گروه سیاسی مشرق – گزارش جدید آژانس بین‌المللی هسته‌ای که در روز 11 آذرماه با عنوان «ارزیابی نهایی مسائل برجسته گذشته و حال در مورد برنامه هسته ای ایران» منتشر شد بر محور «پی ام دی» یا همان «ابعاد احتمالی نظامی برنامه‌ای هسته‌ای» و به قول دیپلمات‌ها ایرانی «مطالعات ادعایی» می‌چرخید.

ریشه پی ام دی در برنامه هسته‌ای ایران به سال 1382( 2003 م) باز می‌گردد که کشورهای غربی اتهاماتی را علیه جمهوری اسلامی ایران در مورد قصد تولید و توسعه سلاح هسته‌ای تا قبل از 2003 وارد ساختند و در سال 2011 آژانس ادعاهای مطروحه علیه کشورمان را در قالب یک گزارش جمع‌آوری کرد. از این به بعد پی ام دی به فصل جدایی ناپذیر مذاکرات هسته‌ای کشورمان بدل شد.

حال ارزیابی آژانس قرار است سه هفته آتی در شورای حکام سازمان ملل مورد بررسی قرار بگیرد. اما پس از ارائه این گزارش اظهار نظرهای متفاوتی در مورد گزارش ارزیابی آژانس در مورد پی ام دی از سوی طرفداران و منتقدان برجام صورت گرفت. منتقدان بر روی عدم شفافیت گزارش متمرکز شده و موافقان نیز ارزیابی مثبت آژانس از فعالیت هسته‌ای ایران که طی مقطع زمانی 2009 الی 2015 صورت گرفته را نقطه مثبت گزارش ارزیابی کرده و بر روی آن مانور دادند. این درحالی است که گزارش آژانس در مورد گذشته یعنی از قبل از 2003 تا 2009 و همچنین بستن باب پی ام دی بعد از مذاکرات هسته‌ای به طور شفاف سخن نگفته و اتهامات مطروحه را باقی گذاشته است و موضوع پی ام دی را مانند پایان‌بندی باز یک فیلم در اختیار شورای حکام قرار داده تا این شورا در مورد آن تصمیم گیری کند.

در ادامه بخشی از آرای موافقان و منتقدان گزارش ارزیابی آژانس می‌آید:

سیدعباس عراقچی:‌ این گزارش باید منجر به بسته شدن پرونده PMD شود

سیدعباس عراقچی عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته‌ای کشورمان در برنامه زنده "تیتر امشب" که از شبکه خبر پخش شد، درباره گزارش نهایی آمانو مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره مسائل گذشته هسته ای ایران اظهار داشت: در این گزارش سعی شده تا نکات مثبت و منفی در کنار هم قرار گیرد و به قولی سیاه و سفید باشد.

عراقچی تاکید کرد: باید به این نکته توجه داشت که مشخص است مجموعه مطالعاتی در کشورمان وجود داشته و مسائلی نیز نوشته شده اما این که آژانس در ارزیابی خود همه ادعاهای گذشته را انکار می کند و می گوید هیچ فعالیت نظامی هسته ای وجود ندارد خود نکته بسیار مثبتی است.

وی با بیان اینکه ما موضوع مطالعات در گذشته پیرامون فعالیت نظامی هسته ای را قبول نداریم، گفت: با وجود اینکه این ادعای حداقلی را رد می کنیم اما در مجموع جمع بندی این گزارش به سمت سفید است در نتیجه راه برای شورای حکام هموارتر شده تا بتواند این پرونده را ببندد.

مذاکره کننده ارشد هسته ای کشورمان با اشاره به نکته مثبت جدید در این گزارش اضافه کرد: این گزارش می گوید که ما هیچ نشانه ای از اینکه ایران یک چرخه سوخت اعلام نشده داشته باشد اعلام نکردیم که این خود نکته جدیدی است.

عراقچی ادامه داد: این گزارش 85 پاراگراف دارد که از پاراگراف 20 به بعد آن 12 پرونده معروف را مورد ارزیابی قرار می دهد؛ به طور مثال این ادعا را رد می کند که خریدهای ایران در جهت خلاف بوده همچنین این موضوع که گفته شده بود ایران سازمان هایی برای تشکیلات نظامی هسته ای داشته است نیز نفی شده است.

