گروه بین‌الملل مشرق - دی میستورا با بیان اینکه موضوع مذاکرات ژنو 3 «آتش بس و توقف درگیری ها در سوریه، مبارزه با گروه تروریستی تکفیری داعش، قانون اساسی سوریه، بررسی راه های برگزاری انتخابات آینده و امداد رسانی به مردم مصیبت زده سوریه مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت، افزود: مذاکرات ژنو 3 به مدت شش ماه ادامه خواهد داشت و مرحله اول این مذاکرات دو تا سه هفته به طول می انجامد و هیچ کار گروهی در حین مذاکرات ژنو تشکیل نخواهد شد و هرگونه پیش شرط نیز مردود خواهد بود.
تاملی در طرف‌های شرکت کننده در مذاکرات ژنو 3 اجازه می‌دهد، ساختار حاکم بر نشست و نتایج احتمالی گفتگوها را پیش بینی کرد.
- نظام سوریه
نظام سوریه مهمترین طرف سوری شرکت کننده در این مذاکرات است که براساس اعلام خبرگزاری ها «ولید المعلم»، وزیر خارجه سوریه ریاست هیئت مذاکره کننده دولت سوریه در مذاکرات ژنو 3 را به عهده خواهد داشت.
ولید معلم
- معارضان سوری
طرف دیگر شرکت کننده در ژنو 3 را معارضان سوری تشکیل می دهند که به گفته منابع نزدیک به این طرف ها، سازمان ملل از سه شنبه گذشته ارسال دعوتنامه به آنها را آغاز کرده است.
براساس اعلام شبکه خبری سعودی «العربیه» که از معارضان خارج نشین سوری حمایت می کند، هیئت گفتگو کننده معارضان شامل 17 عضو خواهد بود و ریاست آن برعهده «اسعد عوض الزغبی»، به عنوان رئیس تیم مذاکره کننده و «جورج صبرا»، به عنوان نایب الزغبی خواهد بود.
اسعد عوض الزغبی
طیف های تشکیل دهنده هیئت معارضان
هیئتی که قرار است، تحت عنوان هیئت معارضان سوری در نشست ژنو 3 حضور یابد، 40 طیف اصلی را شامل می شود که مهمترین آنها ائتلاف به اصطلاح ملی سوری، شورای هماهنگی سوریه، گروه های مسلح و شخصیت های مستقل است، در حالی که آنچه به «کمیته کنفرانس قاهره» معروف است، پس از کناره گیری «جمال سلیمان» از هیئت، در نشست ژنو غیبت خواهد داشت.
در این بین جرج صبرا، هیثم المالح، فواد علی، سهیر اتاسی و نذیر الحکیم به عنوان نمایندگان ائتلاف معارضان سوری و عبد المجید حمو، خلف داوود و انیس مفرج به عنوان نمایندگان شورای هماهنگی ملی سوریه جهت حضور در هیئت معارضان معرفی شده اند.
کمیته کنفرانس قاهره
اما گروه های مسلح تروریستی فعال در سوریه نیز نمایندگانی را برای عضویت در هیئت معارضان سوری و شرکت در مذاکرات ژنو 3 معرفی کرده اند که از جمله آنها می توان به اسعد الزعبی، عبد الباسط الطویل و محمد عبود اشاره کرد، افرادی که علاوه بر داشتن روابط نزدیک با بسیاری از گروه های مسلح، در آموزش عناصر این گروه ها نیز سهیم بوده اند.
همچنین باید به احمد الحریری به عنوان نماینده گروه مسلح موسوم به «الجیش الحر» یا همان «ارتش آزاد» اشاره کرد.
اما نامی که اعلام حضور وی در این هیئت جنجال بسیاری را ایجاد کرد، «محمد علوش»، یکی از سرکردگان گروه تروریستی تکفیری «جیش الاسلام» است، به گونه ای که وی به عنوان مذاکره کننده ارشد هیئت معارضان سوری اعلام شده بود.
صرف نظر از ارتش آزاد و جیش الاسلام، تاکید شده است که گروه تروریستی تکفیری موسوم به «احرار شام» نیز در نشست ژنو 3 حضور دارد. گروه تروریستی احرار الشام از حیث خط مشی و دیدگاه شباهت و نزدیکی بسیاری به گروه تروریستی تکفیری «جبهه النصره»، شاخه رسمی القاعده در سوریه دارد و تا پیش از مشارکت در نشست معارضان سوری در «ریاض» مهمترین هم پیمان النصره در سوریه شمرده می شد، به همین دلیل روسیه این گروه را در فهرست تروریسم خود قرار داده و با حضور نمایندگانش در ژنو 3 مخالفت کرده بود.
