به گزارش گروه اجتماعی مشرق، بارها با خودت فکر کرده ای که این بچه های فال فروش کیستند و از کجا می آیند و به کجا می روند. اما از نگاهِ بی اعتنای رهگذران این شهر، پاسخ این سوالات پنهان می ماند. سوالاتی که فاطمه دانشور، رئیس کمیته اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران به آنها پاسخ می دهد:
- کودکان کار عمدتا در چه مناطقی از شهر ساکن هستند؟
- ما در منطقه یک و دو کودکان کار داریم که به آن مناطق می آیند تا کار کنند و سپس به محل زندگی خود برگردند و قرار نیست در آن مناطق بمانند. بلکه کانون زندگی این بچه ها در مناطق 12، 15 و 20 است و بخشی از آنها هم در مناطق 16 و 18 ساکن هستند، اما می توان گفت اگر مشکل بچه های کار و خیابان در منطقه 12 را حل کنیم، 80 درصد مشکل برطرف شده است.
- آیا این بچه ها بی خانمان هستند؟
- اغلب این کودکان به رغم داشتن خانواده، به دلیل فقر و نداری به خاطر رقم های بسیار اندک به کار در خیابان ها روی می آورند. خانواده این کودکان عمدتا مهاجر هستند و اگر مشکل فقر آنها برطرف شود، دیگر کودکان خود را برای کار به خیابان ها نمی فرستند.
- شهرداری برای ساماندهی این کودکان چه کرده است؟
- 10 مرکز ساماندهی کودکان کار و خیابان قرار است ساخته شود، ولی در مورد جانمایی آنها مخالفت کردیم، زیرا به طرز غلطی جانمایی شده بود. ما در مناطق شمالی شهر کودکان کار را داریم که تنها در این مناطق کار می کنند و سپس به محل زندگی خود بر می گردند. در نتیجه مرکز ساماندهی باید در محل سکونت آنها ساخته شود، نه در منطقه یک و دو.
- راهکار پیشنهادی شما برای حل معضل کودکان کار و خیابان چیست؟
- راهکاری که ما برای حل معضل کودکان کار و خیابان اندیشیده ایم، تقویت سازمان های مردم نهاد (NGOها) و ارائه خدمات حمایتی به این خانواده ها است. البته ارائه این بسته ها در توان NGOها نیست و آنها صرفا خدمات آموزشی ارائه می دهند، به این صورت که چند ساعتی در روز به این کودکان و خانواده آنها آموزش می دهند و بعد این کودکان رها می شوند؛ زیرا NGOها بودجه لازم برای ارائه خدمات بیشتر را ندارند. بنابراین برای سالم سازی این کودکان و برخورداری آنها از امکانات آموزشی و سایر امکانات مثل سایر شهروندان، باید بسته های حمایتی به آنها ارائه شود. این مسئله در قالب طرح مسئولیت اجتماعی در حال تعریف و تدوین است.
- شهرداری، نهادهای عمومی و بخش خصوصی چه کمکی می توانند به حل مشکلات کودکان کار و خیابان داشته باشند؟
- بر اساس تفاهمنامه ای که بین شهرداری تهران و اتاق بازرگانی امضا شده، به دنبال مشارکت دادن بخش خصوصی در حل چالش های اجتماعی هستیم که یکی از آنها کار کودک است. به این ترتیب بخش خصوصی از یک سو کودک را به کار نمی گیرد و از سوی دیگر، بسته های حمایتی را تامین خواهد کرد. برای مثال یک شرکت ملزم به پرداخت اجاره یا هزینه تحصیل 100 یا 1000 کودک شود. ما برای ایتام طرح های مشابه فراوانی را اجرا کرده ایم و تاکید علمای ما بر رسیدگی به ایتام است، اما کودکان کار نیز به توجه ویژه نیازمند هستند؛ زیرا می توان آنها را از مصادیق ابن السبیل دانست که رسیدگی به آنها مورد تاکید قرآن و احادیث بوده است.