عراقچی تاکید کرد: همان طور که ما خواسته بودیم در این گزارش اشاره ای به لفظ PMD نشده است همان طور که در اسنادی که تاکنون امضا شد ما تاکید داشتیم که در هیچ جا از PMD استفاده نشود.

وی افزود: پاراگراف 85 که بند نهایی این گزارش است به صراحت می گوید ابعاد نظامی احتمالی ایران در حد یک مطالعه بوده است و ما همین را نیز قبول نداریم و البته جواب آژانس را خواهیم داد.

مذاکره کننده ارشد کشورمان با اشاره به مهمترین نکته منفی این گزارش اظهار داشت: مهمترین نکته منفی همین مطالعاتی است که به آن اشاره شد.

مذاکره کننده ارشد هسته ای کشورمان در پاسخ به سوالی مبنی براینکه آیا در گزارش آمانو موضوع PMD حل شده است، بیان کرد: آمانو در موضعی نیست که بتواند پرونده PMD را حل کند، آمانو به عنوان فردی در راس تشکیلات فنی باید ارزیابی های خودش را مبتنی بر واقعیات، حقایق میدانی و بررسی هایی که انجام داده، ارائه دهد.

عراقچی با اشاره به اینکه بسته شدن یا نشدن پرونده PMD باید از سوی شورای حکام انجام شود، ادامه داد: به نظر من این گزارش باید منجر به بسته شدن پرونده PMD شود، در واقع شورای حکام با توجه به این گزارش چاره ای جز بسته شدن این پرونده ندارد البته اگر سیاسی و تحت تاثیر جریانات خاص تصمیم نگیرد.

وی با بیان اینکه گزارش آمانو نشان از نظامی بودن برنامه هسته ای ایران حتی در دوران گذشته ندارد، گفت: آژانس در این گزارش فقط به مطالعاتی که در ایران انجام شده اشاره کرده بنابراین شورای حکام به عنوان نهاد تصمیم گیر در آژانس بین المللی انرژی اتمی می تواند این پرونده را ببندد که البته باید ببندد.[1]

علی‌اکبر صالحی: قطعا پرونده PMD بسته خواهد شد

علی اکبر صالحی در گفتگویی با تحلیل گزارش آمانو گفت: با توجه به تجربه ای که از فعالیت ۵ ساله به عنوان نماینده ایران در آژانس دارم این گزارش ملغمه ای از گزارش های گذشته و وصله پینه کردن بسیاری از مسائل گذشته و حال بود تا به هر حال گزارش را پر کنند.

معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی تاکید کرد: براساس گزارش دیروز آمانو ، دیگر راهی برای بازنگهداشتن پرونده فعالیت های گذشته و حال هسته ای صلح آمیز کشورمان (PMD) وجود ندارد.

وی افزود: مهم این است که در بخش مربوط به ارزیابی که حدود ۹ بند را شامل می شود اگر به دقت بخوانیم می بینیم چیزی در آن نیست یعنی اذعان کردند که فعالیت های هسته ای کشورمان صلح آمیز بوده و هیچ انحرافی در آن دیده نشده است.

صالحی اضافه کرد: به ویژه اذعان کرده اند که چرخه سوخت اعلام نشده ای نداریم یعنی همان چیزی که قبلا مدام اشاره می کردند که نمی توانند با قطعیت راجع به چرخه سوخت اعلام نشده اظهارنظر کنند.

وی گفت: مهم این است که در چنین مسائلی سند باید ارائه شود و مهمترین سند برگرفته از نمونه برداری هاست در حالیکه در نمونه برداری ها هیچ چیزی ندیده اند.[2]

حمید بعیدی‌نژاد:‌ این گزارش تنها یک راه جلوی پای شورای حکام می‌گذارد و آنهم مختومه کردن پی ام دی است

حمید بعیدی نژاد، مدیر کل اداره امور خلع سلاح و مدیرکل سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه کشورمان با اشاره به گزارش نهایی آمانو درباره برنامه هسته‌ای ایران و موارد ادعایی گفت: در جمع بندی خود، آژانس صراحتاً و بطور مطلق در انتهای گزارش چنین می‌گوید: آژانس هیچ نشانه‌ای از انحراف مواد هسته‌ای در ارتباط با پی ام دی در برنامه هسته‌ای ایران نیافته است. این بند کلی تکلیف همه را بخوبی روشن کرده و با قوی ترین بیان ممکن و بدون هیچگونه شرط و شروطی صلح آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران را تایید کرده است.

وی با اشاره به بخش‌های دیگر گزارش آورده است که: آژانس هیچ شواهدی مبنی بر وجود برنامه توسعه تجهیزات انفجاری سلاح هسته‌ای و یا برنامه توسعه و تولید سلاح‌های هسته‌ای در ایران پیدا نکرده است؛ آژانس هیچ شواهدی مبنی بر انحراف برنامه هسته‌ای ایران به مقاصد غیر صلح آمیز پیدا نکرده است؛ آژانس هیچ شواهدی مبنی بر وجود برنامه چرخه سوخت هسته‌ای اعلام نشده در ایران پیدا نکرده است؛ تجزیه و تحلیل نمونه‌های اخذ شده از تاسیسات مورد ادعای کار نظامی هسته‌ای در ایران هیچ نشانی از کار بر روی اورانیوم دست ساخت انسان را نشان نمی‌دهد و ادعای انجام انفجار هسته‌ای در ایران بهیچوجه برای آژانس اثبات نشده است.

مدیر کل سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه با بیان اینکه در کنار این بندهای کاملاً روشن آژانس در بندی دیگر از گزارش خود اعلام کرده که بویژه در سالهای قبل از 2003، ایران برخی فعالیتهای مشخص را انجام داده که این فعالیتها کاربردهای تسلیحاتی نظامی متعارف و حتی در مواردی کاربردهای صنعتی دارند، اظهار داشت: در ادامه این گزارش آمده که بخشی از آن فعالیت‌ها می‌تواند به کاربردهای خاص مربوط به توسعه تجهیزات انفجاری سلاح‌های هسته‌ای نیز مرتبط باشند. آژانس در عین حال تاکید کرده که این مطالعات نیز هیچگاه از مطالعاتی علمی و صرفاً امکان سنجی و برای کسب برخی قابلیت‌ها و توانمندی‌ها فراتر نرفته‌اند.

بعیدی نژاد افزود: همانطور که خود آژانس نیز تاکید می‌کند بسیاری از عرصه‌های مطالعاتی، حوزه مشترک بین علوم مختلف فیزیک و صنعت هستند و دارای کاربردهای دوگانه و حتی چند گانه می‌باشند که انجام آنها برای کشوری بزرگی مانند ایران محل ایراد و اشکال نمی‌باشد.

وی خاطرنشان کرد: این گزارش فقط یک انتخاب جلوی پای شورای حکام می‌گذارد و آنهم مختومه کردن پرونده پی ام دی است. بحث پی ام دی دیگر به تاریخ پیوسته و ما این مرحله بسیار سخت در کار با آژانس را پشت سر گذاشته‌ایم. این گزارش نتیجه یکی از پیچیده‌ترین مذاکرات دیپلماتیک بین‌المللی بود.[3]

محمدفرهاد کلینی: ضرورت احتیاط در «قضاوت و انتظار نتیجه» از گزارش آمانو

محمد فرهاد کلینی ، کارشناس مسائل استراتژیک در گفت‌وگویی درباره گزارش ارزیابی آژانس بیان داشته است:‌ مدل گزارش‌نويسي آژانس و شيوه‌هاي محاسباتي آن از فرآيندها هنوز از دقت لازم برخوردار نيست و به نظر مي‌رسد از تركيب موضوعات فني و اراده سياسي برخوردار است چنانچه مي‌دانيد هنوز بخش‌هايي از اين گزارش اشاره به برداشت‌هايي است كه از گذشته به ارث برده است. با اين حال، گزارش موجود آژانس نسبت به فعاليت‌هاي پيشين هسته‌اي ايران تا حدودي متفاوت از گذشته است ولي آنچه مي‌توان به آن اشاره داشت، اين است كه گزارش اخير توجه خود را روي شرايط «گذشته و حال» متمركز كرده است و با توجه به برجام و جدول زماني كه در رابطه با آينده مطرح مي‌شود و همچنين تاكيداتي كه روي موضوع راستي‌آزمايي وجود دارد و با توجه به نظارت‌هاي گسترده‌اي كه در آينده در قالب پروتكل الحاقي مطرح مي‌شود، مي‌توان گفت كه در اين گزارش تلاش مي‌كند به نحوي خود را با «آينده» و برجام ١٥ ساله بيشتر مرتبط سازد.

وی می‌افزاید: كم و بيش يك‌سري از بخش‌هايي كه جمع‌بندي اخير گزارش آژانس مطرح شده تا حدودي نسبت به قبل اصلاح شده است اين نكته كه «آژانس نشانه‌هاي معتبري از انحراف مواد هسته‌اي در ارتباط با ابعاد احتمالي نظامي برنامه هسته‌اي ايران نيافته است.» قابل توجه است ولي اينكه اين اصلاح به معناي بستن بهانه‌ها براي آينده است يا نيست ؟ بايد به آن با دقت بيشتري در صحنه نگاه كرد. قصد نگاه بدبينانه ندارم ليكن تجربه از رفتار گذشته قضاوت را مجبور به احتياط مي‌كند.

این کارشناس بین‌الملل ادامه می‌دهد: آژانس مبناي اطلاعات خود را ناشي از اجراي موافقتنامه پادمان در ايران، چارچوب همكاري، شامل نقشه راه و برنامه اقدام مشترك ذكر كرده است و كماكان زمان‌بندي خود از سال ٢٠٠١ تا سال ٢٠٠٩ را دال بر جمع‌بندي مي‌گذارد و تاكيد دارد كه در گذشته نسبت به فعاليت صلح‌آميز ايران داراي نگراني و ترديد بوده است. در حالي كه در جمع‌بندي سازمان‌هاي اطلاعاتي امريكا در سال ٢٠٠٧ عكس اين مطلب گفته و بيان مي‌شود كه امريكا به اين جمع‌بندي رسيده كه ايران به دنبال جهت‌گيري نظامي در فعاليت هسته‌اي خود نيست.

کلینی بیان می‌دارد: حتي اگر به مستندات آژانس هم توجه شود، مشاهده مي‌كنيم كه بسياري از مستندات آژانس هم زير سوال است. به هر حال به نظر مي‌رسد در اين باره جدا از موضوع فني، «ارزش اراده‌ها» مطرح مي‌شود يعني جهت‌گيري و رويكردي كه براي حل و فصل موضوع در نظر گرفته شده است. به عبارت ديگر، مي‌توان گفت يكي از دلايل موثري كه در صدور چنين گزارشي نقش مهم ايفا كرده است تا حدودي تغيير اراده‌ها و نقش عوامل موثر در آژانس بوده است.[4]

مهدی محمدی:‌ هشدار در مورد یک رویه غیرمعمول در مذاکرات هسته‌ای ایران

مهدی محمدی کارشناس مسائل بین‌الملل طی یادداشتی به ارزیابی گزارش اخیر اومانو پرداخت و نوشت:

برای آنکه هیچ ابهامی باقی نماند، آژانس یک بار در بخش جمع‌بندی و یک بار در بخش خلاصه، موضع خود را کاملا روشن بیان کرده است. آژانس می‌گوید ایران تا قبل از سال 2009 (1388) درگیر یک سلسله فعالیت‌های مرتبط با طراحی یک سلاح هسته‌ای اورانیومی بوده و این فعالیت‌ها قبل از سال 2003 جنبه ساختارمند (دارای سازمان کار) داشته است.
این جمله به معنای تعیین تکلیف یک منازعه یک دهه‌ای میان ایران از یکسو و آژانس، آمریکا و برخی کشورهای همسو با آنها از سوی دیگر است. در تمام این یک دهه، موضع اصلی ایران این بوده است که برنامه هسته‌ای ایران از ابتدا با اهداف صلح‌آمیز توسعه داده شده و این اهداف هرگز در هیچ کجای مسیر تغییر نکرده است. بر همین اساس، ایران عقیده داشته و برای اثبات این عقیده خود کوشیده است هرگونه اتهام به ایران مبنی بر اینکه به هر شکلی درگیر یک پروژه ساخت وسیله انفجاری هسته‌ای بوده، دروغین و هر سندی در این باره جعلی است. متقابلا طرف غربی عقیده داشته برنامه هسته‌ای ایران از ابتدا با نیات تسلیحاتی آغاز شده و این نیات تا مدت‌ها و بلکه تا همین امروز حفظ شده است. ریشه همه قطعنامه‌ها و تحریم‌ها همین ادعا بوده و قلب همه مذاکرات را هم رسیدگی به این ادعا شکل می‌داده است.
آژانس با همه سرسپردگی‌ای که به کشورهای غربی دارد، در طول این بیش از یک دهه هرگز نتوانسته بود درباره این ادعاها به یک قضاوت نهایی برسد. ارزیابی کلاسیک آژانس این بود که شواهدی روی هم رفته معتبر از وجود یک بعد نظامی در گذشته برنامه هسته‌ای ایران در دست دارد و از ایران می‌خواست همکاری کند تا بتواند قضاوت کند که این شواهد تا چه حد صحیح و کامل است. گذار از پرسش به قضاوت و از شواهد به حکم، اتفاقی است که در گزارش روز چهارشنبه به نحو بسیار نگران‌کننده‌ای رخ داده است.

وی در فصل دیگری از یادداشت خود نوشته است: آژانس در گزارش جدید خود درباره همه جزئیات ادعاهای موسوم به ابعاد احتمالی نظامی، نتیجه‌گیری نهایی کرده است. این جزئیات پیش‌تر یک بار در گزارش نوامبر 2011 فهرست شده بود. آژانس در ارزیابی خود نکات کلیدی گزارش 2011 را تکرار می‌کند اما برخلاف آن گزارش، به توصیف مساله بسنده نکرده و داوری نهایی خود را هم عرضه می‌کند. درباره EBW (چاشنی‌های انفجاری سیمی) آژانس می‌گوید: «ارزیابی آژانس این است که چاشنی‌های سیم‌پل انفجاری ساخته‌شده توسط ایران، خصایص مربوط به ماده انفجاری هسته‌ای را دارند». درباره تست ادعایی در مریوان نتیجه می‌گیرد: «فناوری MPI توسعه‌یافته توسط ایران ویژگی‌های مربوط به یک وسیله انفجاری هسته‌ای به اضافه ویژگی‌های مربوط به شمار کوچکی از کاربردهای جایگزین را دارد».

درباره مخزن آزمایش‌های هیدرودینامیک در پارچین همه توضیحات ایران را زیر سوال برده و تلویحا نتیجه می‌گیرد این مخزن وجود داشته ولی ایران آن را از بین برده است. درباره محاسبات نوترونیک و مدل‌سازی رایانه‌ای هم نتیجه می‌گیرد: «براساس همه اطلاعات در دسترس آژانس(شامل اطلاعات دریافت‌شده از اجرای نقشه راه)، آژانس ارزیابی می‌کند که ایران مدل‌سازی رایانه‌ای یک وسیله انفجاری هسته‌ای را قبل از 2004 و بین 2005 و 2009 انجام داده است».

در نهایت هم به طور کلی نتیجه گرفته است: «آژانس ارزیابی می‌کند طیفی از فعالیت‌های مرتبط با توسعه یک وسیله انفجاری هسته‌ای در ایران قبل از پایان سال 2003 میلادی به‌عنوان تلاشی هماهنگ انجام شده و برخی فعالیت‌ها بعد از سال 2003 میلادی اتفاق افتاده است. آژانس همچنین ارزیابی می‌کند این فعالیت‌ها فراتر از امکان‌سنجی و مطالعات علمی، کسب مهارت‌ها و توانمندی‌های فنی مرتبط و مشخص، پیشرفتی نداشته است. آژانس نشانه‌های معتبری از فعالیت‌ها در ایران درباره توسعه وسیله انفجاری هسته‌ای بعد از سال 2009 میلادی در اختیار ندارد». البته در کنار همه این پاراگراف‌ها، جملات تعارف‌گونه‌ای احتمالا برای کاستن از تلخی ارزیابی‌های یک سویه آژانس- درج شده مبنی بر اینکه این فعالیت‌ها می‌توانسته کاربردهای دیگری هم داشته باشد ولی تقریبا در هیچ موردی، آژانس به طور قاطع هیچ‌کدام از ادعاها علیه ایران را رد نکرده است.[5]

محمدی با ارائه هشداری از این جهت که مذاکرات دولتمردان دیپلماتیک ایران در مورد صلح آمیز بودن مسئله هسته‌ای ایران با گزارش آژانس دچار خدشه شده است و حل کردن بحران‌های امنیت ملی از طریق پذیرفتن جرم و تحمل مجازات رویه جدیدی است، می‌گوید: عده‌ای درصدد تحمیل آن به سیاست خارجی کشور تحت عناوینی همچون اعتمادسازی و تعامل هستند. ما البته اطمینان داریم این تلاش‌ها به سبب وجود کشتی‌بانی عالم و تیزبین در راس امور هرگز به فرجام نخواهد رسید ولی این تکلیفی به نام هشدار دادن به دولتیان را از دوش ما برنمی‌دارد. از قضا همین ارزیابی نیز شاهدی دیگر بر درستی موضع رهبر معظم انقلاب اسلامی است مبنی بر اینکه به آمریکا به هیچ‌وجه و در هیچ موضوع و هیچ زمانی نمی‌توان اعتماد کرد. [6]

حسین شریعتمداری:‌ گزارش آژانس می‌تواند سندی به مراتب خطرآفرین‌تر از برجام باشد

حسین شریعتمداری در سرمقاله روزنامه کیهان به ارزیابی گزارش روز چهارشنبه آمانو درباره ایران پرداخت و نوشت:روز چهارشنبه 11 آذرماه - 2 دسامبر 2015 - آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گزارش نهایی خود درباره مسائل گذشته و حال فعالیت هسته‌ای کشورمان - PMD - را منتشر کرد. آژانس در این گزارش، بی‌آن که هیچ سند و نشانه‌ای ارائه کند، نظر بارها اعلام شده و اثبات شده جمهوری اسلامی ایران را نفی کرده و آورده است ایران تا سال 2009 درگیر یک سلسله فعالیت‌های مربوط به ساخت سلاح هسته‌ای بوده است.

این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران طی 12 سال گذشته با قاطعیت هرگونه انحراف در فعالیت هسته‌ای خود از حالت صلح‌آمیز به تولید سلاح - DIVERSION - را رد کرده است و بازرسان آژانس علی‌رغم بازرسی‌های گسترده و همه جانبه کمترین نشانه‌ای از این انحراف ادعایی به دست نیاورده‌اند.

وی در بخش دیگری از این مقاله می‌نویسد:‌ دوستانمان می‌گویند «یک نگاه کلی که می‌توان انجام داد این است که جمع‌بندی این گزارش برخلاف همه سخنان و ادعاهایی است که در 12سال گذشته علیه برنامه هسته‌ای ایران وجود داشته است»! و این در حالی است که باید پرسید؛ مگر ادعای 12 ساله آمریکا و متحدانش این نبود که فعالیت هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران غیرصلح‌آمیز و در جهت تولید سلاح هسته‌ای است؟! و آژانس هم در گزارش خود این اتهام را وارد دانسته است! بنابراین، چگونه می‌توان این گزارش را «برخلاف همه سخنان و ادعاهای 12 سال گذشته» تلقی کرد؟![7]

شریعتمداری بیان می‌دارد:‌ گزارش آژانس می‌تواند سندی به مراتب خطرآفرین‌تر از برجام باشد. زیرا یک سند بین‌المللی است که بر بی‌اعتباری! و غیرواقعی بودن نظرات و دلایل ارائه شده ایران درباره غیرصلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای آن دلالت می‌کند! بنابراین آمریکایی‌ها می‌توانند دوره زمانی اجرای برجام را از 15 سال و 25 سال به «ابد» تبدیل کنند، با این بهانه که گزارش آژانس نشان می‌دهد 12 سال درباره برنامه هسته‌ای خود دروغ گفته‌اید! بنابراین از کجا معلوم و چه تضمینی هست که از این پس نیز در پوشش فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای به دنبال تولید سلاح اتمی نباشید؟!

سیروس ناصری:‌ نقطه کلیدی گزارش آژانس نتیجه نهایی ازفعالیت هسته‌ای ایران است

سیروس ناصری در گفتگویی درباره گزارش ارزیابی آژانس بین المللی هسته‌ای گفت:‌ به شكل كامل نه ولي بايد دانست به هر حال گزارش آژانس متاثر از شرايط سياسي است. آژانس مي‌دانست و برايش روشن بود كه نمي‌تواند جمع‌بندي، نتيجه‌گيري و گزارش نهايي خود را مغاير با مواضعي كه برخي كشورها در سال‌هاي گذشته نسبت به پرونده ايران داشته‌اند، ارايه دهد و از سويي مي‌دانست كه با همكاري‌هاي صورت گرفته ميان ايران و آژانس بر اساس نقشه راه نمي‌تواند اتهامات قبلي را به آن شكل ارايه دهد. لذا در اين گزارش مشاهده مي‌كنيم، مسائلي كه به قبل از سال ۲۰۰۳ بازمي‌گردد، آمانو به دنبال راه و مفري بوده است تا بتواند نظر آژانس را با نظر و خواست امريكايي‌ها منطبق كند ولي در هر صورت، آنچه مهم است، اين است كه گزارش نهايي آژانس درباره فعاليت‌هاي پيشين ايران بيان مي‌كند كه ايران در هيچ مقطعي، هيچ اقدامي خلاف معاهده منع اشاعه سلاح هسته‌اي (NPT) نداشته است و حتي در آن قسمتي كه آژانس بيان مي‌كند ايران سلسله فعاليت‌هايي را تا سال ۲۰۰۳ داشته است، آن فعاليت‌ها غيرعادي نيست و اين فعاليت‌ها در اين سطح و با اين حد، مغايرتي با NPT ندارد.

وی می افزاید: فكر مي‌كنم با اين گزارش، شوراي حكام جايگزين و راهي جز بستن پرونده هسته‌اي ايران ندارد زيرا آمانو در گزارش خود به شكل روشن بيان مي‌كند كه آژانس تمام ارزيابي‌هايش را در خصوص ابعاد احتمالي فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران در گذشته انجام داده است و ديگر سوالي ندارد و مي‌تواند قضاوت نهايي خود را در خصوص مسائل گذشته بيان كند. به عبارت ديگر، آژانس اعلام مي‌كند كه ديگر نيازي به ادامه بررسي‌ها وجود ندارد چون به جمع‌بندي نهايي رسيده است.

وی در مورد گزارش ادعایی آژانس در سال 2011 که ایران را متهم به گام برداشتن در حوزه نظامی هسته ای می‌کند، بیان داشت‌: آنچه در سال ۲۰۱۱ انجام شد ايران را با يك وضعيت بسيار ويژه در آژانس روبه‌رو ساخت كه بي‌ترديد در تاريخچه آژانس بي‌سابقه بوده و است. هيچ كشوري تا به حال در آژانس در آن موقعيت اتهامي و وضعيت ويژه قرار نگرفته بود ولي گزارش نهايي آژانس شرايط كافي و لازم را ايجاد مي‌كند تا پرونده فعاليت‌هاي پيشين هسته‌اي ايران براي هميشه در شوراي حكام بسته شود.

ناصری درباره اتهام افکنی آژانس درباره فعالیت هسته‌ای ایران تا قبل از 2003 گفت: همان طوري كه در متن گزارش آمانو مشهود است و به آن اشاره شده، جمهوري اسلامي ايران با اين اظهارات مخالف است ولي حتي اگر نظر آژانس هم درست بوده باشد، نتيجه‌گيري كه از اين اظهارات مي‌توان كرد، آن نيست كه ايران اقدامي برخلاف NPT انجام داده است و اين مساله، نكته‌اي كليدي است.[8]

گزارش آژانس بین‌المللی اتمی به عنوان یک گزارش سیاه و سفید از برنامه صلح آمیز هسته‌ای ایران توسط کارشناسان نام‌گذاری شده است. این گزارش به زعم کارشناسان دچار نواقص‌های مهمی در گزارش نویسی است. آنچه از تجزیه و تحلیل گزارش‌های سابق این آژانس در مورد پرونده هسته‌ای ایران می‌توان برداشت کرد ضعف ادعایی و همچنین بعضا نامتعادل بودن این گزارش‌ها به خوبی دیده می‌شود. البته آژانس اینبار نخواسته رای و نظر خاصی ارائه دهد بلکه سعی داشته تا در فضایی متعادل ارزیابی خود را از برنامه هسته‌ای ایران بازگو کند. آژانس همواره از مدارکی سخن گفته که به گفته رئیس سازمان انرژی اتمی ایران اسناد متقنی نیست چراکه در نمونه برداری‌هایی که انجام شده هیچگاه ادعای مطروحه اثبات نشده و در اثبات اتهامات به ایران تنها سند متقن نمونه‌های آلوده است. با این حال گزارش آژانس از لحاظ زمانی سه دوره زمانی را شامل می‌َشود. دوره شروع پی ام دی از قبل از 2003 تا 2009 و سپس از 2009 تا 2015 و مدت زمانی آینده که بایستی شورای حکام تکلیف آنرا مشخص کند. با این حال موضوع اصلی منتقدین بر سر ادعاهای آژانس قبل از 2009 است که صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران را زیر سئوال می‌برد که برخی از کارشناسان آنرا بسیار ابهام انگیز خوانده‌اند. منتقدین از این باب که گزارش آژانس کلیت صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران از ابتدا تا کنون را زیر سئوال می‌برند و این موضوع ادعای غرب در جهت فعالیت نظامی هسته‌ای ایران را تایید می‌کند، ابراز نگرانی کرده‌اند و آنرا موضوعی بسیار خطرناک توصیف‌ کرده‌اند که ممکن است اثرات سوئی در زمان اجرای برجام برای کشورمان به بار بیاورد و از لحاظ حقوقی مسائلی را علیه کشورمان به بار بیاورد. از این لحاظ گزارش آژانس دچار تناقض آشکاری است که منتقدان آنرا به شمشیر داموکلس تعبیر کرده‌اند. با این اوصاف گزارش دوپهلوی آژانس ایران را در جایگاه رفیعی از لحاظ تایید صلح آمیز بودن هسته‌ای ایران از مقطع 2009 تا 2015 می‌نشاند که شمشیری از اتهامات پیش از آن بر بالای سر آن به عنوان تهدیدی علنی نمایان است.

به هر لحاظ گزارش اخیر دارای ابهامات زیربنایی است که بایستی بدان توجه ویژه شود. جمهوری اسلامی ایران در چارچوب همكاري، نقشه راه و برجام تعامل ویژه‌ای را با آژانس و گروه 1+5 آغاز کرده است اما این تعامل و همکاری محتاج و نیازمند لوازمی است که یکی از لوازم اصلی آن صراحت و صداقت طرف مقابل در همکاری‌هاست. در این باب اگر سنگ بنای همکاری‌ها کج گذاشته شود تا ثریا بایستی شاهد این روند کج باشیم. آژانس به عنوان طرف بی‌طرف در این مذاکرات بایستی به طور ویژه مراقبت‌های لازم را در گزارش‌ها و فعالیت خود در برنامه هسته‌ای ایران انجام دهد. تیم دیپلماتیک هسته‌ای کشورمان نیز در این خصوص بایستی در مدیریت فنی آژانس نیز با تعامل فعال شرکت کند تا آژانس بیشتر از این در افعال و گزارش‌های خود معطوف به غرب عمل نکند. به هر جهت نقش آژانس در راه برجام را نمی توان در این عرصه نادیده گرفت و این گزارش نیز شمه‌ای از رویکرد کلی آژانس بین‌المللی اتمی است که اگر با تسامح با آن برخورد شود شاهد کج‌روی‌های بیشتری از آژانس در ادامه راه خواهیم دید.