سرویس دین مشرق، در وهلۀ نخست بايد اذعان نمود از گذشته دور تا زمان حاضر هر زمان كه شيعيان فرصتى پيدا مىكردند، روز اربعين حسينى را به كربلا مى رفتند و با شور و هيجان و اخلاص، آن حضرت را زيارت مى نمودند. در طول اين سالها نيز ميليونها عاشق دلسوخته اربعين را به كربلا مىروند و شهيدان كربلا را زيارت مى كنند.[1]
به يقين مراسم با عظمت حسينى از افضل شعائر اسلامى است كه از ائمّه اهلبيت عليهم السلام به ما رسيده است و شايد هنوز زود است كه ما عظمت قيام امام حسين(عليه السلام) را درك كنيم و به عمق آن برسيم.[2] از اين رو شاخصۀ وجودي اربعين را ميتوان در نقش بسيار مهمّى كه شهادت امام حسين عليه السلام در بقاء اسلام ايفا نمود و همچنين مصائب عظيم آن حضرت جستجو نمود،[3] به نحوي كه زيارت اربعين تنها در مورد امام حسين عليه السلام وارد شده، و براى ساير معصومين عليهم السلام زيارت اربعين وجود ندارد.[4]
بي شك جاذبه مراسم اربعين به قدرى است كه هر سال بزرگترين اجتماع زائران حسينى در اربعين در تاريخ كربلا ثبت مي گردد، آن هم با پاي پياده و نيزدر ميان همه خطرات احتمالي كه زائران حسيني را تهديد مي كند،[5] ليكن سوگواران حضرت سيدالشهدا از نجف و ديگر نقاط با پاي پياده به سمت كربلاي معلي در حركت هستند و غوغاي عجيبي را به پا كرده اند كه بايد اين ظرفيت عظيم فرهنگي و ديني را حفظ نمود.[6] از اين رو در اين نگاشته در صدد برآمديم تا با بهره گيري از آراء و انديشه هاي ژرف انديشانۀ مرجع عالي قدر جهان تشيع حضرت آيت الله العظمي مكارم شيرازي(مد ظله)، مهمترين مولّفه ها و شاخصه هاي راهبردي راهپيمايي عظيم روز اربعين حسيني را مورد تحليل و واكاوي قرار دهيم كه در ادامه به مخاطبان گرامي ارائه مي گردد:
تبيين فلسفۀ وجودي زيارت اربعين
گفتني است از جمله سنّت هاى مهم روز بيستم صفر يعني روز اربعين حسينى زيارت اربعين امام حسين عليه السلام است.[7] به نحوي كه امام حسن عسكرى عليه السلام، زيارت اربعين (امام حسين عليه السلام) را به عنوان يكي از نشانه هاو علائم فرد مؤمن برشمرده است و براى اين روز زيارت مخصوصى از امام صادق عليه السلام نيز نقل شده است.[8]
مرحوم علّامه مجلسى در زاد المعاد مىنويسد: «چون جابر كه از بزرگان صحابه بود، اساس اين كار را گذاشت، مى تواند دليل فضيلت زيارت آن حضرت در اين روز شده باشد» ليكن با اين حال، احتمال مى دهد وجوه ديگرى داشته باشد كه بر ما مخفى است.[9]
به نظر مي رسد نميتوان اهتمام ويژه ائمۀ اطهار(عليهم السلام) نسبت به زيارت اربعين را به صرف زيارت آن حضرت از سوى جابر بن عبداللَّه انصارى در اربعين مورد نظر قرار داد، به ويژه آنكه زيارت اربعين اختصاص به امام حسين عليه السلام دارد و درباره هيچ يك از ديگر معصومان چنين زيارتى وارد نشده است.[10] بلكه همانطور كه دانشمند بزرگ و محقّق شهير ابوريحان بيرونى گفته است: «وَفِي الْعِشْرينَ رُدَّ رَأْسُ الْحُسَيْنِ عليه السلام إلى جُثَّتِهِ حَتَّى دُفِنَ مَعَ جُثَّتِهِ، وَ فيهِ زِيارَةُ الْأَرْبَعينَ؛ در بيستم صفر سر مطهّر امام حسين عليه السلام به پيكرش بازگردانده شد و همراه آن به خاك سپرده شد و در همين روز زيارت اربعين وارد شده است».[11]
هم چنين علّامه مجلسى(ره) در زادالمعاد مى نويسد: «مشهور آن است كه سبب تأكيد زيارت آن حضرت در اين روز، آن است كه امام زين العابدين عليه السلام با ساير اهل بيت در اين روز بعد از مراجعت از شام به كربلاى معلّى وارد شدند و سرهاى مطهّر شهداء را به بدن هاى ايشان ملحق كردند».[12]
بنابراين زيارت اربعين پس از الحاق سر آن حضرت به بدنش در روز بيستم صفر، سنّت گرديد، در نتيجه و با توجه به اين نكته كه اربعين فى حدّ نفسه امتيازى ندارد، آن گونه كه شبهاى جمعه و نيمه شعبان و ليالى قدر و عيدَيْن و عرفه، بر ساير ايام و ليالى امتياز دارند، بايد در اربعين امام حسين عليه السلام حادثه ويژهاى اتفاق افتاده باشد كه آن را از ساير روزهاى قبل و بعدش ممتاز ساخته باشد و اين جز با الحاق سرهاى شهدا به بدنهايشان و زيارت قبور شهدا توسط امام سجاد عليه السلام و كاروان همراه، نمىتواند باشد. لذا فلسفۀ وجودي اهميّت زيارت اربعين به سبب الحاق سرهاى شهدا در اين روز توسط امام سجاد عليه السلام و زيارت آن قبور پاك، توسط امام عليه السلام و كاروان حرم حسينى در اربعين است.[13]
اهميت پياده روي اربعين در كلام آيت الله مكارم شيرازي
