وی با بیان اینکه هیچگاه ملت ایران رفتار آمریکا و انگلیس را از حافظه تاریخی خودشان حذف نمی‌کنند افزود: درباره کودتای 28 مرداد کتاب‌ها، مقالات و اظهارات سیاسی زیادی انجام شده است. برخی کشورها اسناد و مدارکی در مورد کودتای 28 مرداد به دلیل مرور زمان منتشر کردند که خیلی کمک می‌کند که ابعاد این حادثه بسیار غم انگیز که برای همه ادوار تاریخ ایران درس آموز است را بهتر بشناسیم.
رئیس مجلس در ادامه اظهار داشت: شاید در یک دسته بندی بتوان گفت که دو سنخ عامل در کودتای 28 مرداد وجود داشت، یکی عوامل خارجی که عمدتاً آمریکا و انگلیس محور آن بودند و دیگری نیز عوامل داخلی که در آن زمان در داخل کشور یا بی توجهی‌ها و یا بدفکری‌ها و یا کج اندیشی‌ها اختلافاتی در داخل کشور بوجود آورد که مجموعاً این دو عامل باعث شد که دولت ملی مصدق با اقداماتی که در تهران سازمان دادند، سرنگون شود.
لاریجانی در ادامه سخنانش به عوامل داخلی و خارجی کودتای 28 مرداد اشاره کرد و گفت: از ابتدا و پس از قضایای ملی شدن صنعت نفت که یک مسئله مهم در تاریخ ایران بود، یک روشی را آمریکا و انگلیس با محوریت انگلیس دنبال کردند که به عنوان سنگ اندازی در مقابل این اقدام می‌توان از آن یاد کرد که از اینجا موضوع اصلی آغاز شد.
وی همچنین تأکید کرد: آمریکا و انگلیس چند سرمایه عمده در این راه را به کار بستند. اولین سرمایه آنها کارشناسانی بودند که تجربه فراوان در کار کردن در ایران داشتند و به زبان فارسی نیز مسلط بوده و از طرفی هم روابط دوستانه با نخبگان قدیمی برقرار کردند و از این طریق یک شبکه سیاسی را در داخل ایران شکل دادند.
رئیس نهاد قانونگذاری در همین زمینه به افرادی نظیر هایمن و رابین زنین درباره برقراری با نخبگان ایرانی اشاره کرد و گفت: اینها کسانی بودند که به فرهنگ ایرانی تسلط و با نخبگان هم آشنایی داشتند، البته اینها نمونه‌ای از این افراد هستند.
لاریجانی در ادامه اظهار داشت: سرمایه دیگری که آمریکا و انگلیس برای انجام کودتای 28 مردادبه کار بردند، یک شبکه اطلاعاتی قوی در درون کشور بود که این بعد از جنگ جهانی دوم در ایران شکل گرفت که این شبکه هم در درون نیروهای مسلح و هم قشرهای مختلف شکل گرفت.
وی با بیان اینکه موارد زیادی در اسناد و مدارک موجود است که از این شبکه نام برده شده است، افزود: به عنوان مثال سه برادر بازرگان به نامهای اسدالله، سیف الله و قدرت الله رشیدیان بودند که اینها نقش مهمی در ایجاد یک شبکه اطلاعاتی در بین کسبه و برخی از سیاسیون را ایجاد کرده بودند و ارتباط گسترده‌ای نیز با سفارتخانه‌های آمریکا و انگلیس داشتند و از این طریق این شبکه را ارتزاق می‌کردند.
رئیس قوه مقننه در ادامه به شبکه دیگری که در ایران برای انجام کودتای 28 مرداد تشکیل شده بود اشاره و تأکید کرد: سرهنگ عباس فرزانگان و دو جاسوس به نام مستعار سیری و نلن که اسم واقعی آنها فرخ کیوانی و علی جلالی بود که روزولت به آنها لقب برادران بسکو را داده بود. البته از اینگونه شبکه‌ها زیاد وجود داشته است که اینها کارشان این بود که در درون نیروهای مسلح و قشرهای مختلف ساماندهی اطلاعاتی بکنند و آنها را برای انجام کودتای 28 مرداد آماده کنند.
لاریجانی در ادامه سرمایه دیگر آمریکایی ها و انگلیسی‌ها برای شکل‌دهی کودتای 28 مرداد را تماس‌های سازمان یافته این کشورها با رجال سیاسی و موثر داخل کشور دانست و گفت: البته این رجال برخی ایرانی و برخی نیز غیرایرانی بودند اما وجه مشترکشان این بود که به افراد تصمیم ساز در کشور نزدیک بودند؛ مانند تماس‌های مستمری که این سفارت‌خانه‌ها با ارنست ترون داشتند که او از زمانی که شاه در سوئیس تحصیل می‌کرد، دوست شاه بود.