- در سایر کشورهای دنیا با مشکل کودکان کار و خیابان چه می کنند؟
- با مطالعه تجربیات سایر کشورها درباره کودکان کار به تجربه برزیل رسیدیم که وضعیت کودکان در آنجا بسیار بدتر از کودکان کار در ایران است و کودکان به کارهای سخت در معادن گمارده می شوند. با این حال با ارائه بسته های حمایتی توانستند در حل این معضل بسیار موفق عمل کنند و این موفق ترین تجربه در دنیا درباره کودکان کار است که با بومی سازی آن، به دنبال پیاده کردن این مدل برای کودکان کار در ایران هستیم. همچنین در بسیاری از کشورهای دنیا مثل استرالیا کودکان را بیمه می کنند که ما در کشورمان چنین چیزی نداریم.
- بسته حمایتی پیشنهادی شما شامل چه مواردی است؟
- بگذارید مثالی بزنم؛ در یک خانواده 12 کودک مشغول به کار هستند و وضعیت بسیار نامناسبی دارند. یکی از آنها دختربچه 13 ساله ای است که از صبح تا شب روزی 12 ساعت برای 200 هزار تومان کار می کند تا بتواند اجاره خانه را بپردازد. کودک دیگری هفته ای 25 هزار تومان در می آورد تا بتواند هزینه خورد و خوراک و اعتیاد پدر را بپردازد. ما به دنبال این نیستیم که بخش خصوصی هزینه هایی مثل اعتیاد را بپردازد، اما همین قدر که این کودکان از حداقل های لازم برای حفظ شان انسانی برخوردار شوند و سقفی بالای سر و خوراک و پوشاک داشته باشند، در مرحله اول مورد نیاز است.
- وظیفه دولت درباره کودکان کار و خیابان چیست و ارتباط مدیریت شهری با نهادهای حمایتی مثل بهزیستی و وزارت کار چگونه است؟
- رسیدگی به وضعیت کودکان کار و خیابان در وهله اول، وظیفه دولت است، زیرا قانون اساسی تامین رفاه عمومی را بر عهده دولت گذاشته است. ما به دنبال دعوت از وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی برای بررسی راهکارهای موجود به منظور حل معضل کودکان کار و خیابان هستیم، اما آقای ربیعی به سختی وقت می دهد و همین جا بابت این موضوع از ایشان گلایه می کنم؛ زیرا مسئله کودکان کار و خیابان موضوع مهمی است و باید برای آن وقت کافی صرف شود. البته ما بالاخره با وزیر جلسه ای خواهیم گذاشت.
- با توجه به ارتباط وسیع آموزش و پرورش با کودکان، این وزارتخانه چگونه می تواند در حل مشکل کودکان کار و خیابان دخیل باشد؟
- ما باید مددکاری را به مدارس ببریم تا مددکار متخصص به نیمکت خالی حساس شود و وقتی یک دانش آموز غیبت های طولانی مدت دارد، مددکار پیگیری کند و علت را جویا شود و با شناسایی کودکان کار، آنها را به نهادهای مسئول معرفی و مشکلات وی را حل کند تا کودک به مدرسه بازگردد.
- بخش خصوصی و نیکوکارانی که مایل به کمک به کودکان کار و خیابان هستند، از طریق چه سازوکاری می توانند این کار را انجام دهند؟
- طرح مسئولیت اجتماعی مبتنی بر معرفی چالش های اجتماعی شهر به بخش خصوصی و حتی سازمان های زیرمجموعه شهرداری است؛ زیرا این سازمان ها موظفند سه درصد از درآمد خود را به کارهای فرهنگی و اجتماعی اختصاص دهند. بسیاری از افراد چالش ها را نمی شناسند و هنوز بسیاری از نیکوکاران ما فکر می کنند باید مسجد و مدرسه بسازند. با اینکه این کار بسیار ارزشمندی است، ولی افراط در یک کار باعث می شود بعضی کارها روی زمین بماند و این برای یک جامعه اسلامی خوب نیست که وضعیت کودکان آن چنین باشد. ما در شریعت خود سفارش های متعددی درباره رسیدگی به نیازمندان داریم، ولی متاسفانه آنچنان که باید در این حوزه کار نشده است.