با این حال منابع آگاه و نزدیک به معارضان سوری افشا کردند که نمایندگان این گروه در پوشش نمایندگان ارتش آزاد در مذاکرات شرکت خواهد کرد.
از جهت دیگر اعلام شده، محمد عطور، بسمه قضمانی و محمد صبرا به عنوان شخصیت های مستقل در هیئت معارضان سوری حضور دارند.
اختلاف برسر اعضای تشکیل دهنده
همانند دوره های پیشین برگزاری مذاکرات بحران سوریه، در این دور از مذاکرات نیز اختلافات شدیدی بین گروه های معارض سوری درباره نوع و ترکیب هیئت شرکت کننده و مذاکره کننده در مذاکرات ژنو 3 وجود دارد.
این اختلافات نه تنها باعث خواهند شد، دور جدید مذاکرات ژنو با مشکل مواجه شود، احتمال با شکست مواجه شدن مذاکرات و تکرار نشست های بی نتیجه برگزار شده پیشین را هم افزایش خواهد داد. از آغاز آن شود، چرا که نشانه ها از تکرار ژنو یک حکایت دارد.
دولتی که معارضان سوری ادعا دارند، به نخست وزیری «ریاض حجاب» تشکیل داده اند، اسعد الزعبی که فردی نظامی است، را به عنوان رئیس هیئت مذاکره کننده معرفی کرده و سمت مذاکره کننده ارشد را به نظامی دیگری به نام محمد علوش داده و جالب آنکه تهدید کرده، در صورت تغییر ترکیب هیئت مذاکرات را تحریم خواهد کرد، در حالی که بسیاری از گروه های معارض چنین ترکیبی را نمی پذیرند.
این موضع سخت و غیرقابل انعطاف موجب شد تا فرستاده ویژه سازمان ملل در امور سوریه از نرمش معمول خود خارج شده و بسیار خشمگین رژیم سعودی را به تلاش برای عدم برگزاری مذاکرات متهم کند.
اختلاف نظر گروه های معارض سوری به ترکیب هیئت شرکت کننده در ژنو 3 خلاصه نمی شود، بلکه این اختلافات موضوعات دیگر حتی دستور کار کنفرانس را هم دربرمی گیرد.
شروط نظام سوریه جهت حضور در مذاکرات
اختلافات حاکم بین گروه های معارض تنها بخشی از موانع موجود پیش روی برگزاری ژنو 3 شمرده می شود، چون در آن سوی معادله نظام سوریه شرایطی را برای نشستن پای میز مذاکره با معارضان مطرح کرده است.
اولین و مهمترین شرط دمشق این بود که نام اعضای هیئت معارضان که قرار است در این نشست شرکت کنند، پیش از برگزاری کنفرانس اعلام شود و در این راستا وزارت خارجه سوریه تأکید کرد، هیچ یک از گروه هایی که به عنوان گروه های تروریستی شناخته می شوند، نباید در نشست ژنو 3 شرکت کنند.
این شرط دمشق به نوبه خود موجب بروز مشکل دیگری تحت عنوان «نامگذاری» گروه های مسلح تروریستی شرکت کننده در هیئت معارضان سوری شد.
در حالی که آمریکا، عربستان سعودی، قطر و ترکیه اصرار دارند، گروه های تروریستی در هیئت معارضان سوری شرکت کننده در نشست ژنو 3 حضور داشته باشند و به این ترتیب آنها را در روند تعیین آینده سوریه مشارکت دهند، مسکو و دمشق قاطعانه هرگونه گفتگو با نمایندگان گروه های تروریستی و عوامل قتل و کشتار مردم سوریه را رد می کنند.
اختلافات روسی – آمریکایی
در کنار اختلاف نظرهایی که در سطور بالا به آنها اشاره شد، روسیه و آمریکا نیز در خصوص نحوه حضور معارضان سوری در کنفرانس اختلاف نظر دارند، از جمله این اختلافات نظرها باید به اعتراض مسکو به واشنگتن و ریاض در خصوص ترکیب هیئت معارضان سوری شرکت کننده در مذاکرات اشاره کرد.
