1- موافقت با اصل مذاکره؛ رهبر انقلاب از همان ابتدای شروع مذاکرات هسته‌ای فرمودند که مذاکره در این سطح به معنای معامله است و ما نیز با این امر مشکلی نداریم. ایشان بارها به این نکته اشاره کرده و حتی در روزهای نزدیک به توافق برجام و پیش از آن این نکته را مورد تأکید قرار دادند. به‌طور مثال رهبر انقلاب در سخنان دوم تیرماه خود در جمع کارگزاران نظام به همین نکته اشاره کرده و فرمودند: «از اوّل نگاه ما به مذاکره‌کنندگان و طرف آمریکایی نگاه شک‌آلود بود. طبق تجربه‌هایی که داشتیم، به این‌ها اطمینان نداشتیم، [لذا] از اوّل با ملاحظه وارد شدیم. نظرمان هم این بود که اگر چنانچه این‌ها سرِ حرف خودشان ایستادند که خب اشکالی ندارد؛ ما حاضر بودیم هزینه هم بدهیم، یعنی ما عقیده نداریم که در یک مذاکره هیچ هزینه‌ای نباید داد، هیچ عقب‌گردی نسبت به بخشی از موضوعات نباید کرد؛ نه به‌قدر صحیح و منطقی و عقلایی حاضر به هزینه دادن هم بودیم؛ منتها ما دنبال توافق خوب بودیم.» (2 تیر 94)
رهبری در سخنرانی اخیر خود نیز به همین امر اشاره کرده و فرمودند: «ما با مذاکره با همان معنای امروزی مخالفتی نداریم؛ ما الآن با همه دنیا داریم مذاکره می‌کنیم. ما با دولت‌های اروپایی مذاکره می‌کنیم، با دولت‌های آمریکای لاتین [مذاکره می‌کنیم]؛ همه این‌ها مذاکره است؛ ما با مذاکره مسئله‌ای نداریم. معنای اینکه میگوییم با آمریکا مذاکره نمی‌کنیم این نیست که با اصل مذاکره مخالفیم؛ نه با مذاکره با آمریکا مخالفیم. این یک علّتی دارد، این را انسان هوشمند باید بفهمد که چرا»؛ (15 مهر 94)
2- مذاکرات با آمریکا بر اساس مصلحت؛ اینکه رهبر انقلاب اجازه دادند مذاکره کنندگان در موضوع هسته‌ای با طرف‌های آمریکایی حتی به‌صورت دو جانبه وارد مذاکره و گفتگو شوند بر اساس یک مصلحت بزرگ‌تری بود که مسبوق به سابقه هم بود. ایشان بارها تأکید کرده بودند که هر جا مصلحت و منافع ملت ایران ایجاب کند، ایشان نیز اجازه این امر را صادر کرده‌اند. این اجازه مذاکره نیز به‌هیچ‌وجه به معنای تغییر سیاست ایران در قبال آمریکا – که آن را اتم مصادیق استکبار می‌دانیم – نبوده و نیست. نه در مذاکرات گذشته و نه در مذاکرات هسته‌ای فعلی. ایشان در همان روزهای ابتدای حصول توافق برجام به این نکته اشاره کرده و فرمودند:
«با این مذاکرات و با متنی که تهیّه شده است، درهرصورت سیاست ما در مقابل دولت مستکبر آمریکا هیچ تغییری نخواهد کرد. همان‌طور که بارها تکرار کردیم، ما با آمریکا در مورد مسائل گوناگون جهانی و منطقه‌ای مذاکره‌ای نداریم؛ در مورد مسائل دوجانبه مذاکره‌ای نداریم؛ گاهی در موارد استثنائی مثل این مورد هسته‌ای، بر اساس مصلحت، مذاکره کرده‌ایم؛ این مورد هم فقط نبوده است، قبل از این هم مواردی بوده است». (27 تیر 94)
این یعنی اینکه اگر جایی مصلحتی ایجاب کند مجوز مذاکرات موردی داده خواهد شد و این‌گونه نیست که به هر بهانه‌ای با آمریکایی‌ها پای میز مذاکره بنشینیم.