شايد برخي اين پرسش را مطرح مي كنند كه با وجود تعدد وسائل نقليه براي جابجايي آسان ، چرا زائرين مايل هستند براي زيارت امام حسين(عليه السلام) به ويژه در موسم اربعين، رنج پياده روي براي زيارت حضرت سيدالشهدا(عليه السلام) را به جان بخرند و اين مسير طولاني را با پاي پياده طي كنند؟[14] در پاسخ بايد گفت؛ پياده روي روز اربعين از سوي زائران حسيني در نوع خود به عنوان ابراز عظمت امام حسين(عليه السلام) مطرح است؛ زيرا عيناً در روايات و سيرۀ ائمۀ اطهار بر سنت پياده روي به ويژه براي زيارت امام حسين(عليه السلام) و امام رضا(عليه السلام) تأكيد و تصريح شده است.[15] امامان معصومين(عليهم السلام) پياده از مدينه به سمت مكه حركت ميكردند به نحوي كه امام سجاد 25 مرتبه با پاي پياده به زيارت خانه خدا رفتند.[16]
نكته مهم در سيرۀ ائمۀ اطهار(عليهم السلام) اين است كه برخي اوقات مَركب هم به همراه خود مي بردند كه در وهلۀ نخست اگر در اثناي مسير، ضعف و ناتواني بر آنها مستولي گرديد بتوانند از آن استفاده نمايند، ليكن نكتۀ كليدي در به همراه داشتن مَركب و در عين حال پياده روي براي زيارت اين است كه مي خواهند بگويند فلسفۀ پياده روي معلول بي مَركبي نيست، بلكه پياده روي عليرغم مهيا بودن مَركب، براي پاسداشت عظمت و احترام امام حسين(عليه السلام) صورت مي گيرد،[17] لذا پياده روي اربعين به نوبۀ خود به عنوان اظهار عظمت و تجليل از مقام شامخ اباعبدالله الحسين است.[18]
هم چنين در تبيين ديگر ابعاد اهميت پياده روي براي زيارت اربعين حسيني بايد گفت آن تأثيري كه در اين پياده روي هست، در زيارت معمولي نيست. انسان يك حال و هوايي ديگري پيدا مي كند. تا آدم نرود، توجّه پيدا نمي كند؛ انسان يك حال و هواي ديگري پيدا مي كند. يك شور و نشاط و يك عشق ديگري پيدا مي كند.[19]
آثار و بركاتي كه از زيارت معمولي حاصل مي شود، ارزشمند است. خب مي رود زيارت مي كند، به‌جاي دو روز، سه روز چهار روز زيارت مي كند، تكرار زيارت؛ اما اين(پياده روي) يك خاطره‌اي مي شود براي تمام عمر. اصلاً در موقع راه رفتن وقتي به آن سمت مي رود، به نوعي در پي خودسازي است. غير از بحث هايي كه [در طول راه] مي شود، شب هايي كه مستقر مي شوند و صحبت هايي كه مي شود، اصلاً خودِ اين يك تأثير در خودسازي دارد.[20]
وقتي ما مشرّف در نجف بوديم و درس مي خوانديم طلاب، علما، و مراجع در ايّام مخصوصي؛ اربعين يا غير اربعين، پياده به كربلا مي رفتند. لذا با پاي برهنه مي رفتيم و خوارها هم در پايمان مي رفت و خوارها را هم قبول مي كرديم، «در بيابان گر به شوق كعبه خواهي زد قدم/ سرزنش ها گر كند خوار مغيلان، غم مخور». [21]
شكوه اربعين حسيني؛ عظمت جهاني آموزه هاي شيعي
بايد اذعان نمود از آنجا كه جريان كربلا و قيام عاشوراي امام حسين(عليه السلام) موضوعي است كه هر چه از آن مي گذرد بيشتر مورد توجه قرار مي گيرد و كهنه نمي شود و از يادها نمي رود، لذا مراسم اربعين به عنوان مراسمي خاص مورد توجه همگان قرار گرفته است به نحوي كه بدون تبليغ هر سال باشكوه تر برگزار مي شود.[22]
لذا به جرأت مي توان مدّعي گرديد اجتماع بسيار گسترده در اين روز كه براي حضور در زيارت اربعين تشكيل مي‌شود بسيار گسترده تر از ايام حج است كه نشان دهنده اوج عزت و اقتدار براي حركت در مسير خدا است.[23]
بلكه بايد گفت اجتماع انساني زئران اربعين حسيني در كربلا از عاشورا خيلي بيشتر است؛ عدۀ زيادي پياده، به گونه اي كه حتي پيران و زنان و اطفالي كه رنج پياده روي را به جان ميخرند كه دليل اين مسأله را بايد در عشق آنها به اهل بيت(عليهم السلام) جستجو نمود، آنها عاشق اين مكتب هستند و تنها عشق است كه آنها را به اين سمت و سو رهنمون مي سازد بنابراين آثار و بركات پياده روي اربعين بي نظير و بي حد و حصر است.[24]
بنابراين اربعين حسيني موضوعي است كه در همه دنيا بي نظير است، اربعين را خداوند نصيب شيعيان كرده تا به اين وسيله عظمت تشيع را به جهانيان نشان دهد.[25] از اين رو ما بايد بخاطر جريان عاشورا شاكر خدا باشيم چرا كه به وسيله اين نهضت در برابر دشمنان ايستادگي مي كنيم و موجب عظمت و بزرگي شيعيان سراسر جهان شده ايم.[26]
اينگونه پيشرفت ها نشان مي دهد كه واقعيت هايي وجود دارد كه اين مسائل بدون تبليغ پيش مي رود، واقعيت اين است كه اربعين تبديل به سرمايه اي عظيم و بي نظيري در دنيا شده و اين فرصتي است كه در اختيار شيعيان قرار گرفته و نبايد از آن به سادگي گذشت،بلكه بايد از آن درست استفاده شود.[27]
عظمت پياده روي اربعين در سايۀ رعب و وحشت تكفيري ها
بديهي است بعد از آنكه تروريست هاى تكفيرى و حاميان آنها از كشورهاى عربى و آمريكا و اسرائيل گرفتار شكست خفت بارى در سوريه شدند، تصميم گرفتند آن را در عراق جبران كنند،[28] اما چيزى نگذشت كه ديديم ملت عراق اعم از شيعه و اهل سنت و كرد در مقابل خطر تروريست‌هاى تكفيرى به پا خواستند و به يارى ارتش شجاع عراق شتافتند.[29]