وی سرمایه چهارم را شبکه‌ای با عنوان سازمان اصل 4 دانست و گفت: باید توجه کنید که همه اقداماتشان جنس عملیاتی و سیاسی نداشت. بلکه اصل سازمان اصل 4 ظاهرش یک برنامه کشاورزی بود اما در قالب این برنامه کشاورزی 138 شهروند آمریکایی را به عنوان مستشار وارد کردند و در آن زمان این جمع 138 نفر از کل مستشاران آمریکایی در جهان عرب بیشتر بود. اما تحت عنوان اصل 4 این را وارد کشور ایران کرده بودند.
رئیس مجلس با بیان اینکه سازمان اصل 4یک رویه کشاورزی داشت، گفت: محل آن نیز در جایی بود که مصدق حضور داشت. این عدد مستشاران که 138 نفر هستند جدا از مستشاران نظامی در ارتش، ژاندارمری و نیروی هوایی است که تعداد آن 123 نفر مستشار آمریکایی بوده است که این حجم نیرو را در بخش‌های مختلف وارد کرده بودند.
لاریجانی سرمایه دیگری که آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها ایجاد کردند را، ایجاد ساختارهایی تحت عنوان امور فرهنگی و علمی دانست و گفت: البته آنها به دنبال جاسوسی بودند که افرادی در آن فعالیت کردند.
وی در ادامه اظهار داشت: نکته بعدی این است که آمریکایی‌ها سازماندهی مباحثاتی را تحت عنوان ارتباط و گفتگو بین مسلمانان و مسیحیان شکل دادند که با صاحب‌نظران مختلف ارتباط برقرار می‌کردند و تحت این عنوان کارهای خودشان را شکل می‌دادند که ما نمونه آن را در وادی‌های دیگر نیز دیده‌ایم.
رئیس نهاد قانونگذاری کشور با بیان اینکه آنها سیاستشان نوعی فشار اقتصادی برای ایجاد کودتا بود گفت: در آن زمان هم تحریم‌هایی علیه ایران را شکل دادند که این کار با کمک بانک‌ها انجام شد اما در کنار آن هم پیشنهاداتی دادند و می‌گفتند که سازشی بوجود بیاید تا دولت آمریکا یک وام 10 میلیون دلاری به ایران بدهد و انگلیس هم ملی شدن صنعت نفت را بپذیرد و تحریم‌های اقتصادی لغو شود و ایران هم بپذیرد که یک هیئت داوری بین المللی غرامت منصفانه‌ای را برای شرکت سابق نفت بپردازد.
لاریجانی در همین زمینه گفت: به عنوان مثال در همان زمان دولت وقت ایران قبول نداشت که غرامت را به قیمت آن زمان بدهد که این محل اختلاف شد و آنها گفتند که هیئت بین المللی تعیین کنیم تا هرچه این هیئت گفت دولت ایران بپذیرد که اینجا محل نزاع جدی واقع شد.
وی با تأکید براینکه اصل دعوا در کودتای 28 مرداد برخلاف حرف‌هایی که می‌زنند برای جنگ سرد و یا مسائل کمونیست‌ها، دعوا برسر سلطه برنفت ایران بود تصریح کرد: آیزن هاور در یک سخنرانی گفته بود که من هرگونه کمک به ایران را تا زمانی که مسئله نفت حل نشود رد کردم. دعوای اصلی برسر تسلط بر نفت بود. بنابراین شاید این عوامل عاملی بود که از نظر بیرونی به دنبال این بودند که با ساماندهی این وضع داخل ایران را به هم بریزند و زمینه را برای کودتا فراهم کنند.
رئیس قوه مقننه اظهار داشت: از نظر داخلی مسائلی در داخل ایران بود اما عمده مشکل این بود که مصدق در رویارویی که با تحریم‌های اقتصادی داشت، یک برنامه اقتصادی تحت عنوان اقتصاد بدون نفت ارائه کرد و طرح‌ریزی‌هایی در این زمینه کرده بود. به عنوان مثال حقوق کارمندان دولت را کاهش داد و خودروهای دولتی نیز را از مقامات بلندپایه گرفت و برنامه عمرانی کشور را به عقب انداخت واز طرفی واردات کالاهای لوکس را محدود کرد. در اقدامی نیز، محرمانه اسکناس چاپ کرد که ارزش ریال کاملاً سقوط کرد به طوریکه قیمت دلار در بازار سیاه از 31 به 97 ریال افزایش پیدا کرد.
