ویژه نامه ضیافت مشرق - ماه مبارک رمضان، ماه عبادت ، ماه نزول و بهار قرآن ، ماه خود سازی است ماهی است که به مهمانی خدا می رویم . این ماه در نظر سیاحان خارجی که به ایران در دوره قاجاریه سفر کرده اند دور نمانده است و تمامی آنها اذعان داشتند که ایرانیان توجه خاصی به این فریضه دینی داشته و به شایستگی آن را گرامی داشته اند.
ویلز سیاح انگلیسی از میزان اهمیت ماه رمضان در نزد مسلمان در سفرنامه اش نوشته و توضیح می دهد که ماه رمضان هم یکی از ماههای مهم و مذهبی مسلمانان می باشد.) سفرنامه دکتر ویلز ، صفحه 325.)
سیاح روسی در مورد این ماه در سفرنامه اش می نویسد : «رمضان ماه نهم سال قمری می باشد و در تمام کشورهای اسلامی و ایران ماه روزه گرفتن است، و برای مسلمانان ماه مقدسی است ، به عبارت دیگر در سراسر این سی روز مسلمانان پرهیز کامل از خوردن و آشامیدن می کنند و حتی از کشیدن دخانیات هم خودداری می کنند.» ( کورف ، سفرنامه ص197.)
سیاح انگلیسی با مشاهده آداب و روسوم مخصوصی که از نظر مذهبی در این ماه در نزد مسلمانان رعایت می‌شود در کتاب خود می نویسد: «روزه یکی از واجبات مسلمانان است.»(رایس ، سفرنامه ، ص190.)
سیاح آلمانی از نحوه گرفتن روزه نزد مسلمانان توضیحاتی ارائه می دهد و در ادامه در سفرنامه خود می نویسد: «مسلمانان ایران قبل از طلوع آفتاب به خوردن و آشامیدن می پردازنند و هنگامی که شلیک توپ، تفنگ و یا هر بانگی دیگر را می شنوند، از خوردن دست می کشند تا اینکه هنگام غروب خورشید و ظاهر شدن اولین ستاره، سپس افطار می کنن و روزه ی خود را با خوردن و آشامیدن باز می کنند، ( کوتزبوئه ، سفرنامه ، ص153.) از این عمل افطاری سیاح فرانسوی در سفرنامه خود اینطور نقل کرده :«ریاضت روز راتلافی می کنند ودرست و حسابی شکم از عزا در می آورند.» ( دروویل ، سفرنامه ص129.)
نحوه اطلاع از زمان افطار را کورف اینطور بیان نموده است :«این لحظه روحانی و با سعادت و الطاف الهی را در شهرهای بزرگ با شلیک توپ و در روستاها با صدای تفنگ به مومنین روزه دار اعلام می شود.»(سفرنامه ، ص197.)
سیاح دیگر فرانسوی در سفرنامه خود در مورد چرخش ماه قمری در فصول توضیحاتی بیان نموده و می افزاید: «در تمامی این ماه به غیر از مسافران و بیماران و زنان شیرده و اطفال خردسال سایر مومنان وظیفه دارند که از سپیده بامدادن تا غروب آفتاب از خوردن و آشامیدن خودداری کنند. بدین ترتیب به آسانی در می یابیم که وقتی رمضان در تابستان قرار می گیرد که شب کوتاه و روز بلند است ، روزه داری که ناگزیر است 16تا 17 ساعت از آشامیدن قطره ای آب بپرهیزد ، چه رنجی را متحمل می شود.»(دالمانی،سفرنامه، ج1 ص265.)
به همین دلیل مردم ایران چون از روی دقت روزه خود را می گیرند و از خوردن غذا جلوگیری می کنند، سیاح اتریشی در کتاب خود گرفتن روزه را این طور بیان می کند: «روزه در ماه رمضان کاری بسیار مشکل است.»( پولاک ، سفرنامه، ص 232.)
