به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، ایجاد قدرت دریایی قدرتمند برای جمهوری اسلامی ایران پس از پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و بر پایه تجربیات ارزشمند آن از اولویت بالایی برخوردار بوده است.

با مشاهده عملکرد موشک‎هایی همچون هارپون در اختیار نیروی دریایی ارتش ایران، موشک فرانسوی اگزوست در اختیار عراق و نیز استفاده از موشک کرم ابریشم توسط هر دو طرف، سرمایه‎گذاری قابل توجهی در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح برای طراحی، ساخت و تولید موشک‎های ضد کشتی با بردهای متنوع خصوصاً انواع کروز که قابلیت شلیک از سه دسته اصلی پرتابگرها یعنی شناورها، هواگردها و سکوهای زمینی را داشته باشند، صورت گرفت.

اصلی‎ترین مشخصه این نوع موشک‎ها، پرواز در ارتفاع بسیار نزدیک به سطح زمین و عموماً کمتر از 30 متری در فاز پیمایشی (کروز) از مراحل حرکت آن است که بخش بسیار زیادی از زمان پرواز آنها را شامل می‎شود از این رو این موشک‎ها به نام کروز شناخته شدند. اغلب موشک‎های کروز ساخته شده دارای سرعت‎های کمتر از صوت هستند اما برخی نمونه‎های جدید در بخش نهایی پرواز (فاز ترمینال) به سرعت مافوق رسیده و برخی نیز از ابتدای پرواز، سریع‎تر از صوت حرکت می‎کنند.

موشک‎های کروز از هواپیما، پرتابگر زمینی، کشتی و حتی زیردریایی شلیک می‎شوند و انواع مختلف آنها برای حمله به رادارها، کشتی‎ها و اهداف زمینی توسعه یافته‎اند. برد نمونه‎های مختلف ساخته شده این نوع موشک‎ها از چند ده کیلومتر تا چند هزار کیلومتر است. برخی از مهم‎ترین اجزاء مشترک همه این موشک‎ها شامل پیشران راکتی برای نمونه‎های برد کوتاه تا متوسط و موتور جت برای نمونه‎های دوربرد، خلبان خودکار، ارتفاع‎سنج (برای اندازه‎گیری ارتفاع از سطح آب و پرواز در نزدیکی آن) و جستجوگر هدف که عموماً از نوع راداری، تصویری یا حرارتی است.

انواع موشک‌های کروز دریایی ساخت ایران شامل گونه‌های کوتاه برد کوثر و ظفر، میانبرد نصر، دوربرد نور، قادر، قدیر و رعد است که موشک قدیر به همراه نمونه‌ای جدید از موشک نصر به مناسبت سالروز صنعت دفاعی با حضور ریاست جمهور رونمایی شدند.

موشک نصر بصیر

موشک کروز ضد کشتی نصر در زمره سلاح‎هایی با برد کوتاه تا متوسط قرار می‎گیرد. اصلی‎ترین تفاوت این موشک با کوثر و ظفر، میزان بالای سرجنگی است که قدرت تخریب بسیار بالایی برای آن ایجاد نموده. موشک 350 کیلوگرمی نصر-1 با برد دستکم 35 کیلومتر حاوی یک سرجنگی نیمه زرهی 130 کیلوگرمی است.
 

به گزارش مشرق، موشک ضد کشتی و کروز نصر-1 پس از قرار گرفتن در خط تولید، به فهرست تسلیحات شناورهای تندرو اضافه شد که برد دورایستایی بهتری به آنها در مقابله با ناوهای دشمن می‎دهد. انواع شناورهای تندرو ایرانی از جمله ذوالفقار نیز به این موشک هدایت راداری و قدرتمند مجهز شده‎اند.

موشک نصر دارای سکوهای ساحلی خوداتکا نیز بوده که با استقرار روی کامیون از تحرک مناسبی برخوردار شده‎اند. نمونه هواپرتاب این موشک کروز هم به تولید رسیده که روی هواپیماهای جنگنده نظیر اف-4 فانتوم نیروی هوایی ارتش نصب می‎شود. به علاوه در بازدید رئیس جمهور از نیروی دریایی سپاه در بندرعباس نیز یک بالگرد بل206 مجهز به یک موشک نصر در زیر بدنه به نمایش در آمد.