لذا تروريست هاى تكفيرى و حاميان آنها بدانند در صورت لزوم ميليون ها نفر از كشورهاى ديگر همان ها كه هنگام اربعين با پاى پياده از دورترين نقاط به سوى مرقد ائمه(عليهم السلام) به عراق مى آيند به نيروهاى مردمى عراق مى پيوندند و ارتش شجاع آن را يارى مى دهند.[30] لذا جوانان عاشق اسلام و اهل بيت(عليهم السلام) بايد آمادگى خود را حفظ كنند و در صورت لزوم و درخواست دولت عراق به آنها بپيوندند،[31] زيرا شيعيان با بهره گيري از تجمّع عظيم روز اربعين مقابل دشمنان ايستادگي كرده وآن ها را مات و مبهوت مي كنند،[32] ويقيناً چنين حركت با عظمت و با شكوهي، رعب و وحشت در دل دشمنان اسلام و مكتب اهل بيت(عليهم السلام) مي اندازد و بدخواهان متوجه مي شوند كه نمي توانند عشق به حضرت سيدالشهدا(عليه السلام) را از دل ها بيرون كنند.[33]
راهپيمايي اربعين؛ ظرفيتي عظيم در تحقّق رويكردهاي فرهنگي
بي شك بايد از نعمت بزرگ راهپيمايي اربعين بهره برداري هاي گوناگوني كرد، از اين رو افزون بر كارهاي ثواب بايد فعاليت هاي فرهنگي مطلوب و موثّر نيز صورت گيرد،[34] لذا هرچه مي توان بايدخدمات را بهتر، شايسته تر و بدون آسيب ارائه نمود.[35]
از آنجا كه خدمت به زوّار، خدمت به امام حسين(عليه السلام) است، از اين رو اين حركت بايد نتايج فرهنگي نيز داشته باشد كه بسيار اثرگذار است؛ متأسفانه برخي زيارت مي روند اما نماز نمي خوانند.[36] لذا فريضه الهي امر به معروف و نهي از منكر بين شركت كنندگان در پياده روي مراسم اربعين نشر داده شود، نصب پلاكاردهايي در زمينه نماز و حجاب در طول مسير و مسائلي از اين دست نتايج ارزشمند فرهنگي را از تجمع عظيم زائران اربعين حسيني را به همراه خواهد داشت.[37]
تقويت كيان شيعه در گرو تبيين رسانه اي تجمع عظيم اربعين
بديهي است اربعين امام حسين(عليه السلام) همانند گنج بوده كه هرساله مقداري از آن كشف مي شود و بايد قدر اين گنج را دانست، بايد به تمام دنيا اطلاع رساني گردد كه تجمع عظيم اربعين براي عاشقان اهل بيت(عليهم السلام) است؛ اين تجمع عظيم بسيار مهم بوده و كيان شيعه را تقويت و تثبيت مي كند.[38] زيرا هرساله با تجمع عظيم اربعين خون تازه اي در رگ هاي شيعه جريان پيدا مي كند، چنين تجمعي در طول تاريخ سابقه ندارد و از نظر زمان و مكان منحصر به فرد است.[39]
لذا انجام راهپيمايي اربعين حسيني در دنيا مورد توجه قرار خواهد گرفت و تبليغ بسيار خوبي براي عالم تشيّع و عالم اسلام خواهد بود و همه جهانيان به خوبي مشاهده خواهند كرد كه شيعيان اين چنين مقتدايي دارند. از اين رو پياده روي اربعين را بايد به عنوان بكي از مبلّغ هاي استراتژيك اسلام مورد اشاره قرار داد.[40]
لزوم مديريت بهينۀ راهپيمايي عظيم اربعين حسيني
در تشريح اين مسأله بايد گفت هر سال ۲۰ ميليون زائر بدون هيچ مشكلي در مراسم اربعين شركت مي كنند اما رژيم سعودي نتوانست امنيت ۲ ميليون حاجي را تأمين كند، لذا دشمن در كمين است تا بتواند آسيبي بزند كه به ويژه در اين زمينه پس از واقعه منا تلاش مي كند به مراسم اربعين خدشه وارد كند و اين مراسم را تضعيف يا كم رنگ كنند يا با خرافات بياميزند و از عظمت آن بكاهند و امنيت و مديريت شيعيان را زير سؤال ببرند.[41]
لذا بايد از سرمايه اربعين به درستي استفاده كرد، همچنين نسبت به مسائل امنيتي بايد تدابيري انديشيده شود؛ زائران پس از زيارت بايد مسير را خالي كنند تا تراكم اسباب خطر نشود هوشياري در برابر فعاليت هاي تخريبي دشمن بسيار مهم است.[42]
هم چنين اتخاذ تدابير لازم در مديريت اربعين حسيني بر اين امر مهم متمركزاست كه افراد دست اندركار بايد با حوصله بوده و سعه صدر داشته باشند تا موجب ناراحتي مردم نشوند،[43] مسؤولان بايد به مردم نظم بدهند اگر اين جمعيت عظيم از نظم خارج شود مشكل آفرين خواهد شد.[44]
يقيناً خدمت به تشكيلات امام حسين(عليه السلام) در روز راهپيمايي عظيم اربعين حسيني براي همه در هر مرحله اي از علم و تقوا و نفوذ اجتماعي افتخار است.[45]
سخن آخر
در خاتمه بايد گفت اينجانب هنگامى كه صحنه تكان دهنده حركت زوّار را ميبينم كه با پاى برهنه و همراه كودكان خردسال و شيرخوار به سوى آن مقصد عاشقان در حركتند، آرزو مي كنم كه اى كاش من هم در ميان آنها بودم[46] و اي كاش ما هم در اين سن و سال مي توانستيم در اين مسير باشيم.[47]