دالمانی سیاح فرانسوی وضع مردم را در این ماه اینگونه تشریح کرده است :«بیشتر مومنین ایران سعی می کنند در طول روز بخوابند و فقط برای خواندن نماز از خواب بیدار می شوند، در این ماه روال زندگی کسب وکار، آمد و رفت بکلی دگرگون می شود و هرگونه داد و ستد متوقف می شود و کشاورزان نیز کار خود را با تاخیر آغاز می کنند و حتی این روال هم کارمندان ادارات نیز انجام می دهند غالباً تمام مردم کارهای لازم را به بعد از ماه رمضان موکول می کنند.» (سفرنامه ، ج1 ، ص265)
در این قضیه که ایرانیان مسلمان در این ماه چگونه به امورات زندگی روزمره خود رسیدگی می کنند ، سیاح روسی در سفرنامه خود اینطور بیان داشته است که: «ایرانیان تا جای که بتوانند کم تر به کارها و دوندگی های بیهوده دنیوی می پردازند و به همین جهت این ماه، ماهی است کاملاً بیرون از جرگه‌ی ماه های سال که طی آن بتوان به کاری پرداخت».( کورف ، سفرنامه، ص 198)
سیاح فرانسوی از رونق کار شیرینی فروشان خبر می دهد و می نویسد :« در هر افطاری سینی های زولبیای گرم آنها به یک چشم بهم زدن خالی می شود و این شیرینی مخصوص ماه رمضان است.» (دالمانی، ج1،ص268)
پزشک ناصرالدین شاه از قوانین گرفتن روزه در سفرنامه اش گزارشاتی ارائه می دهد و می نویسد : «هر چنددر قوانین اسلامی روزه برای بیماران و پیران اجباری نیست و حتی کسانی که در کارهای سخت و طاقت فرسا مشغول هستند، از گرفتن روزه معاف هستند، ولی آنها برای اینکه از صواب این ماه بهره مند شوند، روزه خود را می گیرند، ولی برعکس آنان، آدم های تنبل و بیکار شخصاً خود را معاف می کنند و برای اینکه کسی به آنها ایراد نگیرند با ساختن یک نوع بیماری کلاه شرعی برای خود درست می کنند تا زیر بار این مسئولیت دینی فرار کنند.» ( پولاک ، سفرنامه ص 232.)
حتی باستان شناس فرانسوی در سفرنامه خود به این موضوع اشاره کرده است که ناصر الدین شاه خود را از گرفتن روزه معاف کرده و شخصی دیگر بجای وی عمل را به جا می آورد.(دیولافوا،ایران وکلده، ص 191.)
سیاح فرانسوی که در دوره مشروطیت از ایران بازدید کرده بیان نموده «هدف از گرفتن روزه در این ماه برای مسلمانان آمرزش و بخشایش گناهانشان است.» ( انه ، خاطرات سفر، ص 162،)
یوشیدا نخستین فرستاده ژاپن به دربار ناصرالدین شاه در مورد آداب و رسوم این ماه توضیحاتی می دهد و می نویسد : «ایرانیان دراین مدت به نماز، نیایش و عبادت خداوند می پردازند،و اعتقاد دارند که در این ماه روزه فقط نخوردن و نیآشامیدن نیست، بلکه هر مومنی واجب است که چشم خود را از نامحرمان بپوشند و در معاملات دروغ و غیبت نکند.» ( ماساهارو، سفرنامه ، ص 119.)
ایرانیان چنان بر پای عهد و پیمان با خدای خود در ماه رمضان محکم ایستاده اند که حتی افراد معتاد به مواد مخدر هم در این ماه روزه خود را درست می گیرند، چنانچه سیاح انگلیسی با تعجب در کتاب خود نوشته: «یک نفر چارچی دولتی درمیان کوچه و خیابان به راه می افتد و به صدای بلند فریاد میکشید: آهای چای است وتریاک، چای است تریاک، این جار زدن یک نوع آگاهی دهی به اشخاص بود تا قبل از دست دادن فرصت آخرین پک تریاک و قلیان خود بزنند، ضمن بدهان انداختن قرص تریاک چای داغی به دنبال آن بنوشند»(ویلز ، سفرنامه ، ص327)
یکی از اعتقادات مسلمین در این ماه این است که کتاب مقدس قرآن در این ماه بر حضرت محمد (ص) از سوی خداوند نازل شده است و سیاح فرانسوی با اشاره به سوره بقره در سفرنامه خود عنوان این ماه را از طرف مسلمانان بهار قرآن می گوید.( دالمانی ، ج1،ص265.)