وزارت خارجه روسیه طی روزهای گذشته با اتخاذ موضعی قاطع در برابر واشنگتن خواستار انتخاب هیئتی گسترده از میان معارضان سوری و جای دادن تمام گروه ها و جریان های معارض در این هیئت شد و عدم توجه به این موضوع از سوی واشنگتن و به تبع آن ریاض را نقض قطعنامه 2254 شورای امنیت سازمان ملل شمرد.
مسکو در ادامه به شدت از نحوه تقسیم نقش های اولیه و ثانویه بین معارضان سوری انتقاد و تاکید کرد که باید نگاهی برابر و مساوی به همه گروه ها و جریان های معارض داشت و مسئولیت ها و نقش ها باید یکسان بین آنها تقسیم شود.
اختلاف نظر درباره نحوه مذاکرات
اگرچه واشنگتن و مسکو بر سر ضرورت برگزاری کنفرانس تحت هر شرایطی توافق نظر دارند، اما تاکید دمشق مبنی بر اینکه به هیچ وجه با نمایندگان گروه های تروریستی مسلح پای میز مذاکره نخواهد نشست، در مقابل پافشاری عربستان سعودی و قطر و ترکیه مبنی بر حتمیت حضور و مشارکت آنها در مذاکرات به چالش دیگری در مسیر مذاکرات مبدل شده است.
استفان دی میستورا
در این میان دی میستورا پیشنهاد کرده است، گفتگوهایی جداگانه با هیئت رسمی و هیئت معارضان صورت گیرد و یا اینکه گفتگوها با حضور میانجی گران انجام شود، به گونه ای که هیئت ها رودرروی هم قرار نگیرند.
دمشق در جدیدترین اظهار نظر درباره نحوه برگزاری مذاکرات ژنو 3 اعلام کرده است، این مذاکرات به صورت غیرمستقیم و صوری خواهد بود، چراکه معارضان سوری نتوانسته اند، مشکلات بین خود را حل و فصل کنند.
شروط گروه های معارض سوری
به موازات موانع و مشکلاتی که به آنها اشاره شد، معارضان سوری حضور خود در ژنو و نشستن پای میز مذاکره با نظام سوریه را منوط به توقف حملات هوایی روسیه و پایان محاصره مناطق تحت سیطره گروه های مسلح و معارضان از سوی دولت سوریه کرده اند که این پیش شرط توامان هم از سوی دمشق و هم از طرف مسکو رد شده است.
همین موضوع موجب شده تا حضور معارضان سوری در ژنو 3 در پرده ای از ابهام قرار داشته باشد و با وجودی که نمایندگان این گروه ها روز چهارشنبه گذشته برای تصمیم گیری در این باره تشکیل جلسه داده بودند، اما به دلیل عدم دستیابی به توافق تصمیم گیری نهایی در این خصوص را به روز پنج شنبه یعنی یک روز پیش از برگزاری نشست موکول کردند.
کُردها غایبان بزرگ ژنو 3
به اتفاق صاحبنظران و کارشناسان «کُردهای سوریه» بزرگ ترین غایبان کنفرانس ژنو 3 هستند. البته وقتی عربستان سعودی از جریان ها و احزاب سیاسی کُرد سوریه جهت شرکت در کنفرانس معارضان سوری در ریاض دعوت نکرد، غیبت و عدم دعوت از آنها جهت مشارکت در ژنو 3 قابل پیش بینی بود.
مخالفت با حضور و مشارکت کُردها را باید در مواضع آنکارا جستجو کرد. دولت ترکیه مخالف شدید و سر سخت دادن هرگونه نقش و هویت مستقل به کُردهای سوریه است، چراکه بر این باور است، این موضوع تحریک کُردهای ترکیه و تشدید احساسات جدایی طلبانه و استقلال آنها از دولت مرکزی خواهد شد، به ویژه آنکه هم اکنون آنکارا به شدت با مبارزان کُرد درگیر است.
لذا با وجود اینکه روسیه بارها اعلام کردند، عدم حضور کُردهای سوریه که بخش اعظمی از شمال سوریه را تحت کنترل دارند، در مذاکرات ژنو 3 عادلانه نیست، اما «مولود چاووش اوغلو»، وزیر خارجه ترکیه تأکید کرد، در صورت دعوت کُردها از جمله حزب اتحادیه دموکراتیک به نشست ژنو 3 آنکارا این مذاکرات را تحریم خواهد کرد.
