به گزارش مشرق، فردا دهم شهریور ماه مصادف با پنجم ذیقعده سالروز وفات ابن طاووس است. نام اصلی او ابوالقاسم علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن طاووس حلی ملقب به رضی الدین است که در پنج شنبه نیمه محرم الحرام سال 589 هجری در شهر حلّه عراق متولد شد.
جد هفتم ایشان، محمد بن اسحاق که به خاطر زیبایی و ملاحتش به طاووس مشهور شده بود، از سادات بزرگوار مدینه محسوب میشد.
وی که با 13 واسطه به امام حسن مجتبی(ع) متصل می شود، از جانب مادر از نوادگان شیخ الطائفه، شیخ طوسی است که شیخ دارای دو دختر بود و جعفر، جدّ سید، شوهر یکی از آن ها بود. از آن جهت که از طرف جده خود ام کلثوم دختر امام سجاد (ع)، به امام حسین پیوند می خورد، به او «ذوالحسبین» نیز می گویند.
مادر او نیز دختر ورام بن ابی فراس، از بزرگان علمای امامیه بود. مادر پدرش نیز نوه شیخ طوسی است.
سید خود در این زمینه می گوید: خداوند متعال ما را به وسیله پدران و نیاکان و مادرانی شرافتمند کرده است که همگی از دانش و دیانت و امانت بهره تام و تمام داشته اند و مورد اعتماد کامل مردم بوده اند. همه مردم در مقابل شوکت آنان سر فرود آورده اند و ثناخوان ایشان بوده اند.
وی دوران نوجوانی و جوانی را در شهر حله گذراند و در آن جا مشغول تحصیل علوم دینی و مقدمات شد و در طول زندگی خویش به نقاط مختلف سرزمین های اسلامی از جمله مکه، بغداد، نجف، کربلا، کاظمین، سامراء و خراسان سفر کرده و بهره های علمی فراوان برد.
سید بن طاووس در پایان به زادگاهش حله بازگشت تا اینکه در روز دوشنبه پنجم ذی القعده سال 664 هجری در سن 75 سالگی رحلت نمود و طبق وصیتش در جوار تربت امیرمومنان(ع) به خاک سپرده شد.
ابتدای تحصیلات سید ابن طاووس در شهر حله بود که از محضر پدر و جد خود، ورام بن ابی فراس علوم مقدماتی را آموخت. سید با درکی قوی و هوشی سرشار قدم در راه علم نهاد و در اندک زمانی از تمام همشاگردی های خود سبقت گرفت.
وی در کتاب کشف المحجه میگوید: وقتی من وارد کلاس شدم، آنچه را دیگران در طول چند سال آموخته بودند، در یک سال آموختم و از آنان پیشی گرفتم.
او مدت دو سال و نیم به تحصیل فقه پرداخت و پس از آن خود را از استاد بینیاز دید و بقیه کتب فقهی عصر خویش را به تنهایی مطالعه کرد.
سید بن طاووس به علم فقه بسیار اهمیت می داد و بارها فرزند خود را به یادگیری فقه توصیه می کرد و در علم کلام نیز تبحر بسیار داشت تا آن جا که در این باب کتابی با عنوان «شفاء العقول من داء الفضول» تالیف کرد.
البته وی معتقد بود که یادگیری مطالب علم کلام به مقداری لازم است که نیاز انسان را برآورده کند و بتواند در مناظرات، از آن ها جهت اثبات حق استفاده کند و نباید به قیمت ضایع کردن عمر گرانمایه باشد و لذا می گفت: دانستن واژه ها و اصطلاحات متکلمان و رعایت طریقه جدل کنندگان، وظیفه مردمی است که از واجبات عینی و دقیق الهی فراغت داشته باشند و خالصانه لوجه الله در مقام رد مبطلین و اهل ضلال برآیند و از کسانی که میان بندگان و معرفت خدا مانع می گردند، جلوگیری نمایند و مرام آنها را باطل کنند.
سید بن طاووس به تمام فنون مناظره و جدل تسلط کامل داشت و مهارت وی در این عرصه به گونه ای بود که در مناظرات متعددی که با رهبران دیگر مذاهب انجام می داد، غالب می شد.
این دانشمند بزرگ شیعه اثرات علمی گران بهایی از خود به یادگار گذاشت که برخی از این آثار به دنبال طوفان حوادث از بین رفته است ولی از آثار به جای مانده وی می توان به لهوف اشاره کرد.