این بالگرد می‎تواند به سرعت پیمایشی (کروز) بالاتر از 200 کیلومتر بر ساعت برسد که سرعت اولیه قابل توجهی به موشک می‎دهد. همچنین توان رسیدن به ارتفاع پروازی بیش از 3500 متر نیز در کنار سرعت اولیه‎ای که بالگرد به موشک می‎دهد برد نصر را در صورت شلیک از بالگرد به طور محسوسی افزایش خواهد داد.

بدیهی است پرتاب این موشک از هواپیماهای جنگنده از ارتفاع‎ها و سرعت‎های بیشتر باز هم به افزایش برد دورایستایی موشک منجر خواهد شد.

به گزارش مشرق، آخرین نمونه معرفی شده موشک نصر با نام «نصر بصیر» که اشاره به قابلیت رؤیت اهداف نیز دارد از جستجوگر الکترواپتیکی و احتمالاً از نوع تصویری فروسرخ (IIR) برای هدفگیری در فاز نهایی پرواز استفاده شده است.

این جستجوگر در زمره گونه‌های غیرفعال یا passive قرار می‌گیرد که بدون ایجاد هرگونه انتشاری اقدام به شناسایی و قفل روی اهداف می‌نماید.

بدین ترتیب هوشیاری شناورهای دشمن در مورد شلیک موشک به سمت آنها به میزان چشمگیری کاهش می‌یابد. شناسایی اولیه موقعیت شناورهای دشمن نیز می‌تواند به روش‌های مختلفی صورت گیرد از جمله رادارهای دوربرد ساحلی، پهپادهای شناسایی یا توسط رادار شناورهایی در خارج از منطقه شلیک موشک.

جستجوگر تصویری فروسرخ (IIR) قابلیت ردگیری اهداف شناوری را از تمام زوایا داشته، از مقاومت نسبتاً بالایی نسبت به اخلال (جمینگ) و فریب برخوردار بوده و حساسیت بسیار بهتری در تشخیص اهداف دارد. همچنین برخلاف جستجوگرهای اپتیکی مرئی که تنها در روز و شرایط آب و هوایی مساعد قابلیت فعالیت دارند جستجوگر تصویری حرارتی در شب و شرایط نامساعد با درصدی کاهش برد، توان عملیات دارد.

جدیدترین حسگرهای فروسرخ تصویری قابلیت تشخیص در محدوده‌های متنوع امواج فروسرخ را دارند و در نتیجه به این دلیل و نیز افزایش هوشمندی پردازشگرهای دیجیتال، امکان مقابله با آنها بسیار دشوار شده است.

بسیاری از حسگرهای جدید تصویری فروسرخ در محدوده طول موج متوسط فروسرخ (MWIR) یا بلند فروسرخ (LWIR) کار می‌کنند تا تابش فروسرخ اجسام را به راحتی از نور مرئی تشخیص دهند. از این فناوری در سامانه‌های مختلفی با مأموریت‌های شناسایی، ردگیری اهداف، سامانه‌های کنترل آتش و حسگر موشک‌ها استفاده می‌شود.

به نظر می‌رسد پنجره جستجوگر موشک نصر بصیر، دارای پوشش منیزیم فلوراید است که اثرات مهمی در تشخیص محدوده مطلوب امواج فروسرخ دارد. این ماده با حذف برخی از باندهای امواج فروسرخ، فقط فرکانسهایی از امواج فروسرخ را عبور می دهد که مربوط به مواد سازنده به کار رفته در تجهیزات هدف بوده و اثرات محیطی پس زمینه و اثرات حرارتی روی پنجره جستجوگر را نیز تا حد زیادی حذف می کند.

همچنین خواص مکانیکی طلق یا شیشه پنجره جستجوگر با بهره‌گیری از این ماده بهبود می‌یابد که در صورت تشکیل امواج شوک در جلوی موشک در سرعت‌های شلیک مادون صوت بالا (High Subsonic) اهمیت بیشتری می‌یابد. به علاوه با بهره‌گیری از این ماده، مقاومت در برابر اثرات اصطکاکی و سایشی قطرات آب نیز بهبود یافته که ارزش بالایی برای موشک‌های کروز دریایی که در نزدیک سطح آب پرواز می کنند.

