خاطره‌اي كه 5 هزار تومان آب خورد
هرگونه كسر اعتبار و اعمال هزينه براي مشتركان اپراتورهاي تلفن همراه ملزم به اطلاع رساني و اختيار مشترك است. در مورد شركت‌هاي كارگزاري سامانه‌هاي پيامكي كه اموري مانند مسابقات پيامكي و نظر‌سنجي‌ها را ساماندهي مي‌كنند نيز هرگونه كسر اعتبار و پرداخت هزينه از سوي مشتركان تلفن همراه بايد هرماه با اطلاع رساني باشد. در غير اين صورت مشترك دچار تظلم شده و حق شكايت به مراجع قانوني را دارد.
در برنامه «جام از نگاه دو» كه در سالگرد بازي ايران و استراليا روي آنتن رفت مجري برنامه چندين بار از بيننده‌هايي كه به ياد نوستالژي 8 آذر 76 پاي تلويزيون نشسته بودند درخواست كرد در مسابقه پيامكي شركت كنند. كساني كه به اين درخواست جواب مثبت دادند كمي با پيامكي شوكه كننده روبه‌رو شدند. به ازاي فرستادن پيامك هزينه 5 هزار توماني از مشاركت‌‌كنندگان كسر شد و به ازاي آن 5 هزار امتياز براي حضور در قرعه كشي آپارتمان تهران، كيش، مشهد و شمال! يا 40 خودرو و 300 گوشي موبايل به دست آوردند.
تلفن‌هاي پولي كه املا مي‌گويند و فال مي‌گيرند
اين اولين باري نيست كه شبكه‌هاي تلويزيوني از حربه شماره‌هاي پولي براي درآمد زايي استفاده مي‌كنند. شماره‌هايي كه با پيش شماره 909 آغاز مي‌شوند شماره‌هاي غير رايگان هستند و تماس با آنها علاوه بر هزينه معمولي تماس حاوي هزينه ثانويه‌اي نيز است كه توسط مشتري پرداخت مي‌شود. مشتركان خطوط مخابرات ابتدا زماني كه اينترنت هوشمند از طريق شركت‌هاي طرف قرارداد با مخابرات اقدام به فروش نوع جديدي از اينترنت «ديال آپ» كردند با اين خطوط آشنا شدند. شماره‌هايي كه با 909 آغاز مي‌شد و با برقراري ارتباط با آنها مشترك به اينترنت ديال آپ دسترسي پيدا مي‌كرد و هزينه آن در اولين قبض تلفن اعمال مي‌شد. بعد از آن اين گونه تلفن‌ها كاربرد‌هاي بيشتري نيز پيدا كردند. از تلفن‌هاي قصه‌گو، فال‌گير و لطيفه‌گو گرفته تا تلفن‌هايي كه براي بچه‌ها لالايي مي‌خواندند و به دانش‌آموزان املا مي‌گفتند. هر كدام از اين خدمات تنها با ارتباط تماس تلفني برقرار مي‌شد و هزينه به ازاي هر تماس و مدت زمان برقراري ارتباط از صاحب خط تلفن اخذ مي‌شد. هم اكنون نيز شبكه «پويا» به طور مشخص در خصوص برنامه‌هاي مرتبط با كودكان از اين سامانه تلفني استفاده مي‌كند.
