به گزارش مشرق، یکی از دستاوردهایی که هشت سال دفاع مقدس برای کشور به ارمغان داشت اثبات اهمیت خودکفایی بود که حاصل تکیه به توان داخلی در دوران جنگ است. آنچه در هشت سال دفاع مقدس ثابت شد آن بود که می‌توان با استفاده از توان داخلی و منابع موجود کشور و با استفاده از توان کارشناسان داخلی به هر آن چه که نیاز است دست پیدا کرد. این تجربه در پایان جنگ تحمیلی در تقابل با دیدگاهی است که ارتباط با غرب را به عنوان بن‌مایه پیشرفت تلقی کرده و تلاش می‌کند تا با نادیده گرفتن توان داخلی نشان دهد که پیشرفت کشور منوط به ارتباط با ابرقدرت‌های خارجی است. نوشتار پیش رو به دنبال آن است تا با برشمردن شواهدی از دوران جنگ تحمیلی، اهمیت دیدگاه تکیه بر توان داخلی را در مقابل دیدگاه تکیه به غرب اثبات کند.
زمانی که عراق در آخرین روز تابستان 1359 به ایران حمله کرد، دو کشور وضعیتی کاملا متفاوت با یکدیگر داشتند. از یک سو ایران که با سقوط شاه به تازگی خود را از چنگال استکبار داخلی و استعمار خارجی رها می‌دید هیچگونه ارتباطی با ابرقدرت‌های جهانی نداشت ولی از سوی دیگر عراق با تکیه به آمریکا و با کمک جنگ‌افزارهای غربی حمله به ایران را آغاز کرده بود.
در آغاز جنگ، توان دفاعی ایران با محدودیت‌های جدی روبرو بود به طوری‌که حتی صدام نیز با این باور که ایران توانایی دفاعی نیرومندی ندارد وعده داد که با کمک حامیان غربی به سرعت تهران را فتح خواهد کرد. درحالی که جمهوری اسلامی ایران از حمایت خارجی محروم بود، شعار «نیاز ایرانی باید به دست ایرانی رفع شود» از حالت آرمانی به واقعیت تبدیل شد و نشان داد که «می‌شود به خود متکی بود و کشوری مستقل داشت.»
در خاطرات سرلشگر سید رحیم صفوی به عدم انسجام ارتش در روزهای آغازین جنگ اشاره شده و آمده است: «جنگ در شرایطی آغاز شد که هرگز آمادگی رزمی در قوای نظامی وجود نداشت. هیچ نوع امکاناتی در آن روزها و ماه‌های نخستین جنگ به جبهه‌ها نمی‌رسید و پشتیبانی لجستیکی نیروها بسیار ضعیف بود.» آنچنان که محسن رضایی می‌گوید: «تعداد نفرات ما برابر با تانک‌هایی بود که عراق در اختیار داشت. ما تنها یک قرارگاه داشتیم که به غیر از امام(ره) و چند نفر دیگر، همه از وجود چنین قرارگاهی بی‌خبر بودند. لشکر 27 محمد رسول الله(ص) از همین قرارگاه به دل دشمن زد و آن را از پای درآورد.»
چنانکه از خاطرات سردار صفوی برمی‌آید در اوایل جنگ حتی نیروهای ایرانی از آموزش کافی برای استفاده از تجهیزات نظامی نیز بی‌بهره بودند. لذا ابتدا آموزش نیروها در دستور کار قرار گرفت و به زودی نیروی آموزش دیده به جبهه تزریق شد. با استناد به همین خاطرات زمانی که نیروهای ایرانی میدان‌های مین عراقی‌ها را شناسایی کردند تصمیم گرفتند تا به سمت عراقی‌ها کانال حفر کنند. طول این کانال حدود دو کیلومتر تخمین زده می‌شد و به دلیل نبود امکانات کافی با استفاده از سر نیزه کار حفاری صورت می‌گرفت. علاوه بر این ایران از لحاظ سخت افزاری و تسلیحات جنگی نیز گرفتار محدودیت‌های عدیده بود به طوری که حتی قادر به تهیه سیم خار دار برای جبهه‌ها نبود.
براساس خاطرات تیمسار لطفی، با توجه به کمبود امکانات حتی انتقال نیروها به جبهه‌های جنگ نیز اکثرا با کمک خودروهای مردمی صورت می‌گرفت و نیروهای ایرانی فاقد حتی یک دستگاه وسیله سنگین مهندسی-نظامی بودند.
خودکفایی ایران در دوران هشت ساله دفاع مقدس
از آنجا که در دوران جنگ ایران قادر به خرید سلاح نبود لذا یکی از اقدامات اصلی در این دوران کسب اطلاعات برای تولید و ساخت سلاح بود. در خاطرات سید رضا میر محمد صادقی در این رابطه آمده است: «در آن دوران به کشورهای متعددی از جمله برزیل سفر کردم. در یکی از این مسافرت‌ها در سال 1364 با دکتر بول آشنا شدم. او آمریکایی و مقیم بلژیک بود و اطلاعاتی درمورد ساخت موشک داشت. بول به دلیل اختلاف با دولت آمریکا در بلژیک زندگی می‌کرد.» میرمحمد صادقی پس از کسب اطلاعات از بول موفق می‌شود تا او را به ایران دعوت کند.
