*توفیق نماز شب
فراهم کردن برخی مقدمات همچون زود خوابیدن و غذای سبک خوردن و... جهت بیداری سحر تنها بخشی از عوامل درک این نماز با فضیلت است، اما بخش مهم دیگری که نباید از آن غافل بود، مربوط به ترک اموری است که توفیق نماز شب را از انسان سلب می‌کند.
در روایات از گناه به عنوان مهم‌ترین عامل سلب توفیق از نماز شب یاد شده است. به عنوان نمونه شخصى به خدمت امام المتقین امیرالمؤمنین(ع) آمد و گفت: مدتى شده است که از نماز شب خواندن محروم شدهام، حضرت(ع) فرمودند: تو مردى هستى که گناهانت تو را به بند کشیده و مانع از نماز شب شده است(1)، کنایه از آن که گناه کردن در روز باعث محرومى از نماز شب است.
در روایت دیگری از امام صادق(ع) نقل شده است: «إِنَّ الرَّجُلَ لَیَکْذِبُ الْکَذِبَةَ فَیُحْرَمُ بِهَا صَلَاةَ اللَّیْلِ فَإِذَا حُرِمَ صَلَاةَ اللَّیْلِ حُرِمَ بِهَا الرِّزْق»(2)؛ کسى یک دروغ گوید بدان از نماز شب محروم شود و با محروم شدن از نماز شب از روزى محروم شود.
بنابراین برای توفیق یافتن خواندن نماز شب، باید نسبت به این مسأله بسیار حساس بود تا به واسطه گناه درک لذت نماز شب را از دست نداد.
*وجوب نماز شب
س: آیا این روایت از امام صادق(ع) است که می‌فرماید: «هر کس نماز شب نخواند از شیعیان ما نیست»، صحت دارد؟ یعنی نماز شب امری است واجب؟ و هر کس آن را طبق این حدیث انجام ندهد شیعه نیست؟
ج: همان گونه که در پرسش مطرح شده امام صادق(ع) فرموده‌اند: «لَیْسَ مِنْ شِیعَتِنَا مَنْ لَمْ یُصَلِّ صَلَاةَ اللَّیْل»(3)؛ از شیعیان ما نیست کسی که نماز شب را به جای نیاورد، اما باید به این نکته توجه داشت که شیعه در روایات به دو معنا اطلاق می شود، به یک معنا تمامی کسانی که ولایت امیرالمؤمنان و فرزندان آن حضرت تا امام دوازدهم را پذیرفته‌اند، شیعه محسوب می‌شوند، لکن در بسیاری از روایات شیعه بودن به عنوان مقامی خاص و بالا برای کسانی که در تمام گفتار و رفتارشان تبعیت از امام معصوم می‌کنند معرفی شده است.
براساس برخی روایات چنین مقامی را افرادی همچون سلمان و ابوذر و دیگر خواص از نزدیکان ائمه دارا بوده‌اند و هر کسی نمی‌تواند ادعای آن را داشته باشد، در این روایات دیگر شیعیان که به این مقام شیعه خالص و حقیقی نرسیده‌اند، به عنوان محبان و موالیان اهل بیت معرفی شده‌اند، بنابراین روایتی که می‌فرماید، از شیعیان ما نیست کسی که نماز شب را ترک کند، مراد شیعه حقیقی و خالص است که به مرتبه بالای از ایمان و تبعیت از اهل بیت رسیده است که قطعاً کسی که دارای چنین مقامی است، نمی‌شود تارک نماز شب باشد و در صورتی که ترک کند از شیعیان حقیقی آنان محسوب نمی‌شود.
در هر صورت مقصود اهتمام به نماز شب است و اینکه شیعه کامل مورد نظر ائمه(ع) کسی است که به نماز شب اهمیت بدهد، امید است خدا توفیق دهد و خودمان هم همت داشته باشیم و نماز شب‌خوان شویم و امام صادق(ع) را از خود راضی کنیم.