لذا بايد گفت افزايش جمعيت عزاداران حسيني از دو نفر در نخستين اربعين امام حسين(عليه السلام) تا ميليون ها نفر در شرايط فعلي نشان دهنده قدرت و عزت در ارتباط با خدا است كه سبب شده تا جوانان با وجود خطرات زياد در اين سفر حاضر شوند.[48]هم چنين نشان دهنده اين است كه اين حركت همچنان با شكوه تر در سال هاي آينده خواهد شد،[49] از اين رو بايد مستندات اربعين جمع آوري شود تا با انتشار به صورت كتاب به عنوان يك سند شيعي در تاريخ ماندگار شود. وقايع نگاري تجمع عظيم اربعين حسيني از موضوعات مهم است.[50] لذا بهتر است تمامي ابعاد عظمت و شكوه مراسم اربعين به روش هاي مختلف ثبت و ضبط شود تا اين مساله مهم و حياتي در تاريخ ثبت شده و براي آيندگان به يادگار بماند.[51] كه قطعاً امروزه اين كار با وجود پيشرفت تكنولوژي از جمله دوربين هاي مختلف عكاسي و فيلمبرداري... مي‌تواند به بهترين شكل ممكن انجام شود.[52]
هم چنين بايد مراقب باشيم مبادا كساني با بدعت ها و برنامه هاي نادرست خود اين عظمت و شكوه را زير سؤال ببرند،[53] زيرا راهپيمايي و زيارت اربعين حسيني جرياني است بسيار مبارك، بسيار پُرفايده و بسيار پُرسود كه ان شاء الله آثار و بركات اين كار، ذخيرۀ معاد براي زائران اربعين حسيني را به همراه خواهد داشت.[54]
منبع: پايگاه اطلاع رساني آيت الله مكارم شيرازي
[1] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص633.
[2] احكام عزادارى ؛ ص143.
[3] احكام عزادارى ؛ ص117.
[4] اهداف قيام حسينى ؛ ص73.
[5] احكام عزادارى، ص: 144.
[6] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي ، جلسه درس خارج فقه ،مسجد اعظم قم،1393/09/19.
[7] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها، ص: 633.
[8] رجوع كنيد به: مفاتيح نوين، زيارت اربعين،( ص 393).
[9] زاد المعاد، ص 402.
[10] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها، ص: 634.
[11] الآثار الباقية، ص 331.
[12] زادالمعاد، ص 402.
[13] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص634.
[14] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي در ديدار نمايندگان هيأت هاي دانشجويي عازم پياده روي اربعين حسيني ،1391/06/10.
[15] همان.
[16] همان.
[17] همان.
[18] همان.
[19] همان.
[20] همان.
[21] همان.
[22] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي در ديدار اعضاي ستاد اربعين،1394/08/24.
[23] بيانات حضرت آيت الله مكارم‌شيرازي در ديدار با دانشجويان بسيجي دانشگاه‌هاي سراسر كشور،1393/09/13.
[24] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي در ديدار نمايندگان هيأت هاي دانشجويي عازم پياده روي اربعين حسيني ،6/10/ 1391.
[25] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي در ديدار اعضاي ستاد اربعين،1394/08/24.
[26] همان.
[27] بيانات حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي در ديدار مسئولان ستاد بازسازي عتبات عاليات و بنياد فرهنگي خاتم الاوصياء(ع)،1394/08/21.
[28] بيانيه حضرت آيت الله مكارم شيرازي و صدور حكم جهاد در عراق عليه گروه هاي تروريستي تكفيري،1393/04/02.
[29] همان.
[30] همان.
[31] همان.
[32] بيانات حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي در ديدار مسئولان ستاد بازسازي عتبات عاليات و بنياد فرهنگي خاتم الاوصياء(ع)،1394/08/21.
[33] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي ،حرم كريمه اهل بيت(ع)، 1393/09/22.
[34] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي در ديدار رييس و اعضاي هيأت امناي موكب حضرت معصومه(س)، 1394/08/24.
[35] بيانات حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي در ديدار مسئولان ستاد بازسازي عتبات عاليات و بنياد فرهنگي خاتم الاوصياء(ع)،1394/08/21.
[36] همان.
[37] بيانات حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي در ديدار با اعضاي ستاد اربعين، 1394/08/23.
[38] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي در ديدار رييس و اعضاي هيأت امناي موكب حضرت معصومه(س)، 1394/08/24.
[39] همان.
[40] همان.
[41] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي در ديدار اعضاي ستاد اربعين،1394/08/24.
[42] همان.
[43] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي در ديدار رييس و اعضاي هيأت امناي موكب حضرت معصومه(س)، 1394/08/24.
[44] همان.
[45] همان.
[46] احكام عزادارى ؛ ص144.
[47] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي hawzahnews.com.
[48] بيانات حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي در ديدار با دانشجويان بسيجي دانشگاه‌هاي سراسر كشور،1393/09/14.
[49] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي،اربعين حسيني ، شبستان امام خميني(ره)، حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) ،1393/09/22.
[50] بيانات حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي در ديدار مسئولان ستاد بازسازي عتبات عاليات و بنياد فرهنگي خاتم الاوصياء(ع)،1394/08/21.