در این بین اگرچه «هیثم مناع»، معارض سرشناس سوری و رئیس مشترک گروه معارض موسوم به شورای دموکراتیک سوریه گفته است، اگر «صالح مسلم»، رهبر حزب اتحادیه دموکرات کُردهای سوریه و «الهام احمد»، از مسئولان ارشد این حزب به ژنو دعوت نشوند، وی نیز در این مذاکرات حضور نخواهد یافت، اما به نظر نمی رسد، این تهدید کارگر افتد و راه به جایی ببرد.
صالح مسلم
دور اول مذاکرات ژنو 3 بر محوریت تشکیل دولت انتقالی
در حالی که برگزار کنندگان مذاکرات ژنو 3 در انتظار اعلام تصمیم نهایی گروه های معارض سوری مبنی بر شرکت یا عدم شرکت در این نشست هستند، فرستاده ویژه سازمان ملل در امور سوریه با اشاره مجدد به این موضوع که نشست ژنو 3 به طور رسمی روز جمعه 29 ژانویه جاری آغاز خواهد شد، تاکید کرد که موضوع تشکیل دولت انتقالی در این دور از مذاکرات بررسی می شود.
دی میستورا با بیان اینکه دور اول مذاکرات 3 هفته به طول خواهد انجامید، خاطر نشان کرد که مذاکرات بر برقراری آتش بس، مبارزه با داعش و افزایش کمک های انسانی متمرکز خواهد بود.
دی میستورا همچنین با اشاره به اینکه اوضاع نسبت به قبل پیشرفت داشته است، گفت: به نظر می رسد، طرف ها و کسانی که قبلا برای حضور در مذاکرات پیش شرط تعیین می کردند، هم اکنون درک بهتری از شرایط دارند و همین موجب شده تا بسیاری از پیش شرط های خود را لغو کنند.
وی با تاکید بر این نکته که بیانیه ژنو پایه تمامی اقدامات در خصوص پرونده سوریه خواهد بود، خواستار آن شد که تا پیش از آغاز مذاکرات هیچ طرفی برای راه حل در سوریه پیش شرط تعیین نکند.
طرف های شرکت کننده در مذاکره چه در چنته خواهند داشت
اگر بخواهیم نگاه خوشبینانه خود را حفظ کنیم و به برگزاری کنفرانس ژنو 3 برای حل بحران سوریه امیدوار باشیم، اولین سوالی که به ذهن خطور می کند، این است که طرف های شرکت کننده در مذاکرات چه در چنته خواهند داشت تا با رو کردن آن و با تکیه بر آن از طرف مقابل امتیاز گرفته و اهداف خود را محقق کنند.
ترکیه: بزرگ ترین بازنده مذاکرات
اگر گفته شود، بزرگ ترین بازنده مذاکرات ژنو 3 حتی اگر احتمال موفقیت و رسیدن به نتیجه مطلوب در آن بسیار اندک باشد، «ترکیه» است، سخنی بیراهه و گزافه نیست.
با وجودی که ترکیه تاکنون بخش زیادی از اعتبار خود را در بحران سوریه هزینه کرده، با این حال نتوانسته، به هدف اصلی خود، یعنی ساقط کردن «بشار اسد»، رئیس جمهوری سوریه دست یابد، این درحالی است که آنکارا در ابتدای بحران سوریه تصور می کرد، از چنان موضع قدرتمندی برخوردار است که خواهد توانست در همان سال 2011 میلادی نفوذ خود را در سراسر خاورمیانه گسترش دهد.
ترکیه اگرچه در ابتدای بحران سوریه از اخوان المسلمین این کشور حمایت کرد، ولی سپس به گروه های تروریستی از جمله داعش و جبهه النصره روی آورد و «رجب طیب اردوغان»، رئیس جمهوری این کشور که قصد داشت، به رویای تشکیل امپراطوری عثمانی جدید جامه عمل بپوشاند و کشورش را بار دیگر به یک قدرت بزرگ در خاورمیانه مبدل کند، اکنون به چیزی در جهت عکس اهداف خود دست یافته است.