- وضعیت فعلی سیاستگذاری کلان درباره کودکان کار و خیابان را چگونه ارزیابی می کنید؟
- اعتیاد، طلاق، کارتن خواب ها، زنان خیابانی، کودکان کار و خیابان و ... از چالش های اصلی شهر ما است که به دلیل خاص بودن موضوع و سلایق مختلف دولت های گوناگون در سیاست گذاری راجع به این مشکلات، بعضا فضایی برای صحبت کردن و چاره اندیشی درباره آنها وجود نداشته است. دولت ها یک بار گفته اند راجع به این مشکلات حرف بزنید و یک بار گفته اند حرف نزنید و این مسئله باعث اعمال سیاست های انقباضی و انبساطی و متناقض راجع به این مشکلات اجتماعی شده است.
- از گرمخانه ها بگویید. اقدامات آنها را چگونه می بینید؟
- گرمخانه ها کار مقطعی می کنند و جای اقدامات ریشه ای در آنها خالی است. من بابت این موضوع به سازمان رفاه، خدمات و مشارکت های اجتماعی شهرداری انتقاد و تاکید کردم که مددکار مداخله گر باید در گرمخانه ها حضور داشته باشد. وقتی پرونده ها کامل باشد و مددکار آنها را تهیه و تنظیم کند، می تواند برای بی خانمان ها و افرادی که به گرمخانه ها مراجعه می کنند، خدمات حمایتی دریافت کند.
- کارتن خواب ها عموما چه کسانی هستند؟
- کارتن خواب ها یا معتاد هستند یا افرادی هستند که با رسیدن به 18 سالگی از بهزیستی بیرون می آیند و این سازمان حمایت خود را از آنها قطع می کند و به دلیل نداشتن خانواده، سر از خیابان در می آورند. لازم است قوانینی در مجلس شورای اسلامی تصویب شود تا بهزیستی حمایت خود را از کودکان، به ویژه پسرانی که به سن 18 سالگی می رسند، قطع نکند. البته قانون در مواردی حمایت هایی را برای کارتن خواب ها در نظر گرفته، اما وزارتخانه مربوطه به آنها توجهی نداشته است. بسیاری از این آفت ها ناشی از بی برنامه و بدون فکر عمل کردن است. ما در نهادهای قانونگذار با هزار زحمت برای مسائل اجتماعی بودجه تصویب می کنیم، اما بعد این بودجه در اختیار مدیران قرار می گیرد و بدون فکر آن را توزیع می کنند.
- منظورتان از «توزیع بدون فکر» چیست؟
- مثالی از این موضوع را در جلسه شورای شهر ذکر کردم که 2 میلیارد تومان بودجه برای ساماندهی کودکان کار و خیابان تخصیص می یابد و بعد به صورت مساوی بین مناطق توزیع می شود. بعد یک منطقه کودک کار ندارد و با این بودجه جشن می گیرد یا یک عده کودک را می آورد و به آنها شام یا ناهار می دهد و قضیه تمام می شود، در حالی که منطقه 20 یا منطقه 12 آنقدر کودک کار و مشکلات فراوان دارد که نمی داند با این بودجه اندک 100 میلیونی چه کند و حتی نمی تواند آب آشامیدنی برای آنها تامین کند. برنامه ریزی غلط بر اثر فقدان شناخت و تخصص لازم در موضوعات مختلف یکی از آسیب های اصلی مدیریت شهری تهران است و هزینه های فراوانی می پردازیم تا تخصص مورد نیاز را با آزمون و خطا به دست بیاوریم.
- آیا برنامه ای برای گسترش گرمخانه های مخصوص زنان دارید؟
- در حال حاضر یک گرمخانه برای زنان داریم، ولی مصوب کرده ایم که یک گرمخانه دیگر نیز باید برای بانوان ساخته شود که من منطقه 22 را برای ساخت گرمخانه جدید پیشنهاد داده ام.
مخاطبان محترم گروه اجتماعی مشرق می توانند اخبار، مقالات و تصاویر اجتماعی خود را به آدرس shoma@mashreghnews.ir ارسال کنند تا در سریع ترین زمان ممکن به نام خودشان و به عنوان یکی از مطالب ویژه مشرق منتشر شود. در ضمن گروه اجتماعی مشرق در صدد است با پیگیری مشکلات ارسالی شما از طریق کارشناسان و مشاوران مجرب پاسخی برای ابهامات مخاطبان عزیز بیابد.
