شهر كوفه در یك نگاه
شهر كوفه، از مهم‌ترین شهرهای جهان اسلام به شمار می‌آید. تاریخ بنای ابتدایی شهر به طور دقیق معلوم نیست. آنچه مسلم است قدمت زیاد این شهر است. شهر كوفه در سال 17 ق پس از فتح قادسیه و مدائن به دستور خلیفة دوم، توسط سعد و قاص تجدید بنا شده است. از این پس، این شهر، دارالهجره مسلمین بوده و به قبةالاسلام معروف شده است. سال‌ها مركز علم و فرهنگ و سیاست بوده است. طبق روایات، مدفن بسیاری از انبیا و اوصیا و اولیا و صلحا و علما است. كوفه در طول تاریخ اسلام، حوادث تلخ و شیرین فراوان به خود دیده است.
شهر كوفه از منظر روایات
در بسیاری روایات از معصومان علیهم السلام در مدح و تعظیم شهر كوفه سخنانی بیان شده است. در كلام نبوی صل الله علیه و آله و سلم مراد از «طور سینین» در قرآن، شهر كوفه دانسته شده است.(1) از امام علی علیه السلام نقل شده است روز قیامت از مردم پشت كوفه (كه نجف است) هفتاد هزار محشور می‌شوند كه چهر‌ه‌های آن‌ها، چون ماه درخشان است. أبی أسامه گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم كه فرمود؛ كوفه، روضه‌ای از روضه‌های بهشت است كه قبر نوح و ابراهیم و سیصد و هفتاد پیامبر و ششصد وصی و قبر سید اوصیا، علی علیه السلام آن‌جا است.(2)
امام صادق علیه السلام فرمود: یك درهم انفاق در كوفه برابر است با انفاق صد درهم در غیركوفه و دو ركعت نماز در كوفه برابر است با صد ركعت در غیركوفه.(3)
عبدالله بن ولید گوید: امام صادق علیه السلام فرمود:
ما در هیچ شهری به اندازه كوفه دوست نداریم. خداوند شما (اهل كوفه) را به امری هدایت فرمود كه نادان‌ها به آن آگاه نبودند ... ولایت ما بر آسمان‌ها و زمین و كوه‌ها و شهرها عرضه شد و هیچ كدام، مانند كوفه آن را نپذیرفتند.
نیز فرمود: مكّه حرم الهی و مدینه حرم نبوی و كوفه حرم علی علیه السلام است.
شایان ذكر است بیان این‌گونه فضائل برای شهر كوفه با صفات ناشایست و نكوهیده آن‌ها كه در سخنان امام علی علیه السلام و امام حسین علیه السلام منعكس شده است، منافاتی ندارد؛ زیرا در برهه‌ای از زمان، بسیاری از مردم كوفه به وظایف خود عمل نكرده و از امام زمان خویش فاصله گرفته و مستوجب چنین خطاب‌هایی شده‌اند.
كوفه مركز خلافت علی علیه السلام
اوج شهرت و عزت و افتخار شهر كوفه، زمانی است كه امام علی علیه السلام در سال 36ق (657 م) این شهر را مركز خلافت اسلامی قرار داد. این امر، كوفه را مركزی مهم برای فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی قرار دارد و باعث توجه و روی آوری بیش از پیش طوایف و قبایل جامعه اسلامی به این شهر شد.(4)
خارج شدن امام علیه السلام از مدینه و گزینش كوفه برای مركز خلافت، كار آسانی نبود؛ همچنان كه گریزی از آن نبود. درست همانند زمانی كه رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم شهر مكّه را با آن همه قداست، ترك كرد. رفتن امام علیه السلام را به كوفه نیز باید نوعی هجرت برای حفظ دین از دست پیمان شكنان و فاسدانی چون معاویه دانست.
مسجد كوفه در عصر خلافت علی علیه السلام
امام علی علیه السلام آن‌گاه كه كوفه را مركز خلافت قرار داد، در آغاز ورودش به شهر كوفه، به دارالاماره (قصر حاكم كوفه) نرفت؛ دارالاماره‌ای كه طی سال‌ها به قصری اشرافی تبدیل شده بود؛ بلكه به رحبه مسجد كوفه رفت و آن‌جا را به‌طور موقت محل سكونت خویش قرار داد و در همان مسجد، به تدبیر امور پرداخت. أسود بن قیس گوید: بارها دیدم كه علی علیه السلام در رحبه مسجد كوفه مردم را اطعام می‌كرد.(5)
جالب است همین امور و شبیه آن، برای حكومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز بیان شده است. در روایات، مقرِّ حكومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و مجلس دادرسی آن حضرت و ستاد فرماندهی او مسجد كوفه بیان شده است. مردم كوفه، در ابتدای ورود علی علیه السلام خوشبخت‌ترین مردمان بودند كه آن حضرت به تمجید از آنان پرداخته است؛ همچنین در روایتی مردم كوفه در زمان حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را خوشبخت‌ترین مردم یاد كرده است.(6)
مسجد كوفه، از عصر خلافت علی علیه السلام خاطرات تلخ و شیرین فراوان به همراه دارد: شاهد نیایش‌ها و عبادت‌ها و تهجّدهای شبانه علی بوده است؛ از خطابه‌های فصیح و بلیغش و از شِكوِه‌ها و ناله‌های جان سوزش خاطره‌ها دارد. جهاد و تلاش و انفاق و اطعام در راه خدا و دادرسی‌های حكیمانه‌اش را هرگز فراموش نمی‌كند و از همه مهم‌تر، آن‌گاه كه ابن ملجم، آن شقی‌ترین انسان‌ها فرق نازنینش را شكافت و محراب مسجد كوفه از خون سرخش رنگین شد و ندای «فزت و رب الكعبه»اش به ملكوت رسید. این مسجد كوفه بود كه ملكوتیان و عرشیان، ندبه كنان به سوی آن توجه كردند و ندای «هُدمت والله اركان الهدی» سر دادند.
مسجد كوفه در عصر ظهور
آنچه شهر كوفه را در فرهنگ «مهدویت» از برجستگی خاصی برخوردار كرده، روایاتی است كه شهر كوفه و مسجد با عظمت آن را با موضوعات مربوط به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ به‌ویژه حوادث پس از ظهور ـ پیوند زده است. برخی روایات تصریح دارد كه شهر كوفه مركز حكومت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است.
مفضل بن عمرو گوید از امام صادق عجل الله تعالی فرجه الشریف درباره محل حكومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف سۆال كردم؛ فرمود: مقر حكومتش، كوفه و مجلس حكم فرمایی‌اش مسجد جامع آن است.(7)
از امام باقر عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز نقل شده است: (مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف) پس از ظهور، به سوی كوفه حركت می‌كند و منزل و محل سكونت او آن‌جا خواهد بود و همان‌جا حكومت عدالت گسترش را بنیان می‌نهد.(8)
در روایات دیگری مفضل بن عمرو گوید: شنیدم از امام صادق عجل الله تعالی فرجه الشریف: كه فرمود؛ آن حضرت (مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف) در پشت مسجد كوفه، مسجدی بنا می‌كند كه برای آن هزار در است، تا آن‌جا كه خانه‌های كوفه به شهر كربلا متصل می‌شود...(9)
ابان بن تغلب گوید: روزی از روزها امام صادق عجل الله تعالی فرجه الشریف در نقطة پشت كوفه دو ركعت نماز گزارد و سپس فرمود: «این‌جا محل خانة قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف است».(10)
پی نوشت:
1- سفینة البحار، ج 7، ص 543.
2- بحارالانوار، ج 100، ص 394.
3- سفینة البحار، ج 7، ص 543.
4- دائرة المعارف الاسلامیة الشیعه، ج 20.
5- سیره خلفاء از رحلت پیامبر تا زوال امویان.
6- منتخب الاثر، ص 488.
7- بحارالانوار، ج 53، ص 11.
8- همان، ج 52، ص 224.
9- غیبت طوسی، ص 468.
10- منتخب الاثر، ص 488.
منبع: آینده روشن