«الملهوف علی قتلی الطفوف»؛ نام دیگر این کتاب است و به دلیل اهمیتی که داشته تا به حال چندین مرتبه چاپ و ترجمه شده است. مولف در مقدمه کتاب هدف از تالیف این کتاب درباره ماجرای جانسوز کربلا را اینگونه بیان می کند: مقصود از نگاشتن این کتاب آن بوده است که کتاب کوچکی در مصائب سیدالشهداء و اهلبیتش در دست شیفتگان آن امام باشد تا در زمان تشرف به حرم مطهر، آن را به همراه داشته باشند و با یادآوری این حادثه دردناک، از اجر و ثواب گریه و حزن بر حضرتش بهره مند گردند.
بر همین اساس سید بن طاووس این واقعه را از بدو حرکت امام حسین(ع) از مدینه به سمت کربلا و سپس اسارت اهل بیت تا بازگشت به مدینه، با حذف اسناد مربوطه نقل کرده است.
رهبر معظم انقلاب در خرداد سال 1374 مصادف با عاشورای حسینی در خطبه های نماز جمعه تهران قسمت هایی از مصیبت سیدالشهدا(ع) را از متن کتاب لهوف برگزیدند و برای نمازگزاران قرائت کردند و افزودند: علی بن طاووس، از علمای بزرگ شیعه در قرن ششم هجری است؛ خانواده او همه اهل علم و دینند.
حضرت آیت الله خامنه ای در ادامه روایات این کتاب را بسیار متقن و مهم برشمردند و سفارش کردند تا مداحان و علماء، مصیبت های کربلا را از روی مقتل بخوانند.
یکی از برجسته ترین و مهمترین تلاش های سید بن طاووس، کار در زمینه زیارات امام حسین(ع) و ادعیه می باشد که کتاب الاقبال بالاعمال مشتمل بر ادعیه ی تمام ماه ها، المزار در باب آداب سفر و زیارت نامه ها بر مزار امام حسین(ع) در کربلا، مصباح الزائر و جناح السفر که به گفته خودش چراغی برای انجام درست زیارات است و فلاح السائل ونجاح المسائل مربوط به دعاهای در طول روز و بعد از نمازهاست.
از دیگر کتاب های سید بن طاووس می توان از کتاب های اسرار الصلوه، السعادات العبادات، فرحه الناظر و بهجه الخواطر، کشف المحجه لثمره المهجه، محاسبه النفس و شرح نهج البلاغه یاد کرد.
سید بن طاووس در بین علما و مردم زمان خویش از احترام خاصی برخوردار بود. او علاوه بر این که فقیهی نام آور بود ادیبی گرانقدر و شاعری توانا شمرده میشد، گرچه شهرت اصلی او در زهد و تقوی و عرفان اوست و اکثر تالیفات او در موضوع ادعیه و زیارات میباشد.
سید که تحت فشار دولت عباسی برای پذیرش پست های حکومتی قرار گرفته بود از بغداد به حله، زادگاه خویش مراجعت کرد. وی مدت سه سال نیز در جوار امام رضا (ع) به سر برد. سپس به نجف و کربلا هجرت کرده و در هر کدام حدود سه سال مقیم شد. در این زمان علاوه بر تربیت شاگردان و تدریس علوم مختلف، همت اصلی خویش را بر سیر و سلوک و کسب معنویات قرار داد.
آخرین سفر ابن طاووس در سال 652 هجری به بغداد بود. وی تا پایان عمر خویش در بغداد زندگی کرد و زمانی که مغول ها به بغداد حمله کرده و آن را اشغال نمودند، سید نیز در بغداد بود.
سید در سال 661 هجری نقابت علویان را پذیرفت. نقیب بزرگترین شخصیت علمی و دینی سادات بود که هم امور مربوط به سادات را عهدهدار میشد. این وظایف شامل قضاوت مشاجرات، رسیدگی به مساکین و مستمندان، سرپرستی ایتام و سایر مسائل اجتماعی میشد. البته وی تاکید داشت که فقط برای حفظ جان دوستان و شیعیانی که در معرض قتل و غارت مغول قرار داشتند، این منصب را پذیرفته است.