[51] همان.
[52] همان.
[53] همان.
[54] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي در ديدار نمايندگان هيأت هاي دانشجويي عازم پياده روي اربعين حسيني ،1394/06/10.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی حج
به يقين مراسم با عظمت حسينى از افضل شعائر اسلامى است كه از ائمّه اهلبيت عليهم السلام به ما رسيده است و شايد هنوز زود است كه ما عظمت قيام امام حسين(عليه السلام) را درك كنيم و به عمق آن برسيم.[2] از اين رو شاخصۀ وجودي اربعين را ميتوان در نقش بسيار مهمّى كه شهادت امام حسين عليه السلام در بقاء اسلام ايفا نمود و همچنين مصائب عظيم آن حضرت جستجو نمود،[3] به نحوي كه زيارت اربعين تنها در مورد امام حسين عليه السلام وارد شده، و براى ساير معصومين عليهم السلام زيارت اربعين وجود ندارد.[4]
بي شك جاذبه مراسم اربعين به قدرى است كه هر سال بزرگترين اجتماع زائران حسينى در اربعين در تاريخ كربلا ثبت مي گردد، آن هم با پاي پياده و نيزدر ميان همه خطرات احتمالي كه زائران حسيني را تهديد مي كند،[5] ليكن سوگواران حضرت سيدالشهدا از نجف و ديگر نقاط با پاي پياده به سمت كربلاي معلي در حركت هستند و غوغاي عجيبي را به پا كرده اند كه بايد اين ظرفيت عظيم فرهنگي و ديني را حفظ نمود.[6] از اين رو در اين نگاشته در صدد برآمديم تا با بهره گيري از آراء و انديشه هاي ژرف انديشانۀ مرجع عالي قدر جهان تشيع حضرت آيت الله العظمي مكارم شيرازي(مد ظله)، مهمترين مولّفه ها و شاخصه هاي راهبردي راهپيمايي عظيم روز اربعين حسيني را مورد تحليل و واكاوي قرار دهيم كه در ادامه به مخاطبان گرامي ارائه مي گردد:
تبيين فلسفۀ وجودي زيارت اربعين
گفتني است از جمله سنّت هاى مهم روز بيستم صفر يعني روز اربعين حسينى زيارت اربعين امام حسين عليه السلام است.[7] به نحوي كه امام حسن عسكرى عليه السلام، زيارت اربعين (امام حسين عليه السلام) را به عنوان يكي از نشانه هاو علائم فرد مؤمن برشمرده است و براى اين روز زيارت مخصوصى از امام صادق عليه السلام نيز نقل شده است.[8]
مرحوم علّامه مجلسى در زاد المعاد مىنويسد: «چون جابر كه از بزرگان صحابه بود، اساس اين كار را گذاشت، مى تواند دليل فضيلت زيارت آن حضرت در اين روز شده باشد» ليكن با اين حال، احتمال مى دهد وجوه ديگرى داشته باشد كه بر ما مخفى است.[9]
به نظر مي رسد نميتوان اهتمام ويژه ائمۀ اطهار(عليهم السلام) نسبت به زيارت اربعين را به صرف زيارت آن حضرت از سوى جابر بن عبداللَّه انصارى در اربعين مورد نظر قرار داد، به ويژه آنكه زيارت اربعين اختصاص به امام حسين عليه السلام دارد و درباره هيچ يك از ديگر معصومان چنين زيارتى وارد نشده است.[10] بلكه همانطور كه دانشمند بزرگ و محقّق شهير ابوريحان بيرونى گفته است: «وَفِي الْعِشْرينَ رُدَّ رَأْسُ الْحُسَيْنِ عليه السلام إلى جُثَّتِهِ حَتَّى دُفِنَ مَعَ جُثَّتِهِ، وَ فيهِ زِيارَةُ الْأَرْبَعينَ؛ در بيستم صفر سر مطهّر امام حسين عليه السلام به پيكرش بازگردانده شد و همراه آن به خاك سپرده شد و در همين روز زيارت اربعين وارد شده است».[11]
هم چنين علّامه مجلسى(ره) در زادالمعاد مى نويسد: «مشهور آن است كه سبب تأكيد زيارت آن حضرت در اين روز، آن است كه امام زين العابدين عليه السلام با ساير اهل بيت در اين روز بعد از مراجعت از شام به كربلاى معلّى وارد شدند و سرهاى مطهّر شهداء را به بدن هاى ايشان ملحق كردند».[12]
بنابراين زيارت اربعين پس از الحاق سر آن حضرت به بدنش در روز بيستم صفر، سنّت گرديد، در نتيجه و با توجه به اين نكته كه اربعين فى حدّ نفسه امتيازى ندارد، آن گونه كه شبهاى جمعه و نيمه شعبان و ليالى قدر و عيدَيْن و عرفه، بر ساير ايام و ليالى امتياز دارند، بايد در اربعين امام حسين عليه السلام حادثه ويژهاى اتفاق افتاده باشد كه آن را از ساير روزهاى قبل و بعدش ممتاز ساخته باشد و اين جز با الحاق سرهاى شهدا به بدنهايشان و زيارت قبور شهدا توسط امام سجاد عليه السلام و كاروان همراه، نمىتواند باشد. لذا فلسفۀ وجودي اهميّت زيارت اربعين به سبب الحاق سرهاى شهدا در اين روز توسط امام سجاد عليه السلام و زيارت آن قبور پاك، توسط امام عليه السلام و كاروان حرم حسينى در اربعين است.[13]
اهميت پياده روي اربعين در كلام آيت الله مكارم شيرازي
شايد برخي اين پرسش را مطرح مي كنند كه با وجود تعدد وسائل نقليه براي جابجايي آسان ، چرا زائرين مايل هستند براي زيارت امام حسين(عليه السلام) به ويژه در موسم اربعين، رنج پياده روي براي زيارت حضرت سيدالشهدا(عليه السلام) را به جان بخرند و اين مسير طولاني را با پاي پياده طي كنند؟[14] در پاسخ بايد گفت؛ پياده روي روز اربعين از سوي زائران حسيني در نوع خود به عنوان ابراز عظمت امام حسين(عليه السلام) مطرح است؛ زيرا عيناً در روايات و سيرۀ ائمۀ اطهار بر سنت پياده روي به ويژه براي زيارت امام حسين(عليه السلام) و امام رضا(عليه السلام) تأكيد و تصريح شده است.[15] امامان معصومين(عليهم السلام) پياده از مدينه به سمت مكه حركت ميكردند به نحوي كه امام سجاد 25 مرتبه با پاي پياده به زيارت خانه خدا رفتند.[16]