به همین دلیل افسر انگلیس در سفرنامه خود می نویسد :«خواندن و تلاوت قرآن که کار والایی است، دراین ماه از ثواب بسیاری برخودار است.» ( بارنز، سفرنامه ، ص 53)
سفیر آلمان در مورد سفر در این ماه می نویسد: «وقتی که یک ایرانی شیعه قصد دارد در این ماه به مسافرت برود، باید از نظر شرعی سنجیده شود، چون اگر بیش از چهار فرسخ از شهر خود دور شود، مسافر تلقی می شود و می تواند روزه خود را نگیرد» ( بروگش، در سزمین آفتاب، ص 154.)
سیاح فرانسوی از پایان ماه رمضان گزارشاتی می دهد و در سفرنامه خود توضیح می دهد :«پس از ماه رمضان، ماه شوال فرا می رسد که اولین روز آن مصادف است با عید فطر یا عید روزه گشایی معروف است، که مسلمانان باپرداخت فطریه، خیرات و برگزاری نماز عید فطر این روز را جشن می گیرند، فطریه یکی از واجبات مسلمنان در پایان این ماه است ، هر مسلمان برای خود و خانواده اش باید به عنوان فطریه مقداری معین گندم یا جو یا خرما یا دیگر انواع آذوقه به فقرا بدهد، این صدقه نه تنها فرضیه ی به حساب می آید بلکه باور دارند که ضامن پاداش دینوی و اخروی است.» ( دالمانی ، ج1 ص 269.)
ژنرال فرانسوی از اهمیت این عید در ایران توضیحاتی ارائه می دهد و در ادامه می نویسد:« از نظرنمایندگان سیاسی کشور های مختلف یکی از بهترین ایامی که به دیدار شاه ایران شرف یاب شوند روز عید فطر است.» (گاردان ، خاطرات ، ص 185.)
نویسنده : نوید فاضل بخششی
ویلز سیاح انگلیسی از میزان اهمیت ماه رمضان در نزد مسلمان در سفرنامه اش نوشته و توضیح می دهد که ماه رمضان هم یکی از ماههای مهم و مذهبی مسلمانان می باشد.) سفرنامه دکتر ویلز ، صفحه 325.)
سیاح روسی در مورد این ماه در سفرنامه اش می نویسد : «رمضان ماه نهم سال قمری می باشد و در تمام کشورهای اسلامی و ایران ماه روزه گرفتن است، و برای مسلمانان ماه مقدسی است ، به عبارت دیگر در سراسر این سی روز مسلمانان پرهیز کامل از خوردن و آشامیدن می کنند و حتی از کشیدن دخانیات هم خودداری می کنند.» ( کورف ، سفرنامه ص197.)
سیاح انگلیسی با مشاهده آداب و روسوم مخصوصی که از نظر مذهبی در این ماه در نزد مسلمانان رعایت می‌شود در کتاب خود می نویسد: «روزه یکی از واجبات مسلمانان است.»(رایس ، سفرنامه ، ص190.)
سیاح آلمانی از نحوه گرفتن روزه نزد مسلمانان توضیحاتی ارائه می دهد و در ادامه در سفرنامه خود می نویسد: «مسلمانان ایران قبل از طلوع آفتاب به خوردن و آشامیدن می پردازنند و هنگامی که شلیک توپ، تفنگ و یا هر بانگی دیگر را می شنوند، از خوردن دست می کشند تا اینکه هنگام غروب خورشید و ظاهر شدن اولین ستاره، سپس افطار می کنن و روزه ی خود را با خوردن و آشامیدن باز می کنند، ( کوتزبوئه ، سفرنامه ، ص153.) از این عمل افطاری سیاح فرانسوی در سفرنامه خود اینطور نقل کرده :«ریاضت روز راتلافی می کنند ودرست و حسابی شکم از عزا در می آورند.» ( دروویل ، سفرنامه ص129.)
