گروه بین‌الملل مشرق - در حالی که آمریکا تلاش می کند با ابزار تحریم، روسیه را از مواضع خود در اوکراین عقب براند، بسیاری از غولهای نفتی مانند "اکسون موبیل" و "بی پی" از هزینه ها و ضررهای گزافی که از این اقدام آمریکا متحمل خواهند شد، ابراز نگرانی شدید کرده اند.

بحران اوکراین و تحولات این کشور، به صورت روزافزونی روابط بین المللی و فضای دیپلماتیک را تحت شعاع قرار داده است. رویارویی آمریکا و روسیه به عنوان دو رقیب دیرینه و صف آرایی بسیاری از کشورهای اروپایی در مقابل تصمیمات ولادیمیر پوتین از یک سو و اصرار کرملین در مورد مشروعیت برنامه ها و اقدامات خود در کریمه از سوی دیگر، عرصه سیاست جهانی را متأثر ساخته است.

اما نکته جالب توجه اینکه مدار این تأثیر و تأثرات سیاسی به تدریج به خارج از دایره سیاست، در حال پیشروی است و عرصه اقتصاد و امنیت را نیز هدف گرفته است. ابزار تحریم که آمریکا بر روی آن تأکید می کند و در نظر دارد تا اجماع جهانی کشورهای اروپایی را در مورد آن، به دست آورد، نگرانیهای اقتصادی و امنیتی بسیاری را ایجاد کرده است. دلیل این امر وابستگی های متقابل در جهان امروز است. امروزه سیاست، اقتصاد، فرهنگ و ... به صورت شبکه تارهای عنکبوتی به هم تنیده شده و به یکدیگر متصل اند.

از این رو ابزار تحریم اگرچه می تواند به صورت موقت در کشور هدف اختلال ایجاد کند اما به همان میزان و چه بسا بیش از آن برای طرف‌های مقابل ایجاد هزینه خواهد کرد. به عنوان نمونه در صورتیکه آمریکا تحریم های روسیه را علیه شرکتهای بزرگ نفتی فعال در این کشور به پیش ببرد، هم اقتصاد و هم امنیت جهانی را در معرض خطر قرار داده است.


تحریم روسیه و آسیب های اقتصادی غرب

روسیه به دلیل منابع غنی نفت و گاز همواره پذیرای غولها بزرگ نفتی جهان از جمله شرکت های آمریکایی«اکسون موبیل و شورون»(ExxonMobil) ، شرکت انگلیسی «بی پی»(BP)، استات اویل نروژ، انی ایتالیا و.. بوده است. این شرکتها مجموعه ای از  قراردادهای تولید انرژی با شرکتهای روسیه مانندروسنفت (Rosneft) و یا شرکت گازپروم (Gazprom) به امضا رسانده اند.


از این رو تحریم هایی که به زعم غرب، روسیه را تنبیه می کند، بیشترین فشارها را بر شرکتهای غربی وارد خواهد نمود و شرکت هایی مانند بی پی و اکسون موبیل متحمل زیانهای هنگفت خواهند شد. بر این اساس سیاستمداران اروپایی اعمال چنین تحریمهایی را با وجود بحران مالی و اقتصادی در بسیاری از کشورهای اروپایی، خنده دار توصیف کرده اند. نشریه آمریکایی نیویورک تایمز در گزارشی نوشته است تحریم شرکتهای روسی در نهایت به زیان شرکتهای غربی تمام خواهد شد و بیشتر به آن دسته از شرکتهای غربی  مانند اکسون موبیل آمریکا، بی پی انگلیس، انی ایتالیا و استات اویل نروژ زیان می زند که در روسیه سرمایه گذاریهای کلان کرده اند.

دیگر شرکت های غربی مانند زیمنس (Siemens) نیز نگرانند که افزایش تحریم ها علیه روسیه نه تنها بر درآمد فعلی آن ها از روسیه تاثیرگذار باشد بلکه موجب شود که شرکت های چینی جای آن ها را در روسیه بگیرند. در حال حاضر نیز گزارش هایی مبنی بر تمایل شرکت های چینی برای نقش آفرینی بیشتر در روسیه به گوش می رسد.

علاوه بر این اگر تحریم های مالی علیه روسیه شدت بگیرد، آنگاه سرمایه گذاری هایی که توسط غربی ها در بخش های مالی اقتصاد روسیه انجام شده نیز با بلاتکلیفی مواجه خواهند شد. این در حالی است که به گفته کارشناسان با اعمال تحریمهای غرب برضد روسیه، فقط بخش فعالیتهای کاری بین روسیه و اروپا، پنجاه میلیارد دلار زیان خواهد دید. این در حالی است که اروپا کاملا به گاز روسیه وابسته است و درصورت نخریدن گاز از روسیه، قیمت آن در اروپا پنجاه درصد افزایش خواهد یافت.

شایان ذکر است روسیه بیشترین میزان تولید نفت و گاز را در میان کشورهای اروپای شرقی و برخی از کشورهای اروپای غربی دارد. محدود کردن روسیه برای فروش نفت و گاز، گرچه به لحاظ مالی برای مسکو گران تمام خواهد شد، اما این محدودیت همچنین می‌تواند به بهای یخ زدن شهروندان اروپای شرقی در زمستان تمام شود.