پيامك بزن برو استراليا
هر چه بر ميزان حضور برنامه‌هاي مشاركتي در تلويزيون افزوده مي‌شود، بر تعداد خطوط 909 نيز افزوده شده و كاسبي پنهاني در اين بين به راه افتاده است. برنامه مشاركتي «ورزش از نگاه دو» كه «جام از نگاه دو» نيز ناميده مي‌شود از جمله برنامه‌هاي نو ظهوري است كه سعي دارد با دعوت از مهمانان اسمي دربرابر «90» شبكه 3 اسم و رسمي براي خود به هم بزند. برگزاري مسابقات پيامكي با جوايز اغراق آميزي چون «سفر به برزيل براي تماشاي جام جهاني»، «هواپيماي دو نفره»، « ويلا در كيش» و «سفر به استراليا» به عنوان باشگاه هواداران تيم ملي از جمله آيتم‌هاي پول‌ساز اين برنامه است. اين مسابقات در يك چند ضلعي شكل مي‌گيرد كه يك سر آن سازمان صدا و سيما و اضلاع ديگر‌ش فدراسيون فوتبال، شركت مخابرات، اپراتورهاي تلفن همراه و شركت «فناپ» (شركت فناوري اطلاعات و ارتباطات پاسارگاد آريان) از زير مجموعه‌هاي بانك پاسارگاد تشكيل مي‌دهد. گويا فناپ كارگزاري مخابرات را بر عهده دارد و جوايز مسابقات را نيز متقبل مي‌شود. مسابقه هايي كه با يك بار شركت در آن به صورت روزانه مبلغي از حساب مشترك كم مي‌شود و هيچ راهنمايي‌اي نيز از سوي برگزار كنندگان درباره چگونگي انصراف از ادامه حضور در مسابقه ارائه نمي‌شود.
متأسفانه حتي رسانه‌هاي وابسته به صدا و سيما نيز به عنوان مبلغ شركت در اين مسابقات اخبار جهت‌داري را منتشر مي‌كنند. به طور مثال باشگاه خبرنگاران جوان طي گزارشي با پرداختن به جايزه «پژو 206» و اينكه پسري با گوشي پدرش اس ام اس داده و پدر برنده خودرو شده است، مي‌نويسد: باور‌پذيري كار سختي نيست. پدر برنده پژو 206 قبلي باور نمي‌كرد كه با يك پيامك به 9090 توسط پسرش پژو برده است. كلي طول كشيد تا روي صفحه تلويزيون باور كرد كه هم از تيم ملي كشورش حمايت كرده و هم برنده خوش شانس هفته قبل بوده است ! تو هم ببين باور مي‌كني يا نه؟ تصميم با خودت.
اما كامنت‌هاي خوانندگان اين گزارش جالب توجه است و نشانه عمق فاجعه‌اي است كه صدا و سيما به بهانه درآمدزايي در حال دامن زدن به آن است. يكي از كامنت‌گذاران نوشته است:«آقا يكي به ما بگه چطوري حمايت از تيم ملي رو لغو كنيم. به خدا همه شارژم رفت.»در كامنت ديگر آمده است:«من تا الان نزديك 20 هزار تومان پياده شدم. اما هنوز اميد دارم كه پژو رو ببرم»، مخاطبي ديگر نوشته:«ما اگر نخواهيم از تيم ملي حمايت كنيم بايد كيو ببينيم...؟؟؟» كاربري به نام قاسم در اعتراض به روش عضويت اين باشگاه مي‌نويسد:«بدون اينكه بخوام عضوم كردند و هر روز 120 تومان از شارژمو كم مي‌كنند، با اين كارا توقع دارند موفق هم بشن» و مخاطب ديگري نوشته است:«آقا اينا انگار ول كن نيستن. هر روز 120 تومن دارن از ما پول كم ميكنن. بابا ديگه نميخوام. چه جوري كنسلش كنيم آقا!؟»
كساني كه از ادامه اين راه هزينه بر و از حمايت غير منطقي كه باشگاه به آنها اجبار كرده است خسته شده‌اند مي‌توانند كلمه «off» را به 9090 ارسال كنند.
درآمدزايي به هر وسيله‌اي، معضلي است كه صدا و سيما به آن دچار شده است. جولان اسپانسر‌ها در برنامه‌هاي مشاركتي و پيدا كردن راه‌هاي نو براي كسب درآمد، باعث شده است تا ميزان مقبوليت تلويزيون در سراشيبي تندي قرار بگيرد. يكي از اولين اظهارات اصغر پور محمدي معاون جديد سيما، درباره كاهش ميزان آگهي‌هاي تلويزيوني و كم شدن برنامه‌هاي مشاركتي مي‌تواند اقدامي ديرهنگام اما مؤثر در جلوگيري از تبديل بيش از پيش سازمان صدا و سيما به بنگاه تبليغاتي و كسب درآمد باشد.
* روزنامه جوان / محمد صادق عابديني