نكته مهم در سيرۀ ائمۀ اطهار(عليهم السلام) اين است كه برخي اوقات مَركب هم به همراه خود مي بردند كه در وهلۀ نخست اگر در اثناي مسير، ضعف و ناتواني بر آنها مستولي گرديد بتوانند از آن استفاده نمايند، ليكن نكتۀ كليدي در به همراه داشتن مَركب و در عين حال پياده روي براي زيارت اين است كه مي خواهند بگويند فلسفۀ پياده روي معلول بي مَركبي نيست، بلكه پياده روي عليرغم مهيا بودن مَركب، براي پاسداشت عظمت و احترام امام حسين(عليه السلام) صورت مي گيرد،[17] لذا پياده روي اربعين به نوبۀ خود به عنوان اظهار عظمت و تجليل از مقام شامخ اباعبدالله الحسين است.[18]
هم چنين در تبيين ديگر ابعاد اهميت پياده روي براي زيارت اربعين حسيني بايد گفت آن تأثيري كه در اين پياده روي هست، در زيارت معمولي نيست. انسان يك حال و هوايي ديگري پيدا مي كند. تا آدم نرود، توجّه پيدا نمي كند؛ انسان يك حال و هواي ديگري پيدا مي كند. يك شور و نشاط و يك عشق ديگري پيدا مي كند.[19]
آثار و بركاتي كه از زيارت معمولي حاصل مي شود، ارزشمند است. خب مي رود زيارت مي كند، به‌جاي دو روز، سه روز چهار روز زيارت مي كند، تكرار زيارت؛ اما اين(پياده روي) يك خاطره‌اي مي شود براي تمام عمر. اصلاً در موقع راه رفتن وقتي به آن سمت مي رود، به نوعي در پي خودسازي است. غير از بحث هايي كه [در طول راه] مي شود، شب هايي كه مستقر مي شوند و صحبت هايي كه مي شود، اصلاً خودِ اين يك تأثير در خودسازي دارد.[20]
وقتي ما مشرّف در نجف بوديم و درس مي خوانديم طلاب، علما، و مراجع در ايّام مخصوصي؛ اربعين يا غير اربعين، پياده به كربلا مي رفتند. لذا با پاي برهنه مي رفتيم و خوارها هم در پايمان مي رفت و خوارها را هم قبول مي كرديم، «در بيابان گر به شوق كعبه خواهي زد قدم/ سرزنش ها گر كند خوار مغيلان، غم مخور». [21]
شكوه اربعين حسيني؛ عظمت جهاني آموزه هاي شيعي
بايد اذعان نمود از آنجا كه جريان كربلا و قيام عاشوراي امام حسين(عليه السلام) موضوعي است كه هر چه از آن مي گذرد بيشتر مورد توجه قرار مي گيرد و كهنه نمي شود و از يادها نمي رود، لذا مراسم اربعين به عنوان مراسمي خاص مورد توجه همگان قرار گرفته است به نحوي كه بدون تبليغ هر سال باشكوه تر برگزار مي شود.[22]
لذا به جرأت مي توان مدّعي گرديد اجتماع بسيار گسترده در اين روز كه براي حضور در زيارت اربعين تشكيل مي‌شود بسيار گسترده تر از ايام حج است كه نشان دهنده اوج عزت و اقتدار براي حركت در مسير خدا است.[23]
بلكه بايد گفت اجتماع انساني زئران اربعين حسيني در كربلا از عاشورا خيلي بيشتر است؛ عدۀ زيادي پياده، به گونه اي كه حتي پيران و زنان و اطفالي كه رنج پياده روي را به جان ميخرند كه دليل اين مسأله را بايد در عشق آنها به اهل بيت(عليهم السلام) جستجو نمود، آنها عاشق اين مكتب هستند و تنها عشق است كه آنها را به اين سمت و سو رهنمون مي سازد بنابراين آثار و بركات پياده روي اربعين بي نظير و بي حد و حصر است.[24]
بنابراين اربعين حسيني موضوعي است كه در همه دنيا بي نظير است، اربعين را خداوند نصيب شيعيان كرده تا به اين وسيله عظمت تشيع را به جهانيان نشان دهد.[25] از اين رو ما بايد بخاطر جريان عاشورا شاكر خدا باشيم چرا كه به وسيله اين نهضت در برابر دشمنان ايستادگي مي كنيم و موجب عظمت و بزرگي شيعيان سراسر جهان شده ايم.[26]
اينگونه پيشرفت ها نشان مي دهد كه واقعيت هايي وجود دارد كه اين مسائل بدون تبليغ پيش مي رود، واقعيت اين است كه اربعين تبديل به سرمايه اي عظيم و بي نظيري در دنيا شده و اين فرصتي است كه در اختيار شيعيان قرار گرفته و نبايد از آن به سادگي گذشت،بلكه بايد از آن درست استفاده شود.[27]
عظمت پياده روي اربعين در سايۀ رعب و وحشت تكفيري ها
بديهي است بعد از آنكه تروريست هاى تكفيرى و حاميان آنها از كشورهاى عربى و آمريكا و اسرائيل گرفتار شكست خفت بارى در سوريه شدند، تصميم گرفتند آن را در عراق جبران كنند،[28] اما چيزى نگذشت كه ديديم ملت عراق اعم از شيعه و اهل سنت و كرد در مقابل خطر تروريست‌هاى تكفيرى به پا خواستند و به يارى ارتش شجاع عراق شتافتند.[29]
