حشد الشعبی نیروهای مردمی هستند که از بطن فتوای جهاد کفایی آیت الله العظمی سیستانی مرجع عالیقدر شیعیان و زمانی که تکفیری‌های داعش مناطق عمده‌ای از عراق را عرصه تاخت و تاز خود قرار داده بود متولد شد.
شکل گیری این نیروها در زمان و شرایط مناسب بود زیرا هنگامی که در دهم ژوئن داعش به غارتگری و کشتار پرداخت و با تسخیر موصل و مناطق گسترده‌ای از صلاح الدین و دیالی و شمال بابل و الانبار جنایات زیادی مرتکب شد، همگان تصور می‌کردند که بزودی داعش بغداد را اشغال می‌کند و روند سیاسی عراق را به پایان خط می‌رساند.
همه نگاه‌ها نگران بود به ویژه که تصاویری که مناطق تحت اشغال داعش پخش می‌شد بسیار دلخراش بود و داعشی‌ها که عملاً با فروپاشی ارتش عراق خود را پیروز جنگ می‌دیدند از تمامی حربه‌های جنگ روانی برای پیشبرد اهداف شوم خود استفاده می‌کردند. تکفیری‌ها سرمست از عقب نشینی‌های متوالی نظامیان عراقی که سنگر به سنگر عقب می‌نشستند به پیش می‌آمدند اما به یکباره معادله برهم خورد و یک فرمول بی‌نظیر پیدا شد؛ فتوای جهاد کفایی آیت‌الله سیستانی.
مرجع عالیقدر جهان تشیع فتوای جهاد کفایی داد و این یعنی فراخوان نظامی عراقی‌ها برای مقابله با دشمن خونریز و قاتل. متعاقب این فتوا شمار زیادی رهسپار مراکز نظامی شدند تا پس از فراگیری آموزش‌های لازم نظامی به جنگ با داعش بروند.
عمدتاً ساختار و بدنه نظامی حشد شعبی را شیعیان عراق تشکیل می‌دهند اما بعد‌ها عشایر سنی عراق از استان صلاح الدین و استان نینوا و استان الانبار و نیز کُردهای فیلی و مسیحیان عراقی نیز به آن ملحق شدند.
به اذعان مجله نیوز ویک آمریکا، نیروهای مردمی چهارمین نیروی قوی پس از نیروهای ویژه دریایی آمریکا نوی سیل Navy Seal)، گروه آلفا روسیه (aibha) و گروه ویژه ایکو کبرای اتریش است.
نیروهای مردمی تاکنون دستاورد‌های بزرگی را رقم زده‌اند از جمله می‌توان به آزادسازی جرف النصر (جرف الصخر سابق در شمال بابل که بعد‌ها به یُمن آزادسازی به دست نیروهای مردمی جرف النصر نام گرفت)، آزادسازی آمرلی، الضلوعیه، بلد، دیالی، الدور، العلم، ناحیه البغدادی و تکریت اشاره کرد.
آزادسازی تکریت یکی از پیچیده‌ترین عملیات‌های نیروهای مردمی محسوب می‌شود که در راستای عملیات لبیک یا رسول الله انجام گرفت.
نیروهای داوطلب مردمی برای اعزام به جبهه‌های نبرد با داعش آموزش‌های نظامی فشرده اما اصولی را می‌گذرانند. آنان تحت نظر فرماندهان حشد شعبی در کنار یکدیگر و دوشادوش هم با قدرت تمرین می‌کنند تا در صورت نیاز به جبهه‌ها اعزام شوند.
تمرینات سخت و طاقت فرسا در دمای بالای چهل درجه‌ای عراق امان بسیاری را می‌بُرد؛ اما عاشقان دفاع از مقدسات اسلامی که از گروه‌ها و رده‌های سنی مختلف هستند با روحیه بسیار بالا و شاداب این آموزش‌ها را پشت سر می‌گذرانند.
تمرینات ورزشی، کلاس تئوری نظامی و آموزش کار با انواع سلاح در برنامه روزانه نیروهای داوطلب مردمی گنجانده شده است. این دوره‌ها به مدت ۱۰ تا ۱۵ روز برگزار می‌شود تا نیروها هر چه سریع‌تر به مرحله بعدی منتقل شده و در مراکز مورد نیاز مستقر شوند.
اولویت فرماندهان نیروهای مردمی بالابردن آمادگی جسمانی نیروها است و به همین دلیل تمرینات ورزشی ثابت هستند و هر روز به مدت دو ساعت کار بدنی سنگین صورت می‌گیرد و پیر و جوان با اشتیاق کامل از این دوره‌های آموزشی سخت استقبال می‌کنند.
«سید صدرالدین قبانچی» خطیب جمعه نجف اشرف درباره نیروهای حشد شعبی می‌گوید: این گروه در واقع برخاسته از فتوای مرجعیت عراق در نجف اشرف است که سد مستحکمی را مقابل پیشروی و نفوذ تروریست‌های داعش در عراق ایجاد کردند، تروریست‌هایی که سودای سقوط بغداد و سیطره بر پایتخت را در سر می‌پروراندند.
وی گفت: این در حالی است که به وضوح می‌بینیم که حشد شعبی این روز‌ها به شکل آشکاری در حال وارد کردن ضربات سنگین به تروریست‌های داعش و براندازی این پدیده در عراق است. درواقع، داعش امروز شاهد شکست تدریجی خود به دست نیروهای مردمی در عراق و چه بسا در دنیا است.
حجت الاسلام والمسلمین قبانچی حشد شعبی را قوی‌ترین نیروی نظامی عراق و همچنین از قوی‌ترین نیروهای مردمی منطقه عنوان کرد و افزود: نیروهای بسیج مردمی در زمان بسیار کوتاه ۲۵ درصد از مناطقی که تحت سیطره داعش بود را آزاد کردند و این امر درحالی صورت گرفت که آمریکا اعلام کرده بود که به ۲۰ سال زمان برای مقابله با داعش نیاز دارد.