3- جواز مذاکره با آمریکا در موضوعات خاص؛ در ادامه نکته فوق‌الذکر به جواز مذاکره در موضوع هسته‌ای نیز می‌توان اشاره کرد. اینکه نظام به این نتیجه رسید که مصلحت و منفعت ملت و نظام ایجاب می‌کند که در موضوع هسته‌ای به شکل موردی می‌توان با آمریکا مذاکره کرد. ایشان در سال 92 و در همان روزهای آغاز جدی مذاکرات هسته‌ای، این نکته را این‌گونه تبیین کرده و فرمودند «نظام جمهوری اسلامی درباره موضوعات خاصّی که مصلحت بداند، با این شیطان برای رفع شرّ او و برای حلّ مشکل، مذاکره می‌کند؛ معنای این آن نیست که این ملّت مستأصل شده است، ابداً.» (19 دی 92)
رهبر انقلاب در تیرماه امسال و پیش از توافق برجام نیز به این امر اشاره کردند که در حال حاضر تنها اجازه داده شده است که در موضوع هسته‌ای مذاکره کنند و لا غیر:
«ما به این مسئولین محترمی که در قضیّه هسته‌ای مذاکره می‌کنند -که حالا این‌ها اجازه پیدا کرده‌اند که مسئولین روبه‌رو با هم حرف بزنند؛ البتّه سابقه داشت، در این سطح نه در سطوح پایین‌تر سابقه داشت؛ در این سطح، اوّلین‌بار بود- گفته‌ایم که فقط در مسئله هسته‌ای شما حق دارید مذاکره کنید؛ در هیچ مسئله دیگری حق ندارید مذاکره کنید و نمی‌کنند. آن طرف مقابل، گاهی مسائل منطقه و سوریه و یمن و مانند این‌ها را پیش می‌کشد، این‌ها میگویند ما در این زمینه‌ها با شما صحبتی نداریم و صحبت نمی‌کنند.» (20 تیر 94)
4- مذاکره " فقط " در موضوع هسته‌ای و لاغیر؛ این بار و در موضوع هسته‌ای، مصلحت نظام ایجاب کرد که رهبر انقلاب اجازه مذاکره در موضوع هسته‌ای را برای مذاکره کنندگان کشورمان صادر کنند. این اجازه هم این‌گونه نبود که در دولت حاضر صادر شود بلکه به تصریح ایشان این مجوز از دولت قبل و در ایام تیم قبلی هسته‌ای صادر شده بود. با این حال رهبر انقلاب بارها تأکید کردند که این مجوز فقط مربوط به مسائل هسته‌ای است و لا غیر:
«مذاکره بهانه است، مذاکره وسیله برای نفوذ است، مذاکره وسیله برای تحمیل خواست‌ها است. ما فقط در قضیّه هسته‌ای به دلایل مشخّصی که مکرّر هم این دلایل را ذکر کرده‌ایم، موافقت کردیم بروند مذاکره کنند؛ خب مذاکره کردند. بحمدالله مذاکره‌کنندگان ما هم در این عرصه خوب ظاهر شدند؛ امّا در عرصه‌های دیگر ما اجازه مذاکره ندادیم و با آمریکا مذاکره نمی‌کنیم.» (18 شهریور 94)
رهبر انقلاب هنگام ترخیص از بیمارستان نیز به تلاش‌های آمریکا برای مذاکره با مذاکره کنندگان ما در موضوعی غیر از مسئله هسته‌ای و پاسخ منفی ایشان اشاره کردند؛ رهبر انقلاب اشاره کردند که «آمریکایی‌ها به‌وسیله سفیرشان، از سفیر ما در عراق، درخواست کردند که بیایید بنشینیم درباره داعش با هم هماهنگی کنیم... بعد از آن هم همین آقای وزیرخارجه‌ای که این حرف را آمد جلوی چشم همه دنیا پشت دوربین گفت که «ما از ایران همکاری نمی‌خواهیم»، همین ایشان، شخصاً از آقای دکتر ظریف درخواست کرده بود که بیایید ما در این قضیّه همکاری کنیم؛ دکتر ظریف رد کرد. معاون او هم - که او هم یک زنی است که می‌بینید، می‌شناسید - از آقای عراقچی در مذاکراتش درخواست کرده بود که بیایید ما همکاری کنیم؛ این‌ها رد کردند.» (24 شهریور 93)
5- دشمنی دشمن فراموش نشود؛ ممکن بود مذاکرات هسته‌ای و وعده و وعیدهایی که آمریکایی‌ها در این مذاکرات می‌دهند – مخصوصاً در مصاحبه‌ها و ... – و همچنین رسیدن به توافق هسته‌ای، سبب شود که عده ای گمان کنند که امریکا مسیر حرکت خود در دشمنی با جمهوری اسلامی و اسلام را تغییر داده و خواهان دوستی واقعی با جمهوری اسلامی ایران است؛ این تفکر خام عده ای سبب شد که رهبر انقلاب در دیدار با هیئت دولت به این نکته مهم اشاره کنند که «یک نکته‌ای را من در این مسئله هسته‌ای و تمام شدن مسئله هسته‌ای در ذهنم هست که جزو نگرانی‌های من است، جزو دغدغه‌های بنده است و آن این است که ما توجّه کنیم به هدف‌هایی که دشمنان صریح جمهوری اسلامی در ذهن خودشان دارند می‌پرورانند و کارهایی که می‌خواهند انجام بدهند. مسلّم است که دشمنی‌های دشمنان جمهوری اسلامی از اوّل انقلاب تا حالا کاسته نشده؛ بله یک جاهایی دشمنی‌ها و اِعمال