موشک قدیر

برای اولین بار در مهرماه سال 91 رئیس سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع خبر از ساخت موشک کروز قدیر در آینده‌ای نزدیک داد. پس از آن در فروردین ماه سال جاری فرمانده نیروی دریایی ارتش از بکار گیری این موشک هم در ناوشکن‌های نداجا و هم در پرتابگرهای ساحلی این نیرو خبر داد.

امیر سیاری تفاوت کروز قدیر با موشک‌های قبلی این نیرو نظیر نور و قادر را در بُرد، دقت و قدرت انهدام آن عنوان کرده بود.

به گزارش مشرق، موشک ضد کشتی و کروز نور از اولین نمونه‎های این نوع موشک‎ها بود که در سال‎های دهه 1370 به خدمت نیروهای مسلح کشورمان در آمد. موشک نور با طول 6.38 متر که 1.24 متر آن مربوط به موتور راکتی اولیه است، 715 کیلوگرم جرم داشته که 175 کیلوگرم آن مربوط به سرجنگی نفوذگر نیمه زرهی موجود در آن است.

برد این موشک 120 کیلومتر بوده و می‎تواند با سرعت نزدیک به 0.9 ماخ پرواز کند.

ناوچه‎های رده تندر و سینا، ناوهای رده بایندر و ناوشکن (ناو محافظ) رده الوند و جماران، هواناوهای BH-7، بالگردهای میل-17/171 و هواپیماهای جنگنده مانند اف-4 فانتوم از جمله تجهیزات نیروهای دریایی سپاه و ارتش و نیروی هوایی ارتش هستند که این موشک را به کار می‎برند.

همچنین مجموعه‎های پرتابگرهای متحرک ساحلی که هر یک برخوردار از رادار، واحد فرماندهی و کنترل و چندین پرتابگر هستند دیگر سامانه کاربر موشک نور محسوب می‎شوند. این سامانه‎ها که به صورت خوداتکاء عمل می‎کنند نقش مهمی در دفاع ساحلی در برابر واحدهای شناور دشمن دارند که البته سامانه‎های مستقر شده در مناطق مختلف قابلیت شبکه شدن با هم را نیز دارند.
 

موشک نور برای پرتاب از شناورها یا سکوهای ساحلی با یک موتور راکتی اولیه سوخت جامد سرعت گرفته و پس از جدا شدن این پیشران، با موتور توربوجت که ورودی هوای آن زیر بدنه و بین دو بال پائینی قرار دارد به مسیر خود ادامه می‎دهد.

در فواصل نزدیک هدف، موشک ارتفاع خود را به چند متری سطح آب می‎رساند تا کار شناسایی و درگیری دشمن با آن سخت شده و موشک به بخشی از هدف که نزدیک آب است اصابت کند که سبب ایجاد بیشترین آسیب در هدف شده و احتمال غرق شدن آن را افزایش می‎دهد.

موشک قادر نیز نمونه‎ای جدید از موشک نور است که برد آن افزایش یافته. قادر با بهره‎مندی از ساختار و طراحی مشابه و حتی ابعاد نزدیک به نور دستکم 220 کیلومتر برد دارد.

در واقع به نظر می‎رسد متخصصان صنعت موشکی کشور برای تولید موشک قادر از نظر فیزیکی تنها کمی طول موشک نور را افزایش داده باشند. همانطور که در تصویر زیر پیداست، قطر و بال‎های دو موشک نیز مشابه هم هستند و این مشابهت بالای دو موشک قیمت تمام شده موشک جدید را به میزان قابل توجهی کاهش می‎دهد.

از توانمندی‎های اعلام شده برای موشک قادر باید به سامانه خلبان خودکار دیجیتال، سامانه ناوبری با دقت بالا، امکان برنامه‎ریزی موشک قبل از شلیک، امکان هدفگیری اهداف با سطح مقطع راداری پایین، رادار پیشرفته با قابلیت مقابله با جنگ الکترونیک، آماده‎سازی و واکنش سریع موشک برای حمله به هدف و توانایی ضربه زدن به اهداف ساحلی علاوه بر هدف‎های شناور اشاره کرد.

