نسترن دقیقی; مسجد، با فضایی روحانی ملکه ذهن همه مسلمانان است. پیامبر گرامی، مسجد را پایگاه اصلی برای تبلیغ کامل ترین دین خدا انتخاب کرد. از ۱۴۰۰ سال پیش تا امروز این پایگاه هنوز، مهمترین مکان برای مسلمانان است.
امروزدر سراسر جهان شاهد شکل‌گیری واکنش‌های مسلمانان به استبداد هستیم که ریشه آن در مساجد شکل گرفته است. با این حال در ایران شاهد کمرنگ شدن فعالیت مساجد هستیم که تغییر معماری آن و دور شدن از فضای ایرانی اسلامی انتقادهای دیگر را به سمت و سوی آن روانه کرده است.
امروز درب مساجد، تنها برای اقامه نماز به روی مسلمانان باز است در حالی که باید مساجد محور تمام فعالیت‌های اهالی محله‌ها و شهرها باشد. این نگاه با تاجایی پیش رفته است که امروز مردم برای امور فرهنگی به جای آنکه مساجد را انتخاب کنند، به فرهنگسراها مراجعه می‌کنند. مقام معظم رهبری بارها تاکید داشتند که مسجد تنها برای اقامه نماز نیست بلکه مسجد مکانی برای تامل و تفکر است.
مبارزه با استبداد از مساجد آغاز شد
مقام معظم رهبری درباره اهمیت مسجد و حضور مردم در مساجد در سال ۷۵ فرمودند: مسجد، نه فقط در زمان ما و نه فقط در کشور عزیز اسلامی ما، بلکه در نقاط مختلف عالم و در طول تاریخ، منشأ آثار بزرگ و نهضتها و حرکتهای اسلامی بزرگی شده است. مثلاً قیام مردم کشورهای شمال آفریقا که مسلمان هستند - مثل الجزایر و دیگر کشورهایی که سال‌ها در زیر سلطه نظامی استعمار فرانسوی‌ها بودند - از مساجد شروع شد، که به پیروزی هم رسید و کشورها استقلال پیدا کردند. انقلاب در این کشورها هم، آن روزی رو به شکست رفت و دوباره ملّت‌ها استقلال خودشان را از دست دادند که رابطه خود را با مساجد و با دین و ایمانِ مساجد قطع کردند.
ایشان نیز تاکید داشتند که ملت ایران باید مساجد را مغتنم بشمارد و پایگاه معرفت و روشن بینی و روشنگری و استقامت ملی به حساب آورند. اگر کسی خیال کند که در مسجد، فقط چند رکعت نماز می‌خوانند و بیرون می‌آیند و این چه تأثیری دارد، خطاست. این‌طور نیست. اوّلاً اگر همان چند رکعت نماز هم با چشم بصیرت نگاه شود، خودِ نماز که به زبان مُشَرِّع مقدّس نماز و اذان، خیرالعمل و فلاح است، مایه برکات زیادی می‌شود. نماز یک ملت را به قیامِ للَّه وادار میکند. نماز انسان‌ها را از فساد دور و به خلوص و فداکاری نزدیک میکند.
رهبر انقلاب با تاکید بر اینکه مسجدفقط برای نماز نیست؛ در مسجد انواع عبادات هست، فرمودند: بنابراین مسجد، هم مدرسه است، هم دانشگاه، هم مرکز تفکّر و تأمل، هم مرکز تصفیه روح، هم مرکز خلوص و مرکز اتّصال بنده به خداست. ارتباط زمین و آسمان است. جایی است که انسان خود را به منبع لایزال فیض و قدرت وصل میکند. انسان در مسجد، خود را به خدا متصّل میکند.
ساخت مسجد وظیفه شهرداری نیست
مقام معظم رهبری نیز بارها به ساخت مسجد در شهرک‌ها، مترو‌ها و مراکز تاکید داشتند که شورای شهر و شهرداری تهران، اخیرا از ساخت ۴۰۰ مسجد جدید در شهر تهران خبر داد. به تازگی شهردار تهران، ساخت مسجد برج میلاد را کلید زده و درعین حال اعلام کرده شهرداری تهران قصد دارد ۴۰۰ مسجد بسازد.