غرب با آگاهی به این مسئله، تاکنون اقدامی که جلوی فعالیت این شرکتها را بگیرد، صورت نداده است و تلاش می کند راهی را بیابد که تا حد امکان هزینه تحریم ها را برای غرب کاهش دهد. بر این مبنا شرکتهای غربی بارها بر نگرانی ها و دغدغه های خود در مورد هزینه های غیرقابل جبران در صورت تحریم روسیه، تأکید کرده اند و تعهد خود به روسیه را متذکر شده اند.

به عنوان نمونه غول های نفتی انگلیسی مانند بی پی و فرانسوی توتال اعلام کرده اند که با وجود تنش ها به سرمایه گذاری های خود در بخش انرژی روسیه ادامه می دهند. همچنین شرکت بریتیش پترولیوم که سهام روسنفت را در اختیار دارد اعلام کرده که به روسنفت و روسیه متعهد است در حالیکه واشنگتن، ایگور سچین، رئیس شرکت روسنفت را در فهرست تحریم سفر به آمریکا قرار داده و داراییهای وی را مسدود کرده است.


تحریم روسیه و آسیب های امنیتی غرب

امروزه امنیت نه یک مسئله قائم به ذات بلکه وابسته به عوامل دیگری از جمله مسائل اقتصادی، اجتماعی و حتی فرهنگی است. تحریم روسیه و پیامدهای امنیتی آن، این مدعا را به روشنی به اثبات می رساند. در واقع پیامدهای امنیتی تحریم روسیه، یکی از مسائلی است که رهبران غربی را در موقعیت بسیار دشوار سیاسی قرار داده است. آمریکا و غرب می دانند که شدت عمل در قبال روسیه، می‌تواند تنش کنونی میان غرب و مسکو را به نقطه غیرقابل برگشتی رسانده و آتش جنگ سرد دیگری را روشن کند.

تنش های میان روسیه و آمریکا به حدی رسیده که روسیه و واشنگتن مدعی هستند هواپیماهای جاسوسی طرف مقابل با نزدیک شدن به مرزهای یکدیگر اقدام به جمع آوری اطلاعات می کنند. در همین رابطه یکی از مقامات ارشد آمریکا، ضمن اعلام خبر افزایش پرواز هواپیماهای روسیه در منطقه آسیا-پسفیک اعلام کرد که هواپیماهای شناسایی روسیه در سواحل کالیفرنیا و همچنین گوام دیده شده اند.

این ژنرال آمریکایی همچنین عنوان داشت که شمار گشت های بلند مدت هواپیماهای روسی در اطراف مرزهای ژاپن و کره نیز به طور چشمگیری افزایش یافته و این جریان همزمان با افزایش میزان رفت و آمد کشتی های روسی در منطقه بوده است. کارلیزل در حالی از افزایش شمار پروازهای هواپیماهای روسی در منطقه آسیا-پسفیک و همچنین مرزهای آمریکا گزارش می دهد که بحران اوکراین موجب شده جنگ افزارهای ایالات متحده اعم از ناو، زیردریایی و جنگنده به سمت مرزهای روسیه سرازیر شوند.

در همین رابطه علاوه بر حضور ناوها و زیردریایی های آمریکا در دریای سیاه شماری از نظامیان ایالات متحده نیز در کشورهای لتونی، لیتوانی و لهستان مستقر شده اند. این وضعیت نشان می دهد که آمریکا و روسیه از بحران اوکراین برای به رخ کشیدن قدرت نظامی خود استفاده می کنند و به عبارت دیگر روحیه جنگ سرد بار دیگر میان آن ها برقرار شده است.

روسیه همچنین در روزهای اخیر مواضع مختلفی در قبال تحریم های غرب اتخاذ کرده است که همه آنها اهداف امنیتی را نشانه گرفته است. بر این اساس پوتین اعلام کرده است که تحریم ها موجب تجدیدنظر روسیه درباره حضور شرکت های غربی در در پروژه های اقتصادی روسیه خواهد شد. این در حالی است که اروپا در مقابل آشفتگی ها و بی ثباتی های کشورهای خاورمیانه همواره به روسیه پشت گرم بود و آن را به عنوان یک جایگزین مطمئن برای کشورهای نفت و گاز خیز بی ثبات در خاورمیانه می نگریست. اما در صورت اختلال در این روند، امنیت اقتصادی و سیاسی اروپا دچار مشکلات جدی خواهد شد.

همچنین دمیتری روگوزین، معاون نخست وزیر روسیه نیز، تهدید کرده است که تحریم ها برنامه فضایی مشترک آمریکا و روسیه را تحت تأثیر قرار می دهد. وی با اشاره به وابستگی آمریکا به تجهیزات فضایی روسیه اعلام کرد: «ما به دوستان آمریکایی خود گفته ایم که قطعنامه را با قطعنامه جواب می دهیم و عمل را با عمل. این مقام روس به تمسخر گفته است که فضانوردان آمریکایی از این به بعد باید از پارچه های فنردار محکمی که در تمرینات ژیمناستیک استفاده می شود، برای رسیدن به ایستگاه فضایی استفاده کنند.