منابع:
- کتاب راهنمای سعادت نوشته سیدمحمدباقر شهیدی گلپایگانی
- کشف المحجه یا فانوس نوشته سید بن طاووس، ترجمه اسد الله مبشری
- الفوائد الرضویة فی احوال علماء المذهب الجعفریه، نوشته شیخ عباس قمی
- پایگاه اینترنتی پژوهشکده باقر العلوم(ع)
جد هفتم ایشان، محمد بن اسحاق که به خاطر زیبایی و ملاحتش به طاووس مشهور شده بود، از سادات بزرگوار مدینه محسوب میشد.
وی که با 13 واسطه به امام حسن مجتبی(ع) متصل می شود، از جانب مادر از نوادگان شیخ الطائفه، شیخ طوسی است که شیخ دارای دو دختر بود و جعفر، جدّ سید، شوهر یکی از آن ها بود. از آن جهت که از طرف جده خود ام کلثوم دختر امام سجاد (ع)، به امام حسین پیوند می خورد، به او «ذوالحسبین» نیز می گویند.
مادر او نیز دختر ورام بن ابی فراس، از بزرگان علمای امامیه بود. مادر پدرش نیز نوه شیخ طوسی است.
سید خود در این زمینه می گوید: خداوند متعال ما را به وسیله پدران و نیاکان و مادرانی شرافتمند کرده است که همگی از دانش و دیانت و امانت بهره تام و تمام داشته اند و مورد اعتماد کامل مردم بوده اند. همه مردم در مقابل شوکت آنان سر فرود آورده اند و ثناخوان ایشان بوده اند.
وی دوران نوجوانی و جوانی را در شهر حله گذراند و در آن جا مشغول تحصیل علوم دینی و مقدمات شد و در طول زندگی خویش به نقاط مختلف سرزمین های اسلامی از جمله مکه، بغداد، نجف، کربلا، کاظمین، سامراء و خراسان سفر کرده و بهره های علمی فراوان برد.
سید بن طاووس در پایان به زادگاهش حله بازگشت تا اینکه در روز دوشنبه پنجم ذی القعده سال 664 هجری در سن 75 سالگی رحلت نمود و طبق وصیتش در جوار تربت امیرمومنان(ع) به خاک سپرده شد.
ابتدای تحصیلات سید ابن طاووس در شهر حله بود که از محضر پدر و جد خود، ورام بن ابی فراس علوم مقدماتی را آموخت. سید با درکی قوی و هوشی سرشار قدم در راه علم نهاد و در اندک زمانی از تمام همشاگردی های خود سبقت گرفت.
وی در کتاب کشف المحجه میگوید: وقتی من وارد کلاس شدم، آنچه را دیگران در طول چند سال آموخته بودند، در یک سال آموختم و از آنان پیشی گرفتم.
او مدت دو سال و نیم به تحصیل فقه پرداخت و پس از آن خود را از استاد بینیاز دید و بقیه کتب فقهی عصر خویش را به تنهایی مطالعه کرد.
سید بن طاووس به علم فقه بسیار اهمیت می داد و بارها فرزند خود را به یادگیری فقه توصیه می کرد و در علم کلام نیز تبحر بسیار داشت تا آن جا که در این باب کتابی با عنوان «شفاء العقول من داء الفضول» تالیف کرد.
البته وی معتقد بود که یادگیری مطالب علم کلام به مقداری لازم است که نیاز انسان را برآورده کند و بتواند در مناظرات، از آن ها جهت اثبات حق استفاده کند و نباید به قیمت ضایع کردن عمر گرانمایه باشد و لذا می گفت: دانستن واژه ها و اصطلاحات متکلمان و رعایت طریقه جدل کنندگان، وظیفه مردمی است که از واجبات عینی و دقیق الهی فراغت داشته باشند و خالصانه لوجه الله در مقام رد مبطلین و اهل ضلال برآیند و از کسانی که میان بندگان و معرفت خدا مانع می گردند، جلوگیری نمایند و مرام آنها را باطل کنند.
سید بن طاووس به تمام فنون مناظره و جدل تسلط کامل داشت و مهارت وی در این عرصه به گونه ای بود که در مناظرات متعددی که با رهبران دیگر مذاهب انجام می داد، غالب می شد.
این دانشمند بزرگ شیعه اثرات علمی گران بهایی از خود به یادگار گذاشت که برخی از این آثار به دنبال طوفان حوادث از بین رفته است ولی از آثار به جای مانده وی می توان به لهوف اشاره کرد.
