در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، شورای نگهبان براساس نظارت استصوابی وظیفه‌ای خطیر در احراز یا رد صلاحیت كاندیداهای انتخابات برعهده دارد. علاوه بر این، این نهاد نظارتی همانند یك شاخص، عهده‌دار تطبیق قوانین و مصوبات مجلس شورای اسلامی با شرع مقدس اسلام و قانون اساسی كشور است. در این بین جریان‌هایی وجود دارند كه در طول تاریخ بعد از انقلاب اسلامی با تخطئه نقش شورای نگهبان به دنبال تحدید اختیارات این شورا بوده و هستند.
در همین راستا امام خمینی(ره) نیز در فرمایشات خود با برشمردن نقاط قوت شورای نگهبان به لزوم پیروی از این شورا تاكید و حتی مخالفان شورای نگهبان را مفسدفی‌الارض عنوان كرده اند.
نوشتار پیش رو به دنبال آن است تا به بازخوانی فرمایشات امام درمورد شورای نگهبان بپردازد.
اهمیت شورای نگهبان در كلام امام خمینی (ره)
از آنجا كه احتمال هرگونه لغزش و خطا در مصوبات مجلس شورای اسلامی وجود دارد لذا طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مجلس بدون وجود شورای نگهبان اعتبار قانونی نخواهد داشت. نظارت بر كاندیداها و انتخابات نیز در حیطه وظایف شورای نگهبان است و این موضوع اهمیت وجود شورا را دو چندان می‌كند. اهمیت این نهاد تا بدان حد است كه امام خمینی(ره) ضمن موافقت با شورای نگهبان اعضای آن را حافظ مصالح اسلام و قانون اساسی دانسته و نسبت به كسانی كه بی‌پروا به فقهای شورا می‌تازند می‌فرمایند: «من به این آقایان هشدار میدهم كه تضعیف و توهین به فقهای شورای نگهبان امری خطرناك برای كشور و اسلام است.»
امام خمینی (ره) در ۳۰ تیرماه 1359 در نخستین روزهای كار اولین دوره شورای نگهبان، در دیدار با اعضای این شورا تاكید می‌كنند كه «شما باید ناظر بر قوانین مجلس باشید، و باید بدانید كه به هیچ وجه ملاحظه نكنید. باید قوانین را بررسی نمایید كه صددرصد اسلامی باشد. به هیچوجه گوش به حرف عدهای كه میخواهند یك دسته كوچك مردم ما خوششان بیاید و به اصطلاح مترقی هستند [ندهید] قاطعانه با اینگونه افكار مبارزه كنید و بدون ملاحظه از هیچ‌كس فقط و فقط خدا را در نظر بگیرید.[1]
كسانی كه با رای شورای نگهبان مخالفند "مفسد فی الارض" هستند
در تاریخ ۱۸ خرداد ۱۳۶۰، درست در دورانی كه خیانت بنی‌صدر بر همگان آشكار شده است، امام خمینی (ره) بار دیگر با تائید اختیارات شورای نگهبان كسانی كه از این شورا تمكین نمی‌كنند را مخالف اسلام دانسته و عنوان می‌كنند: «كسانی كه با مصوبات مجلس بعد از اینكه شورای نگهبان نظر خودش را داد باز مخالفت می‌كنند، اینها دانسته یا ندانسته با اسلام مخالفت می‌كنند.»
بنیانگذار انقلاب اسلامی همچنین كسانی كه با رای این شورا به مخالفت برخاسته و بنای ناسازگاری و اعتراض سر می‌دهند را مفسد فی الارض نامیده و می‌فرمایند: «مجلس اگر رای داد و شورای نگهبان هم آن رای را پذیرفت، هیچ‌كس حق ندارد یك كلمه راجع به این بگوید. من نمی‌گویم رای خودش را نگوید؛ بگوید؛ رای خودش را بگوید؛ اما اگربخواهد فساد كند، به مردم بگوید كه این شورای نگهبان كذا و این مجلس كذا، این فساد است و مفسد است یك همچو آدمی، تحت تعقیب مفسد فی الارض باید قرار بگیرد.»[2]
ایشان همچنین در دیدار با نمایندگان مجلس شورای اسلامی درمورد حوزه اختیارات شورای نگهبان می‌فرمایند: «تشخیص شورای نگهبان كه این مخالف قانون نیست و مخالف اسلام هم نیست میزان است كه همه ما باید بپذیریم.»