دشمنی مهار می‌شود -در این شکّی نیست- لکن این به‌معنای این نیست که دشمنی‌ها کم شده. اعتقاد ما این است که دشمنیِ رژیم جعلی و غاصب صهیونیستی یا دولت ایالات متّحده آمریکا با ما از اوّل تا حالا هیچ کم نشده؛ البتّه هر کدام به یک دلیل؛ رژیم صهیونیستی به یک دلیل با ما دشمنی دارد، آمریکایی‌ها به یک دلیل دیگری است، منتها همان اندازه آن‌ها هم با ما بدند، آن‌ها هم با ما دشمن‌اند و این دشمنی کاسته نشده؛ ... این را مطلقاً همه مسئولین مختلف -فقط مخصوص وزارت خارجه و آقای دکتر ظریف نیست؛ دستگاه‌های مختلف، دستگاه‌های اقتصادی، دستگاه‌های فرهنگی- توجّه داشته باشند که ما در داخلِ نقشه طرّاحی شده دشمن قرار نگیریم و بازی نکنیم... دشمنی را فراموش نکنیم» (4 شهریور 94)
6- ختم موضوع هسته‌ای؛ حال که موضوع هسته‌ای به پایان رسیده، طبیعتاً نفس مذاکره دو جانبه با امریکا نیز که تا کنون فقط مجوز آن در موضوع هسته‌ای داده شده بود به پایان رسیده است و باید جلوی زیاده‌خواهی‌های طرف‌های آمریکایی را گرفت؛ آن‌ها بدون تردید در مذاکراتی که داشته‌اند – و امیدوارند که در آینده نیز داشته باشند – به دنبال نفوذ و تحمیل نظرات خود به جمهوری اسلامی هستند و این امر سبب شده است که رهبر انقلاب به صراحت در سخنرانی اخیر خود به همین نکته اشاره کنند که «مذاکره آمریکا با جمهوری اسلامی ایران، یعنی نفوذ؛ تعریفی که آن‌ها برای مذاکره کردند این است و آن‌ها می‌خواهند راه را برای تحمیل باز کنند. امروز غول عظیم تبلیغاتی دنیا در مشت آمریکا است؛ امروز جریان صهیونیستیِ به شدّت دشمن بشریّت و دشمن فضیلت، با آمریکا، هر دو در یک لباس‌اند، دستشان از یک آستین می‌آید بیرون و با هم هستند. مذاکره با این‌ها یعنی راه را باز کردن برای اینکه بتوانند، هم در زمینه اقتصادی، هم در زمینه فرهنگی، هم در زمینه‌های سیاسی و امنیّتیِ کشور نفوذ کنند.» (15 مهر 94)
رهبر انقلاب حتی به صراحت عنوان کردند که طرف آمریکایی در همین مذاکرات هسته‌ای هم به دنبال نفوذ بود که با هشیاری مذاکره کنندگان ما در اغلب موارد راه بر آن‌ها بسته شد اما آن‌ها در مواقعی هم فرصت نفوذ یافتند: «در همین مذاکرات مربوط به مسائل انرژی هسته‌ای، هر جا فرصت پیدا کردند و میدان به آن‌ها داده شد -که البتّه طرف‌های ایرانی بحمدالله حواسشان جمع بود امّا یک جاهایی بالاخره آن‌ها فرصت‌هایی پیدا کردند- یک نفوذی کردند، یک حرکت مضرِّ برای منافع ملّی انجام دادند.» (15 مهر 94)
7- تکلیف برجام هنوز معلوم نیست؛ رهبر انقلاب و نظام اسلامی هیچ‌گاه برای نتیجه مذاکرات هسته‌ای چک سفید امضا صادر نکردند. ایشان همواره به این نکته اشاره می‌کردند که حال که بنا به درخواست مذاکره کنندگان و دولت و بنا به مصلحت، اجازه مذاکره دو جانبه با امریکا صادر شده، به این معنی نیست که ماحصل مذاکرات هر توافقی باشد، مورد تأیید نظام خواهد بود؛ بلکه نظام تنها توافقی را تأیید می‌کند که در آن عزت و منفعت ملت ایران حفظ شود:
«من البتّه هیچ‌وقت نسبت به مذاکره با آمریکا خوش‌بین نبودم. نه از باب یک توهّم بلکه از باب تجربه؛ تجربه کردیم... لکن باوجوداینکه من خوش‌بین نبودم به مذاکره با آمریکا، با این مذاکرات موردی، مخالفت نکردم، موافقت کردم؛ از مذاکره‌کنندگان هم با همه وجود حمایت کردم، الآن هم حمایت می‌کنم. از رسیدن به یک توافقی که منافع ملّت ایران را تأمین کند و عزت ملّت ایران را حفظ کند، صددرصد من حمایت می‌کنم و استقبال می‌کنم؛ این را همه بدانند. اگر کسی بگوید که ما مثلاً با توافق یا با رسیدن به یک نقطه مخالفیم، نه خلاف حق و خلاف واقع گفته است. اگر یک توافقی انجام بگیرد که این توافق توافقی باشد که منافع ملّت را، منافع کشور را تأمین بکند، بنده کاملاً با آن موافقت خواهم کرد.» (20 فروردین 94)
پس این ادعا که گفته شود نظام از همان ابتدا دنبال توافق نبوده با بیان صریح رهبر انقلاب تصور باطلی است؛ پس از برجام نیز رهبر انقلاب بارها با صراحت فرمودند که باید مسیر قانونی تأیید آن طی شود. اکنون نیز هنوز تصمیم نهایی در خصوص برجام گرفته نشده است؛ و همچنان بررسی‌ها ادامه دارد.