موشک قادر در یکی از آزمایش‌های خود با سرجنگی که تنها یک ششم سرجنگی واقعی موفق به هدف قرار دادن یک هدف واقعی با طول 63 متر شد که در اثر اصابت این موشک کشتی مذکور غرق گردید که نشان دهنده قدرت بالای سرجنگی به کار رفته است. بنابراین پیداست با سرجنگی با قدرت 6 برابر قادر قادر به غرق کردن کشتی‌های بسیار بزرگتر دشمن است.

به گزارش مشرق، موشک قادر نیز مانند نور از سکوهای متحرک ساحلی، ناوچه‎ها و ناوشکن‎ها، هواپیماهای جنگنده و بالگرد میل-17/171 پرتاب می‎شود. پرتابگرهای جعبه‎ای موشک قادر که برای پرتاب آن از سطح به کار می‎رود نیز مشابهت بالایی با نمونه‎های مورد استفاده برای موشک نور دارد که این نیز دلیل دیگری برای طی شدن یک سیر منطقی در توسعه موشک‎های کروز دریایی کشور است.
با توجه به پرواز این موشک‎ها در ارتفاع بسیار پایین، رادار کشتی‎ها به طور مستقل از رادارهای هواپایه و در بهترین حالت با در نظر نگرفتن سطح مقطع راداری کم موشک‎های نور و قادر از حدود 30 کیلومتری (با توجه به انحنای کره زمین) امکان رؤیت آنها را خواهد داشت و در این صورت با توجه به سرعت این موشک‎ها که بین 0.8 تا 0.9 ماخ (277 تا 312 متر بر ثانیه در سطح دریا در دمای 25 درجه سانتیگراد) است، دشمن تنها حدود 96 تا 108 ثانیه زمان برای واکنش خواهد داشت.

لازم به ذکر است نیروی دریایی آمریکا احتمال اصابت نمونه‎های مشابه خارجی از این موشک‎ها را در اواسط دهه 1990 در حدود 85 درصد برآورد نموده بود. این در حالی است که امروزه هر چند سامانه‎های کشف و هدفگیری و تسلیحات دفاعی ناوها پیشرفت نموده اما موشک‎ها نیز با بهره‎گیری از فناوری‎های جدید کاهش سطح مقطع راداری و نیز سامانه‎های پیشرفته راداری همچنان برگ‎های برنده خود را برای مغلوب کردن سامانه‎های دفاع موشکی دشمن خصوصاً در صورت شلیک پرتعداد به سمت یک کشتی حفظ نموده‎اند.

در آخرین گام، متخصصان صنعت موشکی کشور با افزایش بیش از پیش برد موشک‌های کروز از خانواده نور اقدام به طراحی و ساخت موشکی دیگر با کمترین تغییرات در ساختار و رسیدن به برد و قابلیت عملیاتی بیشتر نموده‌اند.

موشک قدیر نسل جدید از کروزهای دریایی ایران است که به برد 300 کیلومتر می‌رسد. این موشک نیز از طراحی ظاهری مشابه موشک‌های نور و قادر بهره می‌برد. با توجه به عدم تغییر محسوس در ابعاد موشک ممکن است علاوه افزایش حجم سوخت داخلی با بهسازی موتور برای کاهش مصرف سوخت یا کاهش وزن اجزاء میزان 36 درصدی افزایش برد نسبت به قادر تأمین شده باشد.

این عدم تفاوت چندان زیاد قدیر با نسل‌های قبلی خود امکان استفاده از پرتابگرهای موجود دریایی و زمینی را ایجاد می‌نماید. پیرامون پرتابگرهای ساحلی این موشک‌های کروز می‌توان گفت عملکرد مستقل و خوداتکاء این سامانه‌ها به معني عدم وابستگي به سامانه‌هاي اصلي شناسايي در يک نبرد ناهمطراز خواهد بود. در واقع، يکي از مزاياي استقرار رادار بر روي خودروي پرتابگر توان فعاليت مستقل سامانه، در شناسايي اهداف است.