بنا بر خاطرات میرمحمد صادقی پس از ورود بول به ایران «جمعیتی در حدود صد نفر در سالن سازمان گرد آمده بودند تا به سخنان دکتر بول گوش دهند. بعد از این جلسه باز هم جلسه دیگری تشکیل شد که بول در آن جلسه گفت حاضرم در ازای دریافت شش میلیون دلار برای شما موشک بسازم. اما با توجه به کمبود ارز در دوران جنگ این موضوع مختومه اعلام شد.» بدین ترتیب از توان کارشناسان داخلی استفاده شد لذا با توجه به توضیحاتی که دکتر بول در طی آن دو جلسه ارائه داده بود کارشناسان داخلی مسئول ساخت موشک شدند لذا بول به بلژیک بازگشت.
بنابراین در جنگ، به مجرّد این‌که درهای سلاح و تجهیزات جنگی بر روی ایران بسته شد، کشور به توان کارشناسان داخلی اتکا کرد. لذا می‌توان گفت که این پیشرفت‌هایی که امروزه در صنایع نظامی به وجود آمده است حاصل تکیه بر توان داخلی در همان دوران جنگ است و پیش از آن ایران حتی قادر به تولید سلاح سبک کوچک هم نبود؛ اما اکنون ایران سلاح‌های پیچیده را هم تولید می‌کند. به یقین این موفقیت، به برکت قطع روابط با غرب پیش آمد. لذا می‌توان گفت که یکی از ثمرات مهم دفاع مقدس تقویت خودکفایی و اتکا به توان داخلی بود.
از لحاظ نیروی انسانی، رویکرد حضرت امام خمینی(ره) و نیروهای انقلاب اسلامی مانند بسیاری دیگر از عرصه‌های اجتماعی- سیاسی، استفاده از «نیروهای مردمی» بود، اما بنی‌صدر نظریات انقلابیون مبنی بر استفاده از نیروهای مردمی و تئوری دفاع و مقاومت را به سخره می‌گرفت. با این وجود، حضور «نیروهای مردمی»، که به فرمان امام خمینی(ره) وارد کارزار جنگ شده بودند، مانع اصلی از پیشروی ارتش بعث عراق در ایران بود. بدین ترتیب تأکید بر شناخت «توان داخلی» و استفاده از ظرفیت بالقوه‌ی «نیروهای مردمی» و همچنین عدم تکیه بر سازمان‌های بین‌المللی و نیروهای خارجی مورد تاکید امام(ره) بود.
از لحاظ اقتصادی اگر صدام با دریافت بیش از 60 میلیارد دلار از رژیم‌های غربی، نیازهای مالی اقتصاد وابسته خویش را تامین کرد، جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر کمک‌های مردمی توانست منبع قوی مالی تدارکاتی را برای نبرد درازمدت و مردمی خویش فراهم کند. در آن زمان بودجه دفاعی سایر کشورها یک سوم بودجه کل کشور را تشکیل می‌داد، اما بودجه دفاعی ایران یک دوازدهم بودجه کشور را شامل می‌شد. از سوی دیگر تحریم‌های فلج کننده نیز جمهوری اسلامی را هرچه بیشتر به انزوا برده بود اما با این وجود اینگونه فشارها در نهایت به سود کشورمان تمام شد.
بی جهت نیست که امام خمینی(ره) فرمودند: «این جنگ و تحریم اقتصادی و اخراج کارشناسان خارجی تحفه‌ای الهی بود که ما از آن غافل بودیم.» ایشان همچنین وصیت کردند که «انتظار نداشته باشید که از خارج کسی به شما در رسیدن به هدف که همان اسلام و پیاده کردن احکام اسلام است کمک کند. خود باید به این امر حیاتی که آزادی و استقلال را تحقق می‌بخشد قیام کنید.» آنچه در نگاه امام(ره) کاملا مشخص است برتری الگوی اسلامی در مقابل الگوی سرمایه‌داری است.
باید اشاره کرد که الگوی نظام اسلامی و نظام‌های سرمایه‌داری کاملا با یکدیگر متفاوت است. در نظام‌های مادی، اقتدار، متکی به پایه‌های قدرت مادی است اما در الگوی اسلامی و معنوی، این اقتدار در درجه اول متکی به عامل معنوی و الهی و در درجه دوم متکی به توان درونی کشور است. آنچه که دوران هشت ساله دفاع مقدس نشان داد، گواه اهمیت اتکا به توان داخلی ایران بود.
محمد جعفربگلو
منبع: مرکز اسناد انقلاب اسلامی