با توجه به تحولات شمال سوریه و تلاش ارتش این کشور جهت بستن مرز بین دو کشور، اردوغان در پرونده سوریه و مذاکرات پیش رو در نهایت ضعف قرار دارد و بعید است، توان امتیازگیری از دمشق را داشته باشد.
آمریکا: اذعان به شکست و نصیحت معارضان
مرور اظهارات یک منبع نزدیک به معارضان سوری درباره دیدار هفته گذشته «جان کری»، وزیر خارجه آمریکا با «ریاض حجاب»، هماهنگ کننده هیئت عالی معارضان سوری و گفتگوهای رد و بدل شده بین آنها درباره مذاکرات آتی ژنو گویای همه چیز است و نشان خواهد داد، آمریکایی ها در مذاکرات ژنو در چه موضعی قرار دارند.
این منبع نزدیک به معارضان سوری با «بسیار بد و فاجعه بار» توصیف کردن گفتگوهای رد و بدل شده بین کری و حجاب گفت: جان کری به حجاب تأکید کرده که مذاکرات آتی ژنو قالب گفتگو خواهد شد و نه مذاکره، لذا این گفتکوها به تشکیل دولت وحدت ملی منتهی خواهد شد و نه دولت انتقالی.
به گفته این منبع جان کری به معارضان سوری گوش زد کرده که دی میستورا از این حق و اختیار برخوردار است که در تشکیل هیئت معارضان سوری و تعیین مشاور برای خود دخالت کند و خواسته های معارضان قبل از آغاز مذاکرات در حین گفتگوها بررسی خواهد شد.
این منبع آگاه افزود: وزیر خارجه آمریکا در این نشست تاکید کرد، بشار اسد حق دارد، در انتخابات ریاست جمهوری سوریه که بعدا برگزار خواهد شد، نامزد شود و از هیئت نمایندگان معارضان سوریه خواسته است تا به ژنو بروند و گوشزد کرده که در غیر این صورت معارضان سوری متحدان خود را از دست خواهند داد و بالطبع تبعات چنین تصمیمی مستقیما متوجه آنها خواهد بود.
به گفته این منبع کری برای بیدار کردن معارضان سوری از خواب خرگوشی که در آن به سر می برند، تاکید کرده بود که دخالت کشورش در سوریه تنها برای مبارزه با تروریسم است و نه چیز دیگر.
این اظهارات از یک سو، اذعان آمریکایی ها به شکست در پرونده سوریه و از سوی دیگر، دلزدگی و خستگی آنها از پرونده سوریه است که تاکنون جز زیان و خسارت رهاوردی برای آنها نداشته است.
در این شرایط به نظر نمی رسد، آمریکایی که 5 سال است، درگیر جنگ فرسایشی سوریه شده، به دنبال گرفتن امتیازات بزرگ و خاص از طرف مقابل باشد و چه بسا به هر پیشنهادی که حداقل خواسته ها و چشم داشت های کاخ سفید در سوریه را تامین کند، تن دهد.
روسیه: دستی پرتر از همیشه
برخلاف آمریکایی ها مغبون و ترک های بازنده در پرونده سوریه، روس ها بزرگ ترین پیروز و برنده این پرونده شمرده می شوند و با دستی پرتر از همیشه در مذاکرات حضور می یابند.
پیروزی های روزهای اخیر پیش از برگزاری ژنو 3 در عرصه میدان و مبارزه با گروه های تروریستی که رقم زننده معادلات جدید بر جبهه های عملیاتی سوریه از شمال گرفته تا جنوب بود و سیاست های موفق مسکو در سطح منطقه ای و بین المللی روزهای رویایی و درخشانی را برای روسیه رقم خواهد زد.
در عرصه سیاسی تاکید مسکو و واشنگتن در این خصوص که مذاکرات آتی سوری – سوری، بدون پیش شرط و بر اساس برنامه ریزی های صورت گرفته باشد، نوعی پیشرفت در پرونده سوریه شمرده می شود.
این درحالی است که روز چهارشنبه – دو روز مانده به برگزاری ژنو 3 – روزنامه فرامنطقه ای «القدس العربی»، به نقل از «ریاض نعسان آغا»، سخنگوی مطبوعاتی معارضان سوری نوشت که آمریکا خواسته های روسیه درباره سوریه را پذیرفته و به هیئت مذاکره کننده معارضان سوری