به گزارش گروه تاریخ مشرق؛ این روزها که اخبار و مطالب گوناگونی از اشرف پهلوی در رسانه‌های مجازی و مکتوب به دلیل مرگ او منتشر می‌شود؛ مناسب دیدیم که اطلاعاتی نیز پیرامون زندگی و عملکرد خواهرش شمس نیز برای مخاطبین خود منتشر نماییم.
شمس پهلوي اولين فرزند رضاخان از دومين همسرش يعني تاجالملوك است. رضاشاه علاقهاي خاص به وي داشت و بين وي و اشرف تفاوت قائل ميشد. چنانكه بارها اشرف بدين موضوع اشاره كرده است. وي برخلاف خواهرش به مسائل سياسي چندان توجهي نشان نميداد و دخالتي نميكرد ولي همچون ديگر افراد خاندان سلطنتي براي كسب وجهه و به اصطلاح پرستيژ اجتماعي رياست برخي از سازمانهاي خيريه و امدادرساني از جمله شيروخورشيد سرخ ايران را برعهده گرفت.
زندگي وي مانند ساير افراد خاندان پهلوي پرفراز و نشيب است. در دوره حكومت پدر، قدرت قاهره رضاشاه مانع از زندگي آزاد آنان بود و روند بي چون و چرايي را بايد طي ميكردند كه هيچ كدام از فرزندان وي و ازجمله شمس جرأت تخطي كردن از آن را نداشتند. ولي هنگامي كه رضاخان به تبعيدگاه فرستاده شد اوضاع به كلي تغيير كرد. آزادي‌هاي فردي فرزندانش بيشتر شد و زندگي خصوصي و اجتماعي اعضاء خاندان دچار تغييرات عمدهاي گرديد. شمس نيز مستثني از آن نبود و اولين حركت در زندگي خصوصي خود را با طلاق دادن شوهر تحميلياش فريدون جم آغاز كرد و با شخص مورد علاقهاش يعني مهرداد پهلبد ازدواج نمود. ارثي نيز كه از پدر به دست آورده بود زندگي اقتصادي وي را دچار تحول نمود.
هرچند دهه اول پس از مرگ پدر دوران چندان شيريني براي شمس نبود و مسائل سياسي و جو پرالتهاب ايران مانعي براي زندگي تجملاتي او فراهم ميكرد ولي كودتاي 28 مرداد 32 هرگونه مانعي را از پيش روي شمس و بالكل همه خاندان برداشت. هرچه شاه برادران و خواهرانش را از دخالت در امور سياسي برحذر ميداشت، دست آنان را در فعاليتهاي اقتصادي بازگذاشته بود و طبعاً با توجه به نفوذي كه آنان داشتند فساد اقتصادي شديدي بين آنان رواج پيدا كرد و همه خاندان از اين خوان نعمت برخوردار شدند.
مراسم ازدواج شهرآزاد پهلبد با هاوارد باریس از چپ: فرح پهلوی، محمدرضا پهلوی،
تاج‌الملوک، شمس پهلوی، هاوارد باریس، عبدالرضا پهلوی، شهرآزاد پهلبد
شمس با داشتن املاك وسيع در غرب تهران و مهرشهر كرج صاحب ثروتي عظيم در كشور بود. عمده سرمايه اوليه خود را با فروش قطعاتي از همين زمين‌ها به دست آورد و با شراكت با صاحبان سرمايه هر روز بر ثروت خود ميافزود. از جمله اين شركاء حبيب ثابت سرمايه دار معروف بود. حتي سفارت امريكا در تهران به اين فعاليتهاي اقتصادي علاقه نشان داده و در گزارش هاي خود به مقامات وزارت خارجه گوشه هايي از آن را نشان مي دادند چنانكه در سندي از سفارت امريكا درباره شمس پهلوي چنين آمده است:
علاوه بر زمينداري وي در شركت هاي متعددي سرمايه گذاري كرد كه تعدادي از آنها عبارتند از: تصفيه شكر اهواز، لبنيات پاك، قند دزفول، باغداري گل چشمه، سازمان زراعي مهرشهر، سردخانه هاي مختلف، شركت مهرساختمان، شركت آلوم پارس و...
درآمدهاي ناشي از اين شركتها زمينه لازم براي ولخرجيهاي فراوان را براي شمس كه علاقهمندي خاص به تجمل را داشت فراهم ميكرد. در اين بخش به گوشهاي از زندگي اقتصادي شمس اشاره ميكنيم و آن حق بيمههاي است كه شركت J.H. MINET در اواخر سال 1354 از بيمه كردن جواهرات شمس مطالبه كرده است. سند را با هم ميخوانيم:
تاريخ : سيام ژانويه 1976 J.H. MINET & Co
شماره:3719 FC.
MARINE DIVISION
والاحضرت شاهدخت شمس پهلوي، تهران
پيرو دستورات شما، موارد ذيل را به انجام رساندهايم:
مدت بيمه: دوازده ماه از پانزدهم ژانويه 1976
اشياء بيمه شده: جواهرات مندرج در ضميمه
بيمه كننده: شركت بيمه لويدز
مبلغ بيمه : 000/570/6 دلار امريكا توافق شد
پوشش اين بيمه در سراسر جهان، خبر از زيان يا زيانهايي كه در ايران پيش مي آيد، يعني از زمان ورود هواپيما به ايران يا خروج آن از ايران، و به صورت زميني از زمان ترك گمرك در مرز، يا با كشتي از زمان داخل شدن يا ترك كشتي، و همچنين غير از شوروي، هلند، مجارستان، چكسلواكي، روماني، بلغارستان، يوگسلاوي، آلمان (محدودة روسيه) و آلباني است. همه خطرات از قبيل اعتصابات، شورش ها، اغتشاش و خطر از جانب بدخواهان بيمه مي شوند اين بيمه نامه فقط منافع بيمه شونده را به هنگام جابجايي و عبور و مرور مي پوشاند و زماني كه در دسترس يا ديدرس فرد بيمه شده و يا خانواده ايشان، يا مستخدمين دائم ايشان باشد. همچنين هنگامي كه از طريق پست سفارشي يا پست ديپلماتيك (سياسي) حمل ميشود.
ضيافتي در منزل شمس پهلوی
اين بيمه نامه شامل گم شدن جواهرات از اتاقهاي خالي هتل (اتاقهايي كه درآن حضور ندارند) ميشود. به علاوه بيمه شونده موافقت ميكند كه هنگامي كه از موارد بيمه شده [جواهرات] استفاده نميكند، در يك گاوصندوق خصوصي نگهداري نمايد. به علاوه متعهد ميشود كه موارد بيمه شده هرگز در مكانهاي ذكر شده در بيمه نامه رها نشوند، مگر آنكه اقلام بيمه شده در يك گاو صندوق نگهداري شوند. به هنگام دعوي تحت اين بيمه نامه و آييننامه ذيل، اگر موارد ظرف 6 ماه پيدا شوند، بيمه شده حق دارد قلم يا اقلام را معادل بهايي كه از بيمهگران دريافت نموده است، مجدداً ابتياع نمايد. اگر قلم يا اقلام آسيب ببينند و يا از بين بروند بيمه شده اختيار دارد به قيمت پيشنهادي شخص ثالث كه از سوي بيمهگر و بيمه شده مورد قبول است، آن را خريداري نمايد.
حق بيمه به نرخ هفت هزار بر ارزش كل جدول محاسبه شده است. چنين استنباط ميشود كه اين حق بيمه، بيمه شده را براي حداكثر 120 روز در خارج از كشور طي دورة بيمه نامه، چه متوالي باشد يا نه، تحت پوشش قرار ميدهد.
از طرف جي. اچ مينت و شركاء
قرارداد حق بيمه به مبلغ 990/45 دلار آمريكا
حق بيمه قابل پرداخت به حساب جي. اچ. مينت به شماره 0071.253 به آدرس نشنال وست مينستر بانك شعبه ماوراء بحار، 53، ترديندل استريت، لندن.
ليست جواهرات والاحضرت شاهدخت شمس پهلوي
شرح كالا قيمت به دلار
يك دسته گردنبند مرواريد درياي جنوب (شركت يودا) 222/000
يك گردنبند جواهر قرمز (كارتيه) 237/000
يك حلقه ياقوت (وي. سي. اي) 900/000
يك گردنبند قديمي زمرد و مرواريد (بلغار) 315/000
يك گردنبند با دو ياقوت زرد و آبي (بي) 80/000
يك سنجاق ياقوت و برليان (بلغار) 140/000
يك جفت گوشواره مرواريد شكل ياقوت (بلغار) 175/000
يك جفت ياقوت گرد (جاست) 75/000
يك گردنبند پلاتين با نگين الماس (اچ. دبليو) 480/000
يك پلاتين داراي نگين ياقوت (اچ. دبليو) 315/000
يك گيرة ياقوت كبود (اچ. دبليو) 310/000
يك گيره برليان (اچ. دبليو) 460/000
يك گردنبند ياقوت كبود (اچ. دبليو) 110/000
يك جفت گوشواره الماس (اچ. دبليو) 165/000
يك جفت گوشواره الماس (اچ. دبليو) 98/000
يك حلقه از الماس (اچ. دبليو) 250/000
يك جفت گوشواره زمرد (اچ. دبليو) 600/000
يك حلقه زمرد (اچ. دبليو) 300/000
يك گردنبند و گيره سر با الماسهاي ياقوت كبود و ياقوت قرمز (اچ. دبليو) 145/000
يك حلقه با الماسهاي ماركيز (اچ. دبليو) 900/000
يك حلقه با جواهرات ياقوت (اچ. دبليو) 130/000
يك حلقه با جواهر روبي (وي. سي. اي) 68/000
يك گردنبند ياقوت قرمز و زمرد (وي. سي. اي) 95/000
جمع كل 6/570/000
جلال فرهمند
شمس پهلوي اولين فرزند رضاخان از دومين همسرش يعني تاجالملوك است. رضاشاه علاقهاي خاص به وي داشت و بين وي و اشرف تفاوت قائل ميشد. چنانكه بارها اشرف بدين موضوع اشاره كرده است. وي برخلاف خواهرش به مسائل سياسي چندان توجهي نشان نميداد و دخالتي نميكرد ولي همچون ديگر افراد خاندان سلطنتي براي كسب وجهه و به اصطلاح پرستيژ اجتماعي رياست برخي از سازمانهاي خيريه و امدادرساني از جمله شيروخورشيد سرخ ايران را برعهده گرفت.
شمس پهلوی
هرچند دهه اول پس از مرگ پدر دوران چندان شيريني براي شمس نبود و مسائل سياسي و جو پرالتهاب ايران مانعي براي زندگي تجملاتي او فراهم ميكرد ولي كودتاي 28 مرداد 32 هرگونه مانعي را از پيش روي شمس و بالكل همه خاندان برداشت. هرچه شاه برادران و خواهرانش را از دخالت در امور سياسي برحذر ميداشت، دست آنان را در فعاليتهاي اقتصادي بازگذاشته بود و طبعاً با توجه به نفوذي كه آنان داشتند فساد اقتصادي شديدي بين آنان رواج پيدا كرد و همه خاندان از اين خوان نعمت برخوردار شدند.
مراسم ازدواج شهرآزاد پهلبد با هاوارد باریس از چپ: فرح پهلوی، محمدرضا پهلوی،
تاج‌الملوک، شمس پهلوی، هاوارد باریس، عبدالرضا پهلوی، شهرآزاد پهلبد
شمس با داشتن املاك وسيع در غرب تهران و مهرشهر كرج صاحب ثروتي عظيم در كشور بود. عمده سرمايه اوليه خود را با فروش قطعاتي از همين زمين‌ها به دست آورد و با شراكت با صاحبان سرمايه هر روز بر ثروت خود ميافزود. از جمله اين شركاء حبيب ثابت سرمايه دار معروف بود. حتي سفارت امريكا در تهران به اين فعاليتهاي اقتصادي علاقه نشان داده و در گزارش هاي خود به مقامات وزارت خارجه گوشه هايي از آن را نشان مي دادند چنانكه در سندي از سفارت امريكا درباره شمس پهلوي چنين آمده است:
شمس خواهر بزرگ شاه است. شهرت او بهتر از وجهه اشرف است ولي از نظر سياسي با اهميت نمي باشد... مانند ديگر اعضاي خاندان سلطنتي داراي منافع تجاري بسياري است. شمس سالها سرمايه لازم را براي يكي از برجسته ترين بازرگانان تهراني يعني حبيب ثابت تأمين مي كرد. مهمترين پروژه وي يك شهرك نمونه در غرب تهران است و در آنجا وي مشغول ساختن يك كاخ مي باشد و چند شركت ساختماني كه او در آنها سهامدار است.
علاوه بر زمينداري وي در شركت هاي متعددي سرمايه گذاري كرد كه تعدادي از آنها عبارتند از: تصفيه شكر اهواز، لبنيات پاك، قند دزفول، باغداري گل چشمه، سازمان زراعي مهرشهر، سردخانه هاي مختلف، شركت مهرساختمان، شركت آلوم پارس و...
درآمدهاي ناشي از اين شركتها زمينه لازم براي ولخرجيهاي فراوان را براي شمس كه علاقهمندي خاص به تجمل را داشت فراهم ميكرد. در اين بخش به گوشهاي از زندگي اقتصادي شمس اشاره ميكنيم و آن حق بيمههاي است كه شركت J.H. MINET در اواخر سال 1354 از بيمه كردن جواهرات شمس مطالبه كرده است. سند را با هم ميخوانيم:
تاريخ : سيام ژانويه 1976 J.H. MINET & Co
شماره:3719 FC.