- کودکان کار عمدتا در چه مناطقی از شهر ساکن هستند؟
- ما در منطقه یک و دو کودکان کار داریم که به آن مناطق می آیند تا کار کنند و سپس به محل زندگی خود برگردند و قرار نیست در آن مناطق بمانند. بلکه کانون زندگی این بچه ها در مناطق 12، 15 و 20 است و بخشی از آنها هم در مناطق 16 و 18 ساکن هستند، اما می توان گفت اگر مشکل بچه های کار و خیابان در منطقه 12 را حل کنیم، 80 درصد مشکل برطرف شده است.
- آیا این بچه ها بی خانمان هستند؟
- اغلب این کودکان به رغم داشتن خانواده، به دلیل فقر و نداری به خاطر رقم های بسیار اندک به کار در خیابان ها روی می آورند. خانواده این کودکان عمدتا مهاجر هستند و اگر مشکل فقر آنها برطرف شود، دیگر کودکان خود را برای کار به خیابان ها نمی فرستند.
- شهرداری برای ساماندهی این کودکان چه کرده است؟
- 10 مرکز ساماندهی کودکان کار و خیابان قرار است ساخته شود، ولی در مورد جانمایی آنها مخالفت کردیم، زیرا به طرز غلطی جانمایی شده بود. ما در مناطق شمالی شهر کودکان کار را داریم که تنها در این مناطق کار می کنند و سپس به محل زندگی خود بر می گردند. در نتیجه مرکز ساماندهی باید در محل سکونت آنها ساخته شود، نه در منطقه یک و دو.
- راهکار پیشنهادی شما برای حل معضل کودکان کار و خیابان چیست؟
- راهکاری که ما برای حل معضل کودکان کار و خیابان اندیشیده ایم، تقویت سازمان های مردم نهاد (NGOها) و ارائه خدمات حمایتی به این خانواده ها است. البته ارائه این بسته ها در توان NGOها نیست و آنها صرفا خدمات آموزشی ارائه می دهند، به این صورت که چند ساعتی در روز به این کودکان و خانواده آنها آموزش می دهند و بعد این کودکان رها می شوند؛ زیرا NGOها بودجه لازم برای ارائه خدمات بیشتر را ندارند. بنابراین برای سالم سازی این کودکان و برخورداری آنها از امکانات آموزشی و سایر امکانات مثل سایر شهروندان، باید بسته های حمایتی به آنها ارائه شود. این مسئله در قالب طرح مسئولیت اجتماعی در حال تعریف و تدوین است.
- شهرداری، نهادهای عمومی و بخش خصوصی چه کمکی می توانند به حل مشکلات کودکان کار و خیابان داشته باشند؟
- بر اساس تفاهمنامه ای که بین شهرداری تهران و اتاق بازرگانی امضا شده، به دنبال مشارکت دادن بخش خصوصی در حل چالش های اجتماعی هستیم که یکی از آنها کار کودک است. به این ترتیب بخش خصوصی از یک سو کودک را به کار نمی گیرد و از سوی دیگر، بسته های حمایتی را تامین خواهد کرد. برای مثال یک شرکت ملزم به پرداخت اجاره یا هزینه تحصیل 100 یا 1000 کودک شود. ما برای ایتام طرح های مشابه فراوانی را اجرا کرده ایم و تاکید علمای ما بر رسیدگی به ایتام است، اما کودکان کار نیز به توجه ویژه نیازمند هستند؛ زیرا می توان آنها را از مصادیق ابن السبیل دانست که رسیدگی به آنها مورد تاکید قرآن و احادیث بوده است.