نحوه اطلاع از زمان افطار را کورف اینطور بیان نموده است :«این لحظه روحانی و با سعادت و الطاف الهی را در شهرهای بزرگ با شلیک توپ و در روستاها با صدای تفنگ به مومنین روزه دار اعلام می شود.»(سفرنامه ، ص197.)
سیاح دیگر فرانسوی در سفرنامه خود در مورد چرخش ماه قمری در فصول توضیحاتی بیان نموده و می افزاید: «در تمامی این ماه به غیر از مسافران و بیماران و زنان شیرده و اطفال خردسال سایر مومنان وظیفه دارند که از سپیده بامدادن تا غروب آفتاب از خوردن و آشامیدن خودداری کنند. بدین ترتیب به آسانی در می یابیم که وقتی رمضان در تابستان قرار می گیرد که شب کوتاه و روز بلند است ، روزه داری که ناگزیر است 16تا 17 ساعت از آشامیدن قطره ای آب بپرهیزد ، چه رنجی را متحمل می شود.»(دالمانی،سفرنامه، ج1 ص265.)
به همین دلیل مردم ایران چون از روی دقت روزه خود را می گیرند و از خوردن غذا جلوگیری می کنند، سیاح اتریشی در کتاب خود گرفتن روزه را این طور بیان می کند: «روزه در ماه رمضان کاری بسیار مشکل است.»( پولاک ، سفرنامه، ص 232.)
دالمانی سیاح فرانسوی وضع مردم را در این ماه اینگونه تشریح کرده است :«بیشتر مومنین ایران سعی می کنند در طول روز بخوابند و فقط برای خواندن نماز از خواب بیدار می شوند، در این ماه روال زندگی کسب وکار، آمد و رفت بکلی دگرگون می شود و هرگونه داد و ستد متوقف می شود و کشاورزان نیز کار خود را با تاخیر آغاز می کنند و حتی این روال هم کارمندان ادارات نیز انجام می دهند غالباً تمام مردم کارهای لازم را به بعد از ماه رمضان موکول می کنند.» (سفرنامه ، ج1 ، ص265)
در این قضیه که ایرانیان مسلمان در این ماه چگونه به امورات زندگی روزمره خود رسیدگی می کنند ، سیاح روسی در سفرنامه خود اینطور بیان داشته است که: «ایرانیان تا جای که بتوانند کم تر به کارها و دوندگی های بیهوده دنیوی می پردازند و به همین جهت این ماه، ماهی است کاملاً بیرون از جرگه‌ی ماه های سال که طی آن بتوان به کاری پرداخت».( کورف ، سفرنامه، ص 198)
سیاح فرانسوی از رونق کار شیرینی فروشان خبر می دهد و می نویسد :« در هر افطاری سینی های زولبیای گرم آنها به یک چشم بهم زدن خالی می شود و این شیرینی مخصوص ماه رمضان است.» (دالمانی، ج1،ص268)
پزشک ناصرالدین شاه از قوانین گرفتن روزه در سفرنامه اش گزارشاتی ارائه می دهد و می نویسد : «هر چنددر قوانین اسلامی روزه برای بیماران و پیران اجباری نیست و حتی کسانی که در کارهای سخت و طاقت فرسا مشغول هستند، از گرفتن روزه معاف هستند، ولی آنها برای اینکه از صواب این ماه بهره مند شوند، روزه خود را می گیرند، ولی برعکس آنان، آدم های تنبل و بیکار شخصاً خود را معاف می کنند و برای اینکه کسی به آنها ایراد نگیرند با ساختن یک نوع بیماری کلاه شرعی برای خود درست می کنند تا زیر بار این مسئولیت دینی فرار کنند.» ( پولاک ، سفرنامه ص 232.)