این در حالی است که زاسپکین سفیر روسیه در لبنان نیز به طرح های مشترک  روسیه با آمریکایی ها درباره امنیت استراتژیک نقاط زیادی در دنیا اشاره کرده است که نشان می دهد آمریکا و غرب وابستگی های پیچیده بسیاری با روسیه دارند از این رو تحریم روسیه به معنای جهنم سوزانی برای آمریکاییها خواهد بود.


تحریم های بی نتیجه

باید پذیرفت که به دلایل مختلف، تحریم در دنیای امروز کارساز نبوده و نمی تواند اهداف مورد نظر را تأمین کند. از این رو تحریم های روسیه نیز در صورتی که جنبه عملی به خود بگیرد، به شکست خواهد انجامید. بر این اساس فرید زکریا تحلیل گر برجسته آمریکایی با اشاره به مشکلات پیش روی تحریم های روسیه گفته است: «به نظرم خود اتحادیه اروپا هم نمی تواند این تحریم ها را اجرا کند چرا که آنها به گاز به برق و به خیلی چیزهای دیگر روسیه نیاز دارند که مانع از همراه شدن آنها با تحریم روسیه می شود. از سوی دیگر چین هنوز وارد بازی نشده است.

به همین خاطر من معتقدم که این تحریم ها صرفا سمبولیک و نهایتا تحریم های یکجانبه از سوی آمریکا خواهند بود. در ثانی این تحریم ها کامل نیستند چرا که قلب قدرت روسیه یعنی نفت و گاز را در بر نمی گیرد.» زکریا با تاکید براینکه هیچ نسخه شفا بخش آنی و فوری برای حل بحران اوکراین وجود ندارد گفت: «تنها یک نسخه شفا بخش وجود دارد و اینکه آمریکا بتواند به سرعت یک سری تحریم های اساسی کامل که شامل نفت و گاز روسیه بشود را با اجماع سایر کشورها وضع کند که البته چنین چیزی به نظرم قرار نیست اتفاق بیفتد چرا که برای این کار لازم است شما به شورای امنیت بروید و تحریم هایی با محوریت سازمان ملل اعمال کنید؛خوب در آنجا خود روسیه آن را وتو می کند. از این رو شما می بینید که گزینه تحریم نه تنها بهترین گزینه دوم، بلکه حتی بهترین گزینه سوم و چهارم و پنجم هم نیست.»

یکی دیگر از موانعی که تحریم  های روسیه را بی فایده می کند، بهشت های مالیاتی روسیه در جهان است. دو سال قبل یک شرکت حقوقی در هلند امکانی را برای یک کمپانی روسی فراهم کرد که به موجب این شرایط روس ها می توانستند از دادن مالیات معاف شده و دارائی هایی خود را در هلند بدون هیچ گونه نگرانی حفظ کنند.  این وضعیت در کشورهای دیگری همچون قبرس، لوگزامبورگ، و ایرلند نیز وجود دارد که بر اساس آن شرکت های روسی می توانند بدون آن که نگرانی خاصی در مورد تحریم های غرب داشته باشند، آزادانه فعالیت کرده و دارائی های خود را به این کشورها منتقل نمایند.

چنین شرایطی موجب شده تا تحریم های جدیدی که از سوی اتحادیه اروپا و آمریکا علیه شرکت های روسی مرتبط با "ولادیمیر پوتین" رئیس جمهور روسیه، اعمال شده چندان کارایی نداشته باشد و کمپانی هایی همچون لوک اویل، استات اویل و روسنفت بخش قابل توجهی از دارائی های خود را به بهشت های مالیاتی در اروپا منتقل کنند.

این وضعیت در حالی است که قبرس، لوگزامبورگ، هلند و ایرلند همگی عضو اتحادیه اروپا هستند و طبیعتا باید از قوانین بروکسل پیروی کنند، اما وجود منافع برای برخی بانک ها و شرکت ها و راه های گریزی که وکلای آن ها برای دور زدن تحریم ها ارائه می کنند سبب شده تا اقدامات بروکسل علیه مسکو در این زمینه تقریبا بدون نتیجه باقی بماند.

در این مورد البته باید تحریم های آمریکا علیه روسیه را نیز در نظر گرفت، اما باید خاطر نشان شد که بهشت های مالیاتی فقط منحصر به اروپا نیستند؛ بلکه در سایر قاره های جهان نیز چنین کشورهایی وجود دارند.

با این تفاسیر مشخص است که آمریکا هم اکنون در برزخ بی پایانی گرفتار آمده است. از این رو  یا باید راه حل تحریم ها را انتخاب کند که در این شرایط برزخ کنونی خود را تبدیل به دوزخ خواهد کرد و یا باید با خروج از بن بست کنونی، به دنبال راه حلی جدا از تحریم های بی فایده باشد.