«الملهوف علی قتلی الطفوف»؛ نام دیگر این کتاب است و به دلیل اهمیتی که داشته تا به حال چندین مرتبه چاپ و ترجمه شده است. مولف در مقدمه کتاب هدف از تالیف این کتاب درباره ماجرای جانسوز کربلا را اینگونه بیان می کند: مقصود از نگاشتن این کتاب آن بوده است که کتاب کوچکی در مصائب سیدالشهداء و اهلبیتش در دست شیفتگان آن امام باشد تا در زمان تشرف به حرم مطهر، آن را به همراه داشته باشند و با یادآوری این حادثه دردناک، از اجر و ثواب گریه و حزن بر حضرتش بهره مند گردند.
بر همین اساس سید بن طاووس این واقعه را از بدو حرکت امام حسین(ع) از مدینه به سمت کربلا و سپس اسارت اهل بیت تا بازگشت به مدینه، با حذف اسناد مربوطه نقل کرده است.
رهبر معظم انقلاب در خرداد سال 1374 مصادف با عاشورای حسینی در خطبه های نماز جمعه تهران قسمت هایی از مصیبت سیدالشهدا(ع) را از متن کتاب لهوف برگزیدند و برای نمازگزاران قرائت کردند و افزودند: علی بن طاووس، از علمای بزرگ شیعه در قرن ششم هجری است؛ خانواده او همه اهل علم و دینند.
حضرت آیت الله خامنه ای در ادامه روایات این کتاب را بسیار متقن و مهم برشمردند و سفارش کردند تا مداحان و علماء، مصیبت های کربلا را از روی مقتل بخوانند.
یکی از برجسته ترین و مهمترین تلاش های سید بن طاووس، کار در زمینه زیارات امام حسین(ع) و ادعیه می باشد که کتاب الاقبال بالاعمال مشتمل بر ادعیه ی تمام ماه ها، المزار در باب آداب سفر و زیارت نامه ها بر مزار امام حسین(ع) در کربلا، مصباح الزائر و جناح السفر که به گفته خودش چراغی برای انجام درست زیارات است و فلاح السائل ونجاح المسائل مربوط به دعاهای در طول روز و بعد از نمازهاست.
از دیگر کتاب های سید بن طاووس می توان از کتاب های اسرار الصلوه، السعادات العبادات، فرحه الناظر و بهجه الخواطر، کشف المحجه لثمره المهجه، محاسبه النفس و شرح نهج البلاغه یاد کرد.
سید بن طاووس در بین علما و مردم زمان خویش از احترام خاصی برخوردار بود. او علاوه بر این که فقیهی نام آور بود ادیبی گرانقدر و شاعری توانا شمرده میشد، گرچه شهرت اصلی او در زهد و تقوی و عرفان اوست و اکثر تالیفات او در موضوع ادعیه و زیارات میباشد.
سید که تحت فشار دولت عباسی برای پذیرش پست های حکومتی قرار گرفته بود از بغداد به حله، زادگاه خویش مراجعت کرد. وی مدت سه سال نیز در جوار امام رضا (ع) به سر برد. سپس به نجف و کربلا هجرت کرده و در هر کدام حدود سه سال مقیم شد. در این زمان علاوه بر تربیت شاگردان و تدریس علوم مختلف، همت اصلی خویش را بر سیر و سلوک و کسب معنویات قرار داد.
آخرین سفر ابن طاووس در سال 652 هجری به بغداد بود. وی تا پایان عمر خویش در بغداد زندگی کرد و زمانی که مغول ها به بغداد حمله کرده و آن را اشغال نمودند، سید نیز در بغداد بود.
سید در سال 661 هجری نقابت علویان را پذیرفت. نقیب بزرگترین شخصیت علمی و دینی سادات بود که هم امور مربوط به سادات را عهدهدار میشد. این وظایف شامل قضاوت مشاجرات، رسیدگی به مساکین و مستمندان، سرپرستی ایتام و سایر مسائل اجتماعی میشد. البته وی تاکید داشت که فقط برای حفظ جان دوستان و شیعیانی که در معرض قتل و غارت مغول قرار داشتند، این منصب را پذیرفته است.
منابع:
- کتاب راهنمای سعادت نوشته سیدمحمدباقر شهیدی گلپایگانی
- کشف المحجه یا فانوس نوشته سید بن طاووس، ترجمه اسد الله مبشری
- الفوائد الرضویة فی احوال علماء المذهب الجعفریه، نوشته شیخ عباس قمی
- پایگاه اینترنتی پژوهشکده باقر العلوم(ع)