رهبر كبیر انقلاب اسلامی همچنین در جایی دیگر مخالفان شورای نگهبان را به تندی مورد نكوهش قرار داده و می‌فرمایند: «نمیشود از شما پذیرفت كه ما قانون را قبول نداریم. غلط میكنی قانون را قبول نداری! قانون تو را قبول ندارد. نباید از كسی پذیرفت كه ما شورای نگهبان را قبول نداریم. نمیتوانی قبول نداشته باشی. مردم رأی دادند به اینها. مردمی كه به قانون اساسی رأی دادند، منتظرند كه قانون اساسی اجرا بشود؛ نه هر كس از هر جا صبح بلند می‌شود، بگوید من شورای نگهبان را قبول ندارم، من قانون اساسی را قبول ندارم، من مجلس را قبول ندارم، من رئیس جمهور را قبول ندارم، من دولت را قبول ندارم. نه! همه باید مقید به این باشید كه قانون را بپذیرید، ولو برخلاف رأی شما باشد. باید بپذیرید، برای اینكه میزان اكثریت است؛ و تشخیص شورای نگهبان كه این مخالف قانون نیست و مخالف اسلام هم نیست، میزان است كه همۀ ما باید بپذیریم.»[3]
تضعیف شورای نگهبان به دیكتاتوری ختم می‌شود
امام در جایی دیگر با توجه به نقش مثبت شورای نگهبان در انتخابات دوره دوم مجلس شورای اسلامی تضعیف این شورا را به زیان انقلاب دانسته و می‌فرمایند: «چنانچه مشاهده می‌شود پس از انتخابات مرحله اول از دوره دوم مجلس شورای اسلامی، افرادی كه نظریه شورای محترم نگهبان در ابطال یا تأیید بعضی حوزهها موافق میلشان نبوده است، دست به شایعه‌افكنی زده و اعضای محترم شورای نگهبان ـ ایدهم اللّه تعالی ـ را كه حافظ مصالح اسلام و مسلمین هستند، تضعیف و یا خدای ناكرده توهین مینمایند و به پخش اعلامیه و خطابه در مطبوعات و محافل دست زدهاند، غافل از آنكه پیامد چنین اعمال و جوسازیها آن هم در دوره دوم مجلس و نگذشتن سالی چند از انقلاب چه خواهد بود.»[4]
امام در ادامه صحبت‌هایشان به مظلوم بودن فقهای ناظر بر مجلس در طول تاریخ اشاره كرده و عنوان می‌كنند كه تضعیف شورای نگهبان به نابودی اسلام و روی كارآمدن دیكتاتوری خواهد انجامید: «تكلیف شرعی است كه نگذارید مسائل شوم مشروطیت تكرار شود و عبرت بگیرید از آنجا. در آن زمان (مشروطه) به تدریج فقها را از مجلس بیرون راندند و به سر این ملت آن آوردند كه دیدیم. من به این آقایان هشدار میدهم كه تضعیف و توهین به فقهای شورای نگهبان امری خطرناك برای كشور و اسلام است. همیشه انحرافات به تدریج در یك رژیم وارد می‌شود و در آخر رژیم را ساقط مینماید. لازم است همه به طور اكید به مصالح اسلام و مسلمین توجه كنیم و به قوانین، هر چند مخالف نظر و سلیقه شخصیمان باشد، احترام بگذاریم و به این جمهوری نوپا كه مورد هجوم قدرتها و ابرقدرتهاست، وفادار باشیم.»[5]
در جایی دیگر نیز امام در جمع نمایندگان مجلس شورای اسلامی با ایراد یك سخنرانی گیرا، عدم احترام به شورای نگهبان را سبب ایجاد دیكتاتوری عنوان كرده و بار دیگر مردم و سایر نهادها را به همسویی با شورای نگهبان دعوت می‌فرمایند.[6]
با نهاد شورای نگهبان صددرصد موافقم