- در سایر کشورهای دنیا با مشکل کودکان کار و خیابان چه می کنند؟
- با مطالعه تجربیات سایر کشورها درباره کودکان کار به تجربه برزیل رسیدیم که وضعیت کودکان در آنجا بسیار بدتر از کودکان کار در ایران است و کودکان به کارهای سخت در معادن گمارده می شوند. با این حال با ارائه بسته های حمایتی توانستند در حل این معضل بسیار موفق عمل کنند و این موفق ترین تجربه در دنیا درباره کودکان کار است که با بومی سازی آن، به دنبال پیاده کردن این مدل برای کودکان کار در ایران هستیم. همچنین در بسیاری از کشورهای دنیا مثل استرالیا کودکان را بیمه می کنند که ما در کشورمان چنین چیزی نداریم.
- بسته حمایتی پیشنهادی شما شامل چه مواردی است؟
- بگذارید مثالی بزنم؛ در یک خانواده 12 کودک مشغول به کار هستند و وضعیت بسیار نامناسبی دارند. یکی از آنها دختربچه 13 ساله ای است که از صبح تا شب روزی 12 ساعت برای 200 هزار تومان کار می کند تا بتواند اجاره خانه را بپردازد. کودک دیگری هفته ای 25 هزار تومان در می آورد تا بتواند هزینه خورد و خوراک و اعتیاد پدر را بپردازد. ما به دنبال این نیستیم که بخش خصوصی هزینه هایی مثل اعتیاد را بپردازد، اما همین قدر که این کودکان از حداقل های لازم برای حفظ شان انسانی برخوردار شوند و سقفی بالای سر و خوراک و پوشاک داشته باشند، در مرحله اول مورد نیاز است.
- وظیفه دولت درباره کودکان کار و خیابان چیست و ارتباط مدیریت شهری با نهادهای حمایتی مثل بهزیستی و وزارت کار چگونه است؟
- رسیدگی به وضعیت کودکان کار و خیابان در وهله اول، وظیفه دولت است، زیرا قانون اساسی تامین رفاه عمومی را بر عهده دولت گذاشته است. ما به دنبال دعوت از وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی برای بررسی راهکارهای موجود به منظور حل معضل کودکان کار و خیابان هستیم، اما آقای ربیعی به سختی وقت می دهد و همین جا بابت این موضوع از ایشان گلایه می کنم؛ زیرا مسئله کودکان کار و خیابان موضوع مهمی است و باید برای آن وقت کافی صرف شود. البته ما بالاخره با وزیر جلسه ای خواهیم گذاشت.
- با توجه به ارتباط وسیع آموزش و پرورش با کودکان، این وزارتخانه چگونه می تواند در حل مشکل کودکان کار و خیابان دخیل باشد؟
- ما باید مددکاری را به مدارس ببریم تا مددکار متخصص به نیمکت خالی حساس شود و وقتی یک دانش آموز غیبت های طولانی مدت دارد، مددکار پیگیری کند و علت را جویا شود و با شناسایی کودکان کار، آنها را به نهادهای مسئول معرفی و مشکلات وی را حل کند تا کودک به مدرسه بازگردد.
- بخش خصوصی و نیکوکارانی که مایل به کمک به کودکان کار و خیابان هستند، از طریق چه سازوکاری می توانند این کار را انجام دهند؟
- طرح مسئولیت اجتماعی مبتنی بر معرفی چالش های اجتماعی شهر به بخش خصوصی و حتی سازمان های زیرمجموعه شهرداری است؛ زیرا این سازمان ها موظفند سه درصد از درآمد خود را به کارهای فرهنگی و اجتماعی اختصاص دهند. بسیاری از افراد چالش ها را نمی شناسند و هنوز بسیاری از نیکوکاران ما فکر می کنند باید مسجد و مدرسه بسازند. با اینکه این کار بسیار ارزشمندی است، ولی افراط در یک کار باعث می شود بعضی کارها روی زمین بماند و این برای یک جامعه اسلامی خوب نیست که وضعیت کودکان آن چنین باشد. ما در شریعت خود سفارش های متعددی درباره رسیدگی به نیازمندان داریم، ولی متاسفانه آنچنان که باید در این حوزه کار نشده است.