حتی باستان شناس فرانسوی در سفرنامه خود به این موضوع اشاره کرده است که ناصر الدین شاه خود را از گرفتن روزه معاف کرده و شخصی دیگر بجای وی عمل را به جا می آورد.(دیولافوا،ایران وکلده، ص 191.)
سیاح فرانسوی که در دوره مشروطیت از ایران بازدید کرده بیان نموده «هدف از گرفتن روزه در این ماه برای مسلمانان آمرزش و بخشایش گناهانشان است.» ( انه ، خاطرات سفر، ص 162،)
یوشیدا نخستین فرستاده ژاپن به دربار ناصرالدین شاه در مورد آداب و رسوم این ماه توضیحاتی می دهد و می نویسد : «ایرانیان دراین مدت به نماز، نیایش و عبادت خداوند می پردازند،و اعتقاد دارند که در این ماه روزه فقط نخوردن و نیآشامیدن نیست، بلکه هر مومنی واجب است که چشم خود را از نامحرمان بپوشند و در معاملات دروغ و غیبت نکند.» ( ماساهارو، سفرنامه ، ص 119.)
ایرانیان چنان بر پای عهد و پیمان با خدای خود در ماه رمضان محکم ایستاده اند که حتی افراد معتاد به مواد مخدر هم در این ماه روزه خود را درست می گیرند، چنانچه سیاح انگلیسی با تعجب در کتاب خود نوشته: «یک نفر چارچی دولتی درمیان کوچه و خیابان به راه می افتد و به صدای بلند فریاد میکشید: آهای چای است وتریاک، چای است تریاک، این جار زدن یک نوع آگاهی دهی به اشخاص بود تا قبل از دست دادن فرصت آخرین پک تریاک و قلیان خود بزنند، ضمن بدهان انداختن قرص تریاک چای داغی به دنبال آن بنوشند»(ویلز ، سفرنامه ، ص327)
یکی از اعتقادات مسلمین در این ماه این است که کتاب مقدس قرآن در این ماه بر حضرت محمد (ص) از سوی خداوند نازل شده است و سیاح فرانسوی با اشاره به سوره بقره در سفرنامه خود عنوان این ماه را از طرف مسلمانان بهار قرآن می گوید.( دالمانی ، ج1،ص265.)
به همین دلیل افسر انگلیس در سفرنامه خود می نویسد :«خواندن و تلاوت قرآن که کار والایی است، دراین ماه از ثواب بسیاری برخودار است.» ( بارنز، سفرنامه ، ص 53)
سفیر آلمان در مورد سفر در این ماه می نویسد: «وقتی که یک ایرانی شیعه قصد دارد در این ماه به مسافرت برود، باید از نظر شرعی سنجیده شود، چون اگر بیش از چهار فرسخ از شهر خود دور شود، مسافر تلقی می شود و می تواند روزه خود را نگیرد» ( بروگش، در سزمین آفتاب، ص 154.)
سیاح فرانسوی از پایان ماه رمضان گزارشاتی می دهد و در سفرنامه خود توضیح می دهد :«پس از ماه رمضان، ماه شوال فرا می رسد که اولین روز آن مصادف است با عید فطر یا عید روزه گشایی معروف است، که مسلمانان باپرداخت فطریه، خیرات و برگزاری نماز عید فطر این روز را جشن می گیرند، فطریه یکی از واجبات مسلمنان در پایان این ماه است ، هر مسلمان برای خود و خانواده اش باید به عنوان فطریه مقداری معین گندم یا جو یا خرما یا دیگر انواع آذوقه به فقرا بدهد، این صدقه نه تنها فرضیه ی به حساب می آید بلکه باور دارند که ضامن پاداش دینوی و اخروی است.» ( دالمانی ، ج1 ص 269.)
ژنرال فرانسوی از اهمیت این عید در ایران توضیحاتی ارائه می دهد و در ادامه می نویسد:« از نظرنمایندگان سیاسی کشور های مختلف یکی از بهترین ایامی که به دیدار شاه ایران شرف یاب شوند روز عید فطر است.» (گاردان ، خاطرات ، ص 185.)
نویسنده : نوید فاضل بخششی