در بیانات امام خمینی(ره) بارها مشاهده می‌شود كه ایشان ضمن تائید نهاد شورای نگهبان، اعضای شورا را به اقتدار و قاطعیت در عمل توصیه كرده و می‌فرمایند: «به شورای نگهبان تذكر میدهم كه در كار خود استوار باشید و با قاطعیت و دقت عمل فرمایید و به خدای متعال اتكال كنید.» و در جای دیگر می‌فرمایند: «من با نهاد شورای نگهبان صددرصد موافقم و عقیدهام هست كه باید قوی و همیشگی باشد، ولی حفظ شورا مقداری به دست خود شماست. شما باید طوری فكر كنید كه این شورا برای همیشه محفوظ بماند. روی مواضع اسلام قاطع بایستید. صحبت‌های شما باید به صورتی باشد كه همه فكر كنند در محدوده قانونی خودتان عمل میكنید، نه یك قدم زیاد و نه یك قدم كم. شما باید توجه داشته باشید كه اگر مباحثات به مناقشات تبدیل شود و جلوی یكدیگر بایستید، اسباب این می‌شود كه شورای نگهبان تضعیف شود و در آتیه از بین برود. و آن كسانی كه علمایی را كه قبلاً كار شورای نگهبان را میكردند، كنار گذاشتند، به این خاطر بود، كه كم‌كم آنها را مخالف خود احساس كردند و كنار گذاشتند و بتدریج این شیطنت صورت گرفت. پس همه ما باید بیدار باشیم.»[7]
امام خمینی(ره) همچنین اهانت به شورا و تلاش برای به حاشیه راندن این نهاد را ناشی از عملكرد صحیح شورا دانسته و خطاب به اعضای شورای نگهبان می‌فرمایند: «از تحمل زحمات و رنج‌های شما تشكر میكنم. شما توقع نداشته باشید كه مورد اهانت واقع نشوید. همه میدانید تا كسی كاری انجام ندهد، كسی به او توهین نمی‌كند. توهین برای كسانی است كه میخواهند زنده باشند. هیچ كدام از ما نباید انتظار تعریف را داشته باشیم. باید به حكم خدا عمل كنیم و به این هم كاری نداشته باشیم كه چه كسی از این كاری كه برای خدا میكنیم، خوشش میآید و یا چه كسی بدش میآید. من در تمام مواقعی كه مقتضی بوده است، مجلس و شورای نگهبان را تأیید كردهام. بار دیگر از مساعی شما در شورای نگهبان تشكر میكنم. شما برای خدا كار میكنید و انشاءاللّه خداوند شما را تأیید فرماید.»[8] امام خمینی(ره) همچنین با تائید اختیارات شورا به این امر كه «پس از رای مجلس وانفاذ شورای نگهبان، هیچ مقامی حق رد آن را ندارد، و دولت در اجرای آن باید بدون هیچ ملاحظه‌ای اقدام كند» اشاره می‌كنند.[9]
امام خمینی(ره) در توصیه‌ای به اعضای شورای نگهبان آنان را به قاطعیت در انجام وظایف خود تشویق كرده و می‌فرمایند: «وظیفه آنان بسیار مقدس و مهم است و باید با قاطعیت به وظایف خود عمل نمایند. البته توجه به اهمیت حفظ نظام جمهوری دارند كه با آن هیچ حكم و امری مزاحمت نمی‌كند و برای حفظ آن از هیچ كوششی نباید مضایقه كرد ومعلوم است آقایان با تعهدی كه دارند تحت تاثیر هیچ جوی واقع نمی‌شوند. انشاءالله موید باشند.»[10]
بنا بر فرمایشات امام خمینی(ره) شورای نگهبان نهادی مهم و حیاتی بوده و علاوه بر اینكه خود این نهاد وظیفه‌ای خطیر بر عهده دارد، دیگران نیز در قبال شورا وظایفی دارند كه همان تائید شورا و حمایت از این نهاد است. از نظر امام تضعیف شورای نگهبان چنانچه در جریان مشروطه به ظهور رضاخان ختم شد به دیكتاتوری می‌انجامد لذا حفظ و حراست از این نهاد بر همگان لازم و ضروری است.
پی نوشت:
1- صحیفه امام خمینی(ره)، جلد 13، ص 53.
2- صحیفه امام خمینی(ره)، جلد 14، ص 370.
3- بیانات در جمع نمایندگان مجلس شورای اسلامی، 6 خرداد 1360.
4- صحیفه امام خمینی(ره)، جلد 17، ص 431.
5- صحیفه امام خمینی(ره)، جلد 17، ص 431.
6- بیانات در جمع نمایندگان مجلس شورای اسلامی، 6 خرداد 1360.
7- بیانات در جمع فقها و حقوقدانان شورای نگهبان، 11 شهریور 1363.
8- صحیفه امام خمینی(ره)، جلد 17، ص 441.
9- صحیفه امام خمینی(ره)، جلد 17، ص 321.
10- صحیفه امام خمینی(ره)، جلد 19، ص 155.
منبع: مركز اسناد انقلاب اسلامی