در يک هجوم گسترده که سامانه‌هاي شناسايي شده خودي، توسط دشمن مورد حمله قرار گرفته و حتي ممکن است در بدترين شرايط فرضي، ارتباط عادي واحدهاي موشکي با فرماندهي مربوطه به طور مقطعي دچار اشکالاتي گردد عملکرد مستقل سامانه، پيش‌بيني هوشمندانه‌اي براي پيشگيري از کاهش توان رزمي خودي در پاسخگويي به واحدهاي دشمن است.

پراکنده شدن توان شناسايي دشمن و پخش شدن قواي دشمن در شناسايي و انهدام پرتابگرهاي متعدد پرتاب که در عوارض طبيعي مناطق جنوبي کشور استتار شده و در مواقع لزوم وارد عرصه خواهند شد، از ديگر فوايد استفاده از اين پرتابگرهاي جديد هستند.

امکان تغيير مکان به دليل استقرار مجموعه، بر ‌روي خودرو و خروج سريع از مکان پرتاب پس از شليک موشک نيز به افزايش بقاپذيري رزمي سامانه مي‌افزايد.
به گزارش مشرق، امکان حمله به چندين هدف متفاوت از يک سايت و يا يک مجموعه هدف (ناوگروه دشمن) از چند جهت کاملاً متفاوت با موشک‌هاي برد بلند، نقش مؤثري در موفقيت نيروهاي دفاعي کشور در نبرد ناهمطراز احتمالي دارد.

با گسترش واحدهاي پرتاب در گستره وسيع سواحل جنوب، دشمن نياز به صرف توان بسيار بالايي در جنگ الکترونيک دارد و از تمرکز توان آن، روي يک يا چند مجموعه پرتاب در نواحي محدود، که تأثير بسزايي در مختل کردن فعاليت سامانه‌هاي خودي دارد جلوگيري مي‌شود.

وجود سامانه کنترل فرماندهي در مجموعه فوق نیز امکان هماهنگي بين چندين پرتابگر در يک سايت پرتعداد، به منظور تطبيق و تمايز اهداف شناسايي شده و تخصيص اهداف به پرتابگرها و يا حتي هماهنگي بين واحدهاي خود اتکا در مواقع لازم فراهم مي‌کند.

افزایش برد موشک‌های کروز دریایی از خانواده نور به 300 کیلومتر منجر به کاهش تعداد سامانه خوداتکاء زمینی برای پوشش سواحل 1500 کیلومتری جنوب کشور شده و نیز همپوشانی بیشتر سامانه‌ها را در صورت بکارگیری تعداد بالا برای درگیری با دشمن از چند جهت ایجاد می‌نماید.

لازم به ذکر است موشک‌های کروز رعد با برد 350 کیلومتر نیز توسط وزارت دفاع کشورمان در حدود یک دهه قبل ساخته شده اما به دلیل ابعاد بزرگ، این موشک از پرتابگرهای تک فروندی روی شاسی زرهی شلیک می‌شود که بدیهی است مزیت‌های پرتابگرهای چند فروندی و کامیونی موشک‌های نور و قادر و قدیر را ندارد.

افزایش منطقه خطر برای دشمن در اطراف شناورهای حامل موشک قدیر و نیز سواحل، امکان تغییر مسیر موشک و حمله از سمت پیش‌بینی نشده به دشمن به واسطه برد بالا (در صورت برخورداری از سامانه‌های هدایت و ناوبری لازم) و امکان شلیک موشک توسط پرتابگر زمینی از فواصل دور از ساحل برای سخت تر شدن شناسایی واحدهای پرتاب توسط دشمن از دیگر مزیت‌های افزایش برد موشک‌های کروز ضد کشتی به برد 300 کیلومتر است.

با احتساب دو موشک قدیر و نصر بصیر، خانواده موشک‌های کروز دریایی ساخت ایران دارای 8 عضو می شود که هر یک با پوشش رده‌های مختلف نیازهای عملیاتی، نقش مهم خود را در دفاع از سواحل و انهدام شناورهای دشمن ایفا می کنند.

این موشک‌ها با شلیک از حامل‌های مختلف شناوری، هوایی و ساحلی و بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته در زمینه هدفگیری، هدایت و کنترل با دقت بالا به اهداف خود اصابت می‌کنند.