8- چرایی مذاکره ممنوع؛ حال که موضوع هسته‌ای به پایان رسیده است، مصلحت مذاکره با آمریکا نیز که تنها در خصوص موضوع هسته‌ای اجازه آن داده شده بود، مصلحت مذاکره نیز به پایان رسیده است؛ البته شاید بعدها نظام در موضوع دیگری نیز به این نتیجه برسد که مذاکره دو جانبه با آمریکا به مصلحت ملت و نظام است و تصمیم آن نیز به موقع گرفته خواهد شد، اما نکته مسلم این است که در موضوع هسته‌ای پرونده مذاکره دو جانبه ایران و امریکا را دیگر باید بسته شده دانست.
«مذاکره با آمریکا ممنوع است به‌خاطر ضررهای بی‌شماری که دارد و منفعتی که اصلاً ندارد؛ این فرق می‌کند با مذاکره با فلان دولتی که نه چنین امکاناتی دارد، نه چنان انگیزه‌ای دارد؛ این‌ها با همدیگر متفاوت است، این را نمی‌فهمند.» (15 مهر 94)
بنا بر فرمایشات قبلی ایشان و اینکه مذاکره با آمریکا در موضوع هسته‌ای به‌مانند دیگر موضوعات خاص همچون مذاکره با آمریکا در عراق و افغانستان، به مصلحت بوده است، باید به این ابهام پاسخ دهیم که آیا برجام ضرر شامل ضررهای بی‌شمار است یا منفعتی هم برای مردم دارد؟
به نظر می‌رسد پاسخ به این سؤال مهم نیازمند صبر و گذشت زمان است، مردم و مسؤولین جمهوری اسلامی ایران، باردگیر در حال تجربه‌ای تاریخی در انقلاب اسلامی هستند و باید بگوییم بر اساس پیچیدگی‌ها و ابهامات بسیار در متن برجام، نمی‌توانیم بگوییم اجرای این متن به نفع یا به ضرر مردم خواهد بود، بنابراین مسؤولین باید بر اساس تدبیر، منطق، عقلانیت و مصلحت قدم‌های باقی‌مانده را طی کنند.
10- توافق هسته‌ای؛ فتح بابی برای مذاکرات دیگر؟ چه می‌شود کرد با خوش خیالانی که از همان ابتدا از مذاکرات هسته‌ای، دنبال فتح باب روابط ایران و آمریکا بودند. آن‌هایی که می‌گفتند و می‌نوشتند که مهم‌تر از توافق هسته‌ای، ایجاد کانال ارتباط و شروع روابط ایران و آمریکاست؛ رهبر انقلاب نیز به سهل اندیشان این وادی که حتی در برخی موارد تلاش می‌کنند مبنایی دینی برای مذاکره با آمریکا فراهم کنند این‌گونه هشدار دادند که «مشکل کنونی کشور متأسفانه به‌خاطر وجود آدم‌های بعضاً بی‌خیال و بعضاً سهل‌اندیش [است] که البتّه معدودند، اقلّیّتند؛ در مقابل انبوه عظیم جمعیّت انقلابی و آگاه و بصیر کشور چیزی نیستند امّا فعّال‌اند: می‌نویسند، میگویند، تکرار می‌کنند؛ تکرار می‌کنند! دشمن هم به این‌ها کمک می‌کند. امروز یک فصل مهمّی از فعّالیّت دشمنان جمهوری اسلامی -که البتّه ما از آن‌ها اطّلاع داریم و حواس ما هست که چه‌کار دارند می‌کنند- همین است که محاسبات مسئولین را تغییر بدهند و افکار مردم را دست‌کاری بکنند»