لاریجانی در همین زمینه افزود: به طور طبیعی برخی از این اقدامات سنجیده و برخی نیز سنجیده نبود . مثلا چاپ اسکناس به طور محرمانه مشکلاتی ایجاد می‌کرد و موجب افزایش قیمت‌ها می‌شد که اینها دشواریهای اقتصادی در درون کشور ایجاد کرد و زمینه اختلافاتی سیاسی را به اوج رساند.
وی تصریح کرد: از طرفی مصدق اختیاری را برای 6 ماه گرفته بود که مجلس تمام اختیارات خود را به دولت داده بود. بنابراین دولت در آن زمان قوانین زیادی را تصویب کرد. در اینجا مصدق دوباره درخواست کرد که یک سال دیگر این اختیارات تمدید شود به طوری که مجلس دیگر کارهای نبود و نمی‌توانست تصمیم گیری کند و همه اختیاراتش را به دولت داده بود که در این زمان آیت الله کاشانی و عده زیادی از نمایندگان در مجلس مخالفت کردند که این اختیارات یک سال دیگر تمدید شود که موجب اختلاف زیادی شد.
رئیس مجلس گفت: در این مقطع طرفداران مصدق استعفا کردند که مجلس منحل شود که با این استعفا زمینه انحلال مجلس فراهم شد و مصدق اعلام کرد که رفراندوم بگذاریم که آیا می‌شود با این مجلس کار کرد و یا باید منحل شود. که در اینجا آیت الله کاشانی نامهای به مصدق نوشت و در آنجا توضیح داد چه خطراتی بخصوص در فضای غربی‌ها و آمریکا و انگلیس برای کودتا پیش بینی کرده بود.
لاریجانی به پاسخ مصدق به نامه آیت الله کاشانی اشاره کرد و گفت: مصدق می‌گوید تنها ملت ایران بوجود آورنده قانون اساسی، مشروطیت، مجلس و دولت هستند که می‌توانند در این باره اظهارنظر کنند و نه هیچ کس دیگر. قانون‌ها، مجلس‌ها، دولت‌ها و همه برای خاطر مردم بوجود آمده‌اند نه مردم به خاطر آنها. وقتی مردم یکی از آنها را نخواستند می‌توانند نظر خود را درباره آن ابراز کنند. در کشورهای دموکراسی و مشروطه هیچ قانونی بالاتر از اراده ملت نیست.
وی در همین زمینه افزود: مصدق تحت این عناوینی که در نامه به آیت الله کاشانی نوشت زمینه را برای رفراندوم فراهم کرد و رفراندوم انجام شد و در نتیجه مجلس هم منحل شد. شرایط بیرونی با این عواملی که ارائه کردم زمینه‌های کودتا را در داخل فراهم کرده بود که هم به دلیل مسائل اقتصادی و بعضی از بی تدبیری‌ها که مجلس می‌توانست پشتوانه اراده ملت باشد را منحل کردند که در نتیجه آنچه باقی ماند مصدق، شاه و جریان کودتا ماند و این عاملی شد که کودتاگران موفق شدند.
رئیس قوه مقننه با تأکید براینکه وقتی زمینه حضور مردم به عنوان پایگاه مردم از بین رفت مصدق تنها شد، گفت:یک نکته بسیار مهم است که اگر در ادوار مختلف پس از انقلاب امام(ره) تأکید می‌فرمودند که مجلس در رأس امور است به خاطر این شواهد تاریخی بود.اگر امروز رهبر معظم انقلاب در روزهای گذشته در مورد نفوذ آمریکا در بخش‌های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی هشدار می‌دهند به خاطر واکاوی تاریخ گذشته ایران است که ملاحظه می‌کنیم که در نیروهای مسلح وچه در بین سیاسیون و چه در بین فرهنگیان و یا فعالان اقتصادی، شبکه‌های نفوذ ایجاد کرده بودند.
لاریجانی ادامه داد: لذا باید این هشدار رهبری را یک هشدار واقع بینانه و دقیق دانست که در همه شرایط افراد بصیر جامعه نسبت به این مسئله حساس باشند.
وی در پایان خاطرنشان کرد: مسئله هسته‌ای و مذاکرات آن یک چیز است اما ما نمی‌توانیم از تاریخ گذشته منفصل شویم. ما روش‌های نفوذ امریکا در بخش‌های مختلف را دیده‌ایم و اقدامات آنها را نسبت به اراده ملت و ستیز با اراده ملت مشاده کرده‌ایم. بنابراین هشدار رهبر انقلاب یک هشدار به موقع و سنجیده بود که همگان باید انشاءالله آن را مورد توجه قرار دهند. از خداوند متعال می‌خواهیم که در پناه راهبری این مرد بزرگ، رهبری معظم، ملت ایران راه سرافرازی که تا امروز طی کرده‌اند را به آراستگی طی کنند.