- وضعیت فعلی سیاستگذاری کلان درباره کودکان کار و خیابان را چگونه ارزیابی می کنید؟
- اعتیاد، طلاق، کارتن خواب ها، زنان خیابانی، کودکان کار و خیابان و ... از چالش های اصلی شهر ما است که به دلیل خاص بودن موضوع و سلایق مختلف دولت های گوناگون در سیاست گذاری راجع به این مشکلات، بعضا فضایی برای صحبت کردن و چاره اندیشی درباره آنها وجود نداشته است. دولت ها یک بار گفته اند راجع به این مشکلات حرف بزنید و یک بار گفته اند حرف نزنید و این مسئله باعث اعمال سیاست های انقباضی و انبساطی و متناقض راجع به این مشکلات اجتماعی شده است.
- از گرمخانه ها بگویید. اقدامات آنها را چگونه می بینید؟
- گرمخانه ها کار مقطعی می کنند و جای اقدامات ریشه ای در آنها خالی است. من بابت این موضوع به سازمان رفاه، خدمات و مشارکت های اجتماعی شهرداری انتقاد و تاکید کردم که مددکار مداخله گر باید در گرمخانه ها حضور داشته باشد. وقتی پرونده ها کامل باشد و مددکار آنها را تهیه و تنظیم کند، می تواند برای بی خانمان ها و افرادی که به گرمخانه ها مراجعه می کنند، خدمات حمایتی دریافت کند.
- کارتن خواب ها عموما چه کسانی هستند؟
- کارتن خواب ها یا معتاد هستند یا افرادی هستند که با رسیدن به 18 سالگی از بهزیستی بیرون می آیند و این سازمان حمایت خود را از آنها قطع می کند و به دلیل نداشتن خانواده، سر از خیابان در می آورند. لازم است قوانینی در مجلس شورای اسلامی تصویب شود تا بهزیستی حمایت خود را از کودکان، به ویژه پسرانی که به سن 18 سالگی می رسند، قطع نکند. البته قانون در مواردی حمایت هایی را برای کارتن خواب ها در نظر گرفته، اما وزارتخانه مربوطه به آنها توجهی نداشته است. بسیاری از این آفت ها ناشی از بی برنامه و بدون فکر عمل کردن است. ما در نهادهای قانونگذار با هزار زحمت برای مسائل اجتماعی بودجه تصویب می کنیم، اما بعد این بودجه در اختیار مدیران قرار می گیرد و بدون فکر آن را توزیع می کنند.
- منظورتان از «توزیع بدون فکر» چیست؟
- مثالی از این موضوع را در جلسه شورای شهر ذکر کردم که 2 میلیارد تومان بودجه برای ساماندهی کودکان کار و خیابان تخصیص می یابد و بعد به صورت مساوی بین مناطق توزیع می شود. بعد یک منطقه کودک کار ندارد و با این بودجه جشن می گیرد یا یک عده کودک را می آورد و به آنها شام یا ناهار می دهد و قضیه تمام می شود، در حالی که منطقه 20 یا منطقه 12 آنقدر کودک کار و مشکلات فراوان دارد که نمی داند با این بودجه اندک 100 میلیونی چه کند و حتی نمی تواند آب آشامیدنی برای آنها تامین کند. برنامه ریزی غلط بر اثر فقدان شناخت و تخصص لازم در موضوعات مختلف یکی از آسیب های اصلی مدیریت شهری تهران است و هزینه های فراوانی می پردازیم تا تخصص مورد نیاز را با آزمون و خطا به دست بیاوریم.
- آیا برنامه ای برای گسترش گرمخانه های مخصوص زنان دارید؟
- در حال حاضر یک گرمخانه برای زنان داریم، ولی مصوب کرده ایم که یک گرمخانه دیگر نیز باید برای بانوان ساخته شود که من منطقه 22 را برای ساخت گرمخانه جدید پیشنهاد داده ام.
مخاطبان محترم گروه اجتماعی مشرق می توانند اخبار، مقالات و تصاویر اجتماعی خود را به آدرس shoma@mashreghnews.ir ارسال کنند تا در سریع ترین زمان ممکن به نام خودشان و به عنوان یکی از مطالب ویژه مشرق منتشر شود. در ضمن گروه اجتماعی مشرق در صدد است با پیگیری مشکلات ارسالی شما از طریق کارشناسان و مشاوران مجرب پاسخی برای ابهامات مخاطبان عزیز بیابد.