گفته می‌شود محمدباقر قالیباف برای آنکه انتقادها در زمینه فعالیت فرهنگی را از شهرداری تهران بکاهد نسبت به ساخت مساجد جدید اقدام کرده است. ساخت مسجد از وظایف شهرداری‌ها نیست چرا که نهادهایی چون اوقاف و مرکز رسیدگی به امور مساجد در این حوزه مسئول هستند و این عمل شهرداری تهران مانند بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی‌اش رنگ و بوی موازی کاری با سایر سازمان‌های به خود گرفته است. شاید همین موازی کاری، عاملی شده است که امروز مساجد کارکرد مد نظر پیامبر اسلام و مقام معظم رهبری را ندارند. علاوه بر کارکرد، معماری مساجد مورد نقد بسیاری از صاحب‌نظران در این زمینه است.
فرهنگسراها عامل کمرنگ شدن مساجد
فعالیت‌های مساجد و اختصاص برنامه این پایگاه اسلامی تنها به اقامه نماز انتقادهایی را به کارکرد مساجد وارد میکند، عضو فراکسیون قرآن و عترت با انتقاد از فعالیت‌های مساجد گفت: نباید موجبات آن فراهم شود که محوریت مساجد کمرنگ و فعالیت مساجد صرفا به اقامه نماز محدود شود.
به اعتقاد غلامعلی جعفرزاده ایمن آبادی کمرنگ شدن فعالیت مساجد در پی فعالیت کانون‌ها فرهنگی و حسینه‌ها زمینه کمرنگ شده است. وی در گفت‌وگو با خبرگزاری خانه ملت تاکید کرد: این درست نیست که مسجد فقط برای اقامه نماز باشد بلکه مساجد باید محور تمام فعالیت‌ها مردم منطقه و محدوده خود باشد.
نماینده مردم رشت اعتقاد دارد باید در مساجد تمام فعالیت‌ها انجام شود و توضیح داد: درست است که هر فعالیتی نباید در مسجد انجام شود اما باید با انجام کارهای فرهنگی متنوع، مردم را به بهانه‌ها مختلف به مسجد بیاوریم تا در سایه آن بتوانند در برنامه‌های قرآنی، عترت و نماز نیز حضور پیدا کنند. به اعتقاد این نماینده مجلس هشت سال دفاع مقدس مدیون فعالیت مساجد است و حتی مسائل فتنه و غیر که برای نظام پیش آمد به وجود روشنگری مساجد برطرف شد.
فراهنگسراها مکمل مساجد باشند
با وجود اینکه جعفرزاده تاکید دارد که نباید مرکزیت فعالیت‌های فرهنگی به سمت فرهنگسراها و حسینه‌ها تغییر کند، رئیس فراکسیون قرآن و عترت مجلس عنوان کرد، فرهنگسراها باید مکمل مساجد طراحی شوند.
لاله افتخاری با بیان اینکه با بیان اینکه برخی مساجد، از فعالیت‌های فرهنگی فاصله گرفته اند، به خبرنگار فرهنگی خبرگزاری خانه ملت گفت: مساجد باید محور تمام فعالیت‌های جامعه باشد و مانند مساجد صدر اسلام مرکز تجمع مردم باشند.
وی به موازی کاری فرهنگسراها و مساجد اشاره کرد و توضیح داد: با وجود اینکه فرهنگسراها ظرفیت‌های خاص خود در فعالیت‌های فرهنگی دارند اما باید به سمتی حرکت کرد که محور این فعالیت‌ها در مساجد دیده شود. در واقع فرهنگسراها باید مکمل مساجد باشند تا مفید واقع شوند.
فاصله مساجد، از معماری ایرانی- اسلامی
از مهمترین انتقاداتی که به مساجد، مخصوص مسجدهای تهران وارد است، معماری‌های عجیب و غربی آنها است. این درحالی است که معماری ایرانی- اسلامی مورد تاکید مقام معظم رهبری است و بارها به شهرداری تهران درباره تغییر معماری ساختمان‌های اصلی شهر تذکر دادند.
افتخاری، عضو هیات رئیسه کمیسیون فرهنگی با انتقاد از معماری مساجد تاکید کرد: در حالی که مساجد کشور ما از معماری ایرانی اسلامی فاصله می‌گیرند، در کشورهای مختلف از جمله هند شاهد ساخت بناها با الگوهای ایرانی- اسلامی هستیم. اولویت آموزش این سبک معماری با دانشجویان داخلی است. بعد از آن باید به فکر صدور به دنیا باشیم.