لذا تروريست هاى تكفيرى و حاميان آنها بدانند در صورت لزوم ميليون ها نفر از كشورهاى ديگر همان ها كه هنگام اربعين با پاى پياده از دورترين نقاط به سوى مرقد ائمه(عليهم السلام) به عراق مى آيند به نيروهاى مردمى عراق مى پيوندند و ارتش شجاع آن را يارى مى دهند.[30] لذا جوانان عاشق اسلام و اهل بيت(عليهم السلام) بايد آمادگى خود را حفظ كنند و در صورت لزوم و درخواست دولت عراق به آنها بپيوندند،[31] زيرا شيعيان با بهره گيري از تجمّع عظيم روز اربعين مقابل دشمنان ايستادگي كرده وآن ها را مات و مبهوت مي كنند،[32] ويقيناً چنين حركت با عظمت و با شكوهي، رعب و وحشت در دل دشمنان اسلام و مكتب اهل بيت(عليهم السلام) مي اندازد و بدخواهان متوجه مي شوند كه نمي توانند عشق به حضرت سيدالشهدا(عليه السلام) را از دل ها بيرون كنند.[33]
راهپيمايي اربعين؛ ظرفيتي عظيم در تحقّق رويكردهاي فرهنگي
بي شك بايد از نعمت بزرگ راهپيمايي اربعين بهره برداري هاي گوناگوني كرد، از اين رو افزون بر كارهاي ثواب بايد فعاليت هاي فرهنگي مطلوب و موثّر نيز صورت گيرد،[34] لذا هرچه مي توان بايدخدمات را بهتر، شايسته تر و بدون آسيب ارائه نمود.[35]
از آنجا كه خدمت به زوّار، خدمت به امام حسين(عليه السلام) است، از اين رو اين حركت بايد نتايج فرهنگي نيز داشته باشد كه بسيار اثرگذار است؛ متأسفانه برخي زيارت مي روند اما نماز نمي خوانند.[36] لذا فريضه الهي امر به معروف و نهي از منكر بين شركت كنندگان در پياده روي مراسم اربعين نشر داده شود، نصب پلاكاردهايي در زمينه نماز و حجاب در طول مسير و مسائلي از اين دست نتايج ارزشمند فرهنگي را از تجمع عظيم زائران اربعين حسيني را به همراه خواهد داشت.[37]
تقويت كيان شيعه در گرو تبيين رسانه اي تجمع عظيم اربعين
بديهي است اربعين امام حسين(عليه السلام) همانند گنج بوده كه هرساله مقداري از آن كشف مي شود و بايد قدر اين گنج را دانست، بايد به تمام دنيا اطلاع رساني گردد كه تجمع عظيم اربعين براي عاشقان اهل بيت(عليهم السلام) است؛ اين تجمع عظيم بسيار مهم بوده و كيان شيعه را تقويت و تثبيت مي كند.[38] زيرا هرساله با تجمع عظيم اربعين خون تازه اي در رگ هاي شيعه جريان پيدا مي كند، چنين تجمعي در طول تاريخ سابقه ندارد و از نظر زمان و مكان منحصر به فرد است.[39]
لذا انجام راهپيمايي اربعين حسيني در دنيا مورد توجه قرار خواهد گرفت و تبليغ بسيار خوبي براي عالم تشيّع و عالم اسلام خواهد بود و همه جهانيان به خوبي مشاهده خواهند كرد كه شيعيان اين چنين مقتدايي دارند. از اين رو پياده روي اربعين را بايد به عنوان بكي از مبلّغ هاي استراتژيك اسلام مورد اشاره قرار داد.[40]
لزوم مديريت بهينۀ راهپيمايي عظيم اربعين حسيني
در تشريح اين مسأله بايد گفت هر سال ۲۰ ميليون زائر بدون هيچ مشكلي در مراسم اربعين شركت مي كنند اما رژيم سعودي نتوانست امنيت ۲ ميليون حاجي را تأمين كند، لذا دشمن در كمين است تا بتواند آسيبي بزند كه به ويژه در اين زمينه پس از واقعه منا تلاش مي كند به مراسم اربعين خدشه وارد كند و اين مراسم را تضعيف يا كم رنگ كنند يا با خرافات بياميزند و از عظمت آن بكاهند و امنيت و مديريت شيعيان را زير سؤال ببرند.[41]
لذا بايد از سرمايه اربعين به درستي استفاده كرد، همچنين نسبت به مسائل امنيتي بايد تدابيري انديشيده شود؛ زائران پس از زيارت بايد مسير را خالي كنند تا تراكم اسباب خطر نشود هوشياري در برابر فعاليت هاي تخريبي دشمن بسيار مهم است.[42]
هم چنين اتخاذ تدابير لازم در مديريت اربعين حسيني بر اين امر مهم متمركزاست كه افراد دست اندركار بايد با حوصله بوده و سعه صدر داشته باشند تا موجب ناراحتي مردم نشوند،[43] مسؤولان بايد به مردم نظم بدهند اگر اين جمعيت عظيم از نظم خارج شود مشكل آفرين خواهد شد.[44]
يقيناً خدمت به تشكيلات امام حسين(عليه السلام) در روز راهپيمايي عظيم اربعين حسيني براي همه در هر مرحله اي از علم و تقوا و نفوذ اجتماعي افتخار است.[45]
سخن آخر
در خاتمه بايد گفت اينجانب هنگامى كه صحنه تكان دهنده حركت زوّار را ميبينم كه با پاى برهنه و همراه كودكان خردسال و شيرخوار به سوى آن مقصد عاشقان در حركتند، آرزو مي كنم كه اى كاش من هم در ميان آنها بودم[46] و اي كاش ما هم در اين سن و سال مي توانستيم در اين مسير باشيم.[47]
لذا بايد گفت افزايش جمعيت عزاداران حسيني از دو نفر در نخستين اربعين امام حسين(عليه السلام) تا ميليون ها نفر در شرايط فعلي نشان دهنده قدرت و عزت در ارتباط با خدا است كه سبب شده تا جوانان با وجود خطرات زياد در اين سفر حاضر شوند.[48]هم چنين نشان دهنده اين است كه اين حركت همچنان با شكوه تر در سال هاي آينده خواهد شد،[49] از اين رو بايد مستندات اربعين جمع آوري شود تا با انتشار به صورت كتاب به عنوان يك سند شيعي در تاريخ ماندگار شود. وقايع نگاري تجمع عظيم اربعين حسيني از موضوعات مهم است.[50] لذا بهتر است تمامي ابعاد عظمت و شكوه مراسم اربعين به روش هاي مختلف ثبت و ضبط شود تا اين مساله مهم و حياتي در تاريخ ثبت شده و براي آيندگان به يادگار بماند.[51] كه قطعاً امروزه اين كار با وجود پيشرفت تكنولوژي از جمله دوربين هاي مختلف عكاسي و فيلمبرداري... مي‌تواند به بهترين شكل ممكن انجام شود.[52]