MARINE DIVISION
والاحضرت شاهدخت شمس پهلوي، تهران
پيرو دستورات شما، موارد ذيل را به انجام رساندهايم:
مدت بيمه: دوازده ماه از پانزدهم ژانويه 1976
اشياء بيمه شده: جواهرات مندرج در ضميمه
بيمه كننده: شركت بيمه لويدز
مبلغ بيمه : 000/570/6 دلار امريكا توافق شد
پوشش اين بيمه در سراسر جهان، خبر از زيان يا زيانهايي كه در ايران پيش مي آيد، يعني از زمان ورود هواپيما به ايران يا خروج آن از ايران، و به صورت زميني از زمان ترك گمرك در مرز، يا با كشتي از زمان داخل شدن يا ترك كشتي، و همچنين غير از شوروي، هلند، مجارستان، چكسلواكي، روماني، بلغارستان، يوگسلاوي، آلمان (محدودة روسيه) و آلباني است. همه خطرات از قبيل اعتصابات، شورش ها، اغتشاش و خطر از جانب بدخواهان بيمه مي شوند اين بيمه نامه فقط منافع بيمه شونده را به هنگام جابجايي و عبور و مرور مي پوشاند و زماني كه در دسترس يا ديدرس فرد بيمه شده و يا خانواده ايشان، يا مستخدمين دائم ايشان باشد. همچنين هنگامي كه از طريق پست سفارشي يا پست ديپلماتيك (سياسي) حمل ميشود.
ضيافتي در منزل شمس پهلوی
اين بيمه نامه شامل گم شدن جواهرات از اتاقهاي خالي هتل (اتاقهايي كه درآن حضور ندارند) ميشود. به علاوه بيمه شونده موافقت ميكند كه هنگامي كه از موارد بيمه شده [جواهرات] استفاده نميكند، در يك گاوصندوق خصوصي نگهداري نمايد. به علاوه متعهد ميشود كه موارد بيمه شده هرگز در مكانهاي ذكر شده در بيمه نامه رها نشوند، مگر آنكه اقلام بيمه شده در يك گاو صندوق نگهداري شوند. به هنگام دعوي تحت اين بيمه نامه و آييننامه ذيل، اگر موارد ظرف 6 ماه پيدا شوند، بيمه شده حق دارد قلم يا اقلام را معادل بهايي كه از بيمهگران دريافت نموده است، مجدداً ابتياع نمايد. اگر قلم يا اقلام آسيب ببينند و يا از بين بروند بيمه شده اختيار دارد به قيمت پيشنهادي شخص ثالث كه از سوي بيمهگر و بيمه شده مورد قبول است، آن را خريداري نمايد.
حق بيمه به نرخ هفت هزار بر ارزش كل جدول محاسبه شده است. چنين استنباط ميشود كه اين حق بيمه، بيمه شده را براي حداكثر 120 روز در خارج از كشور طي دورة بيمه نامه، چه متوالي باشد يا نه، تحت پوشش قرار ميدهد.
از طرف جي. اچ مينت و شركاء
قرارداد حق بيمه به مبلغ 990/45 دلار آمريكا
حق بيمه قابل پرداخت به حساب جي. اچ. مينت به شماره 0071.253 به آدرس نشنال وست مينستر بانك شعبه ماوراء بحار، 53، ترديندل استريت، لندن.
ليست جواهرات والاحضرت شاهدخت شمس پهلوي
شرح كالا قيمت به دلار
يك دسته گردنبند مرواريد درياي جنوب (شركت يودا) 222/000
يك گردنبند جواهر قرمز (كارتيه) 237/000
يك حلقه ياقوت (وي. سي. اي) 900/000
يك گردنبند قديمي زمرد و مرواريد (بلغار) 315/000
يك گردنبند با دو ياقوت زرد و آبي (بي) 80/000
يك سنجاق ياقوت و برليان (بلغار) 140/000
يك جفت گوشواره مرواريد شكل ياقوت (بلغار) 175/000
يك جفت ياقوت گرد (جاست) 75/000
يك گردنبند پلاتين با نگين الماس (اچ. دبليو) 480/000
يك پلاتين داراي نگين ياقوت (اچ. دبليو) 315/000
يك گيرة ياقوت كبود (اچ. دبليو) 310/000
يك گيره برليان (اچ. دبليو) 460/000
يك گردنبند ياقوت كبود (اچ. دبليو) 110/000
يك جفت گوشواره الماس (اچ. دبليو) 165/000
يك جفت گوشواره الماس (اچ. دبليو) 98/000
يك حلقه از الماس (اچ. دبليو) 250/000
يك جفت گوشواره زمرد (اچ. دبليو) 600/000
يك حلقه زمرد (اچ. دبليو) 300/000
يك گردنبند و گيره سر با الماسهاي ياقوت كبود و ياقوت قرمز (اچ. دبليو) 145/000
يك حلقه با الماسهاي ماركيز (اچ. دبليو) 900/000
يك حلقه با جواهرات ياقوت (اچ. دبليو) 130/000
يك حلقه با جواهر روبي (وي. سي. اي) 68/000
يك گردنبند ياقوت قرمز و زمرد (وي. سي. اي) 95/000
جمع كل 6/570/000
جلال فرهمند