در این زمینه نیز مهدی حجت، استاد معماری دانشگاه تهران با انتقاد از نبود نظارت کافی در معماری مساجد کشور به ویژه شهرهای بزرگ تاکید داشت معماری مساجد باید یاد آور و تابع سنت و گذشته هر منطقه و قومیتی باشد و ارایه الگوهای جدید و برگرفته از فرهنگ غربی رویه ای نادرست است که موجب می شود فرهنگ و اصالت هر شهر به فراموشی سپرده شود.
مساجد تنها به اقامه نماز توجه می‌کنند
عضو دیگر کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی با انتقاد از فعالیت‌های محدود مساجد تاکید کرد که مسجد از مهمترین کانون در نظام دینی و جامعه اسلامی است، متاسفانه مساجد به سمتی رفتند که حداقل کارکرد یعنی اقامه نماز را در آن شاهد هستیم.
نصرالله پژمان فر در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری خانه ملت، با بیان اینکه اقامه نماز جماعت ضروری است اما نباید فعالیت مساجد تنها محدود به برپایی نماز باشد، تشریح کرد: اگر به ماهیت مسجد در نظام اسلامی و روز آغاز اسلام توجه کنیم، متوجه می‌شویم که اسلام در مسجد شکل گرفت , پیامبر بزرگوار اسلام تمام فعالیت‌های خود را از مسجد آغاز کرد.
وی ادامه داد که پیامبر(ص) فعالیت‌های دیگری مانند رفع اختلافات خانوادگی را با محوریت مسجد پیگیری می‌کرد. بنابراین امروز هم باید همه مسائل با محوریت مسجد انجام شود.
تعریف فعالیت‌های دیگر در مساجد
این عضو کمیسیون فرهنگی مجلس به طرحی درباره مساجد اشاره کرد که در کمیسیون متبوعش پیگیری می‌شود. به گفته این نماینده در این طرح به فعالیت‌های مختلفی که امکان پیگیری آن در مساجد است مانند فعالیت‌های ورزشی و کتابخانه اشاره شده است. وی اعتقاد دارد هیچ ایرادی ندارد فعالیت‌های فرهنگی متنوعی در مساجد دنبال شود و حتی آن را ضروری می‌داند چرا که باید فعالیت‌های فرهنگی در فضای مساجد متمرکز شود.
مسجد دولتی باشد یا مردمی؟
البته نماینده مردم مشهد و کلات دولتی شدن مساجد را یکی از دلایل دوری این فضاها از فعالیت‌های فرهنگی عنوان کرد و ادامه داد: از آنجا که مساجد از لحاظ بودجه و تکالیف به دولت وابسته هستند، اختیارشان در برپایی برنامه‌های متنوع کم شده است این درحالی است که در گذشته چابکی مساجد وابسته به مردم بود.
پژمان فر اظهار داشت: دولت تنها باید کمک و زیر ساخت‌ها را برای مساجد فراهم کند، اینکه مساجد به دولت وابسته شوند غلط است.
در این زمینه نیز جعفرزاده گفت: به نحوه مدیریت مساجد انتقاداتی وارد است. اعتقاد دارم مسجد توسط مردم اداره شود تا پایگاهی برای تجمع مردم و شکل‌گیری فعالیت‌های فرهنگی باشد.
بودجه مساجد کم شد
با وجود تمام انتقاداتی که به فعالیت مساجد وارد است اما همچنان شاهد ساخت مساجد با معماری‌های عثمانی و عجیب هستیم. درست است که ساخت مساجد با هزینه‌های کلان که تنها برای اقامه نماز باشد، کارکرد پایگاه اصلی اسلام را زیر سوال می‌برد اما حذف اعتبارات مساجد و بقاع متبرکه از لایحه بودجه ۹۴ اشتباهی دیگر است.
سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس گفت: طی جلساتی که این کمیسیون با معاونت راهبردی ریاست جمهوری دارد قصد داریم کمبود بودجه برخی دستگاه های فرهنگی را از محل ردیف هایی که رشد قابل قبولی در تخصیص اعتبارات داشته اند جبران کنیم.
سید علی طاهری سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس گفت: بودجه مساجد و بقاع متبرکه به طور کلی از بودجه ۹۴ حذف شده است.