هم چنين بايد مراقب باشيم مبادا كساني با بدعت ها و برنامه هاي نادرست خود اين عظمت و شكوه را زير سؤال ببرند،[53] زيرا راهپيمايي و زيارت اربعين حسيني جرياني است بسيار مبارك، بسيار پُرفايده و بسيار پُرسود كه ان شاء الله آثار و بركات اين كار، ذخيرۀ معاد براي زائران اربعين حسيني را به همراه خواهد داشت.[54]
منبع: پايگاه اطلاع رساني آيت الله مكارم شيرازي
[1] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص633.
[2] احكام عزادارى ؛ ص143.
[3] احكام عزادارى ؛ ص117.
[4] اهداف قيام حسينى ؛ ص73.
[5] احكام عزادارى، ص: 144.
[6] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي ، جلسه درس خارج فقه ،مسجد اعظم قم،1393/09/19.
[7] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها، ص: 633.
[8] رجوع كنيد به: مفاتيح نوين، زيارت اربعين،( ص 393).
[9] زاد المعاد، ص 402.
[10] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها، ص: 634.
[11] الآثار الباقية، ص 331.
[12] زادالمعاد، ص 402.
[13] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص634.
[14] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي در ديدار نمايندگان هيأت هاي دانشجويي عازم پياده روي اربعين حسيني ،1391/06/10.
[15] همان.
[16] همان.
[17] همان.
[18] همان.
[19] همان.
[20] همان.
[21] همان.
[22] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي در ديدار اعضاي ستاد اربعين،1394/08/24.
[23] بيانات حضرت آيت الله مكارم‌شيرازي در ديدار با دانشجويان بسيجي دانشگاه‌هاي سراسر كشور،1393/09/13.
[24] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي در ديدار نمايندگان هيأت هاي دانشجويي عازم پياده روي اربعين حسيني ،6/10/ 1391.
[25] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي در ديدار اعضاي ستاد اربعين،1394/08/24.
[26] همان.
[27] بيانات حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي در ديدار مسئولان ستاد بازسازي عتبات عاليات و بنياد فرهنگي خاتم الاوصياء(ع)،1394/08/21.
[28] بيانيه حضرت آيت الله مكارم شيرازي و صدور حكم جهاد در عراق عليه گروه هاي تروريستي تكفيري،1393/04/02.
[29] همان.
[30] همان.
[31] همان.
[32] بيانات حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي در ديدار مسئولان ستاد بازسازي عتبات عاليات و بنياد فرهنگي خاتم الاوصياء(ع)،1394/08/21.
[33] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي ،حرم كريمه اهل بيت(ع)، 1393/09/22.
[34] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي در ديدار رييس و اعضاي هيأت امناي موكب حضرت معصومه(س)، 1394/08/24.
[35] بيانات حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي در ديدار مسئولان ستاد بازسازي عتبات عاليات و بنياد فرهنگي خاتم الاوصياء(ع)،1394/08/21.
[36] همان.
[37] بيانات حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي در ديدار با اعضاي ستاد اربعين، 1394/08/23.
[38] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي در ديدار رييس و اعضاي هيأت امناي موكب حضرت معصومه(س)، 1394/08/24.
[39] همان.
[40] همان.
[41] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي در ديدار اعضاي ستاد اربعين،1394/08/24.
[42] همان.
[43] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي در ديدار رييس و اعضاي هيأت امناي موكب حضرت معصومه(س)، 1394/08/24.
[44] همان.
[45] همان.
[46] احكام عزادارى ؛ ص144.
[47] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي hawzahnews.com.
[48] بيانات حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي در ديدار با دانشجويان بسيجي دانشگاه‌هاي سراسر كشور،1393/09/14.
[49] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي،اربعين حسيني ، شبستان امام خميني(ره)، حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) ،1393/09/22.
[50] بيانات حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي در ديدار مسئولان ستاد بازسازي عتبات عاليات و بنياد فرهنگي خاتم الاوصياء(ع)،1394/08/21.
[51] همان.
[52] همان.
[53] همان.
[54] بيانات حضرت آيت الله مكارم شيرازي در ديدار نمايندگان هيأت هاي دانشجويي عازم پياده روي اربعين حسيني ،1394/06/10.