*نماز شب با خواب آلودگی
س: خواندن نماز شب که این همه توصیه شده اگر حتی از روی خواب آلودگی و خستگی و بدون حضور قلب هم خوانده شود هم درست است؟
ج: چنین نماز شبی نه تنها درست و صحیح است، بلکه یکی از بالاترین ارزش‌های نماز شب این است که انسان در عین خستگی و خواب آلودگی برای کسب رضایت الهی به اقامه نماز بایستد؛ در حدیثی قدسی آمده است:
وقتى که بندهاى در نیمه شب براى نماز و طاعت خداوندى برخیزد و سپس خواب بر وى غلبه کند و در اثر چرت به چپ و راست متمایل شود و چانهاش به سینهاش بچسبد. خداوند امر مىکند درهاى آسمان باز مىشود و سپس به ملائکه مىفرماید: به این بنده من نگاه کنید و ببینید در اثر تقرب به من و انجام عملى که بر وى واجب نکرده‌ام به چه روزى افتاده و من سه خصلت به این بنده عطا مىکنم. گناهان او را مىبخشم، یا توبه مجددى برایش فراهم مىکنم و روزىاش را زیادتر مىکنم و من همه شما را شاهد مىگیرم که این سه چیز را به وى بدهم.(4)
*نماز شب آسان
س: با توجه به اینکه من مشهدی هستم و اذان صبح حدود ساعت 4.30 دقیقه بامداد هست و همچنین علاقه بسیار زیادی که به خواندن نماز شب دارم، ولی متأسفانه علیرغم خواندن آیه آخر سوره کهف و صرف غذای سبک در آخر شب به سختی از خواب بیدار می‌شم، چون اگر بخواهم ساعت 4 برای نماز شب بیدار بشوم، شب باید ساعت حداقل ساعت 9.30 تا 10 بخوابم و یک مقدار برای من سخت است. آیا برای درک ثواب نماز شب راه حل آسان‌تری وجود ندارد؟
ج: مواردی که گفته شد، در بیدار شدن برای نماز شب و رفع کسالت در آن هنگام، بسیار مؤثر است، اما آنچه امروزه متدینان و به ویژه جوانان را برای شب‌زنده‌داری با مشکل مواجه کرده، بیدار بودن بی‌دلیل آن‌ها تا پاسی از شب در مقابل تلویزیون و رایانه و ... است و حال آنکه دیدن بسیاری از سریال‌ها و فیلم‌های تلوزیون و حضور در جلسات دوستانه و یا وب‌گردی‌های طولانی، علاوه بر اینکه ضرورتی ندارد، بلکه ممکن است سودمند نیز نبوده و چه بسا زمینه‌های گناهان متعددی را برای انسان فراهم کند.
بنابراین در صورتی که مقدور است باید حدود ساعت 10 شب خوابید و در طول روز نیز یک ساعت استراحت کرد، اگر چه ممکن است روزهای اول، عملی کردن این برنامه کمی مشکل باشد، اما پس از مدت زمان اندکی افراد به این وضع، عادت خواهند کرد.
با پیاده کردن این برنامه اگر بتوان تنها نیم ساعت قبل از اذان صبح بیدار شد، افراد هم نماز شب را درک خواهند کرد و هم توفیق خواندن نماز صبح در اول وقت را پیدا خواهند کرد.
اما اگر شرایط شما به گونه‌ای است که نمی‌توان ساعت 10 شب بخوابید - از آنجا که وقت نماز شب از نیمه شب شرعی تا اذان صبح است و از سویی دیگر می‌توان آن را بصورت مختصر نیز خواند - برای درک فضیلت نماز شب، بعد از نیمه شب شرعی که معمولاً حدود ساعت یازده و بیست دقیقه به بعد است،(5) هشت رکعت از نماز شب و ده دقیقه قبل از نماز صبح، نماز شفع و وتر را به صورت مختصر – مثلاً بدون قرائت سوره و با به صورت نشسته - بخوانید و یا تمامی یازده رکعت را به طور مختصر بعد از نیمه شب بخوانید و اگر خواندن یازده رکعت به صورت مختصر برای فردی سخت جلوه کرد، می‌تواند تنها به اقامه نماز شفع و وتر اکتفا کنید و به مرور زمان خود را به بیدار شدن در پایان شب عادت داده و مستحبات دیگر نماز شب را به آن اضافه کرد.
با این حال اگر کسی باز هم توفیق نماز شب را از دست داد می‌تواند قضای آن را در روز بعد بجا آورده و فضیلت نماز شب را تا حدودی درک کند؛ چرا که رسول خدا(ص) فرمودند: «ان الله یباهی بالعبد یقضی صلوة اللیل بالنهار یقول: ملائکتی عبدی یقضی ما لم افترضه علیه الشهدوا انی قد غفرت له»(6)؛ همانا خداوند مباهات می‌کند به بنده‌ای که نماز شب را در روز قضا کند و می‌فرماید: ای فرشتگان من! بنده من قضا می‌کند، چیزی را که من بر او واجب نکرده‌ام گواه باشید که من او را آمرزیدم.
علاقه‌مندان می‌توانند دیگر پرسش‌های نمازی خود را در بخش «بپرسید» سایت قنوت مطرح کنند.
پی‌نوشت‌ها:
(1)- مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة، ص 290
(2)- بحار الأنوار، ج73، ص 316
(3)- روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج2، ص 321
(4)- الجواهر السنیة-کلیات حدیث قدسى، ص 707
(5)- برای اطلاع دقیق از زمان نیمه‌شب شرعی می‌توانید به اخبار شبانگاهی صداوسیما که معمولاً ساعت نیمه شب شرعی هر شب در پایان آن اعلام می‌شود، مراجعه کنید.
(6)- بحارالانوار، ج 87، ص 202