اگر نگاهی به شبکه های فارسی زبان سلفی- وهابی داشته باشیم، اصولا از چه زمانی ظهور و بروز این شبکه مدنظر است؟
تقریبا از سال ٢٠٠٠ میلادی که امکان فراگیر شدن گیرنده های ماهواره ای در کشورمان به شکل فراگیری رواج پیدا کرد و ماهواره ها تبدیل به ابزاری شد که به سادگی و ارزانی در همه جای کشور قابل دسترسی بود، شاهد ظهور تدریجی شبکه های فارسی زبانی بودیم که برای ترویج تفکر وهابیت و تهاجم به دیدگاه های اعتقادی شیعه فعایت می کردند. انها عموما از یک تم خاص استفاده می کردند. جز یکی دو مورد تقریبا هیچ کدام از این شبکه ها از گوینده های فارسی زبان برخوردار نبودند، عموما گوینده ها یا از اتباع افغان یا احیانا کسانی بودند که زبان اصلی شان فارسی نبود. از لحاظ قالب برنامه تقریبا هیچ کدام از این شبکه ها، حتی استانداردهای حداقلی تلویزیونی را نداشتند و صرفا برنامه های گفتگو محور یا کارشناس محور با کیفیت نازل تلویزیونی داشتند. حتی از لحاظ رعایت قواعد تبلیغی هم کیفیت چندانی نداشتند، اما به واسطه وفور این شبکه ها و این که آن ها روی مخاطبین خاص و مخاطبینی که زمینه داشتند سرمایه گذاری می کردند؛ نتیجه آن این شد که این استمرار، تکرار و کار روی مخاطبین خاص، تا حدودی ثمر دهد و این شبکه ها در بخش هایی از کشور مخاطب اندکی پیدا کنند.
اگر نگاهی به وضعیت دو سال گذشته داشته باشیم، نوع عملکرد شبکه های تلویزیونی فارسی زبان سلفی در کل کشورهای منطقه و در کل مناطق فارسی زبان (تاجیکستان، افغانستان و ایران) چگونه بوده است؟
شرایطی که عرض کردم تا امروز هم به همان صورت ادامه دارد، برنامه ها صرفا کارشناس محور و گفتگو محور هستند و حتی از برخورداری از یک گوینده یا مجری و کارشناسی که بتواند فارسی روانی صحبت کند، معمولا برخوردار نبوده اند.
یعنی گردانندگان این شبکه ها بدیهیات کار در رسانه ای مثل تلویزیون را نمی دانستند، اما ظاهرا یکی دو تا شبکه اخیرا مشاهده شده است که تلاش هایی می کنند که از مجری و کارشناسی استفاده کنند که بتوانند حداقل نزدیک به زبان فارسی رایج صحبت کند یا از اهانت مستقیم به مقدسات شیعیان خودداری کنند، شاید در یکی دو مورد تلاش هایی صورت گرفته است که مقداری از اهانت مستقیم خودداری شده است. اما این حرکت هم خیلی حرکت محسوس و قابل تأملی نبوده است. این رسانه ها، رسانه های مؤثری نیستند.
در شرایط کنونی، اهداف این شبکه های تلویزیونی که رویکرد سلفی یا وهابی دارند، در گستره کشورهای فارسی زبان چیست؟
به صورت کلی هدف آن ها تخریب باورهای اعتقادی شیعیان است.
اگر بخواهیم نگاهی به پیامدهای سیاسی و امنیتی رویکرد این شبکه ها در کشورهای منطقه و کشورهای فارسی زبان داشته باشیم، اصولا این رویکرد چه پیامدهایی خواهد داشت؟ مثلا حضور تاجیک ها در سوریه و ...
این شبکه ها نتوانسته اند در جذب مخاطب عام موفق عمل کنند. بیشتر افرادی را که به دلایلی زمینه داشته اند، توانسته اند جذب نمایند اما در جذب مخاطب عام موفق نبوده اند.
رویکرد این شبکه ها چه پیامدهای سیاسی و امنیتی دیگری داشته است؟
آنها بیشتر در بین مخاطبان خاص و مخاطبانی که به دلایلی برای مخالفت با تشیع و ورود به درگیری های طائفی انگیزه داشته اند، مجال بروز و ظهور فراهم کرده اند؛ اما نمی توانیم بگوییم که تهدید امنیتی اتفاق افتاده است.
تبعات فرهنگی و اجتماعی شبکه هایی چون این شبکه ها در کشورهای منطقه چیست؟
این شبکه ها هیچ گونه استانداردی را رعایت نمی کنند و شبکه های بسیار نازل و ضعیفی هستند، اما در برخی مخاطبان خاص که زمینه دارند، می توانند در هر حوزه ای چه فرهنگی، چه سیاسی و چه امنیتی تأثیر بگذارند.
با توجه به وضعیت داعش در افغانستان و گسترش نفوذ گروه های تکفیری در تاجیکستان اصولا آینده حضور و نفوذ این شبکه ها به چه عواملی وابسته است؟
آن ها پول را از عربستان سعودی می گیرند و اگر سعودی به آن ها پول ندهد، این شبکه ها تعطیل خواهند شد، زیرا از حمایت مردمی برخوردار نیستند. البته ممکن است در آن حالت از سرویس های امنیتی مثل آمریکا و اسرائیل پول بگیرند. در واقع شبکه ای که مخاطب جدی ندارد، بروز و ظهور آن هم هیچ تأثیری نخواهد داشت و آینده آن هم بستگی به کسی داردکه پول این شبکه را تأمین می کند. حالا چه این تأمین کننده آنها سعودی ها، آمریکایی ها، اسرائیلی ها یا انگلیسی ها باشند.
در وضعیت کنونی چه عوامل منطقه ای و بین المللی می تواند آینده این شبکه ها و گسترش یا کاهش آن ها را تحت تأثیر خودش قرار دهد؟
به نظر می رسد که غیر از سعودی ها، سرویس های امنیتی امریکا و انگلیس و اسرائیل حاضر باشند روی این شبکه ها سرمایه گذاری کنند، به شرط آن که آن ها حداقل استانداردها را به دست بیاورند. با توجه به این که خرج زیادی هم ندارند، بعید می دانم که تا اطلاع ثانوی کسی قصد تعطیل کردن آن ها را داشته باشد. سعودی ها پول زیادی دارند، ممکن است که بخواهند از قطری ها، آمریکایی ها، اسرائیلی ها و انگلیسی ها هم کمک بگیرند. اما عامل منطقه ای خاصی وجود ندارد، غیر از سعودی ها و قطری ها که ممکن است بخواهند این ها را به نحوی تغذیه کنند تا وقتی که منابع مالی آن ها کار می کند، این شبکه ها هم هستند. اما اگر به هر دلیلی این منابع مالی از دست برود، به این دلیل که پدیده های واقعی نیستند در این صورت این شبکه ها تعطیل خواهند شد. آنها رسانه های واقعی نیستند که با مخاطب سر و کار داشته و تأثیرگذار باشند و می توانیم به آن ها عنوان رسانه های پرورشگاهی را بدهیم.
از چه استراتژی های رسانه ای استفاده می کنند؟
آن ها هیچ استراتژی ندارند. از ساده ترین مدل یعنی گفتگو استفاده می کنند که کارشناس آن ها صحبت می کند. از لحاظ رسانه ای این ها هیچ تاکتیکی ندارند، یعنی بدیهیات رسانه را هم رعایت نمی کنند.
اگر بخواهیم در گستره کلی جهان اسلام نگاه کنیم، تأثیری که این رسانه ها بر تقریب مذاهب و شکاف در جامعه دارند، چیست؟
این رسانه ها تأثیری ندارند، این معدود افراد هم به دلایل یا بهانه ها یا زمینه های شخصی یا محیطی خاص تحت تأثیر قرار می گیرند. بیش از این صرفا بزرگ کردن این رسانه هاست. این رسانه ها در جهان اسلام هیچ تأثیری نمی توانند داشته باشند. آن ها صرفا می توانند اثر تخریبی محدود به خاطر داشتن مخاطب های خاص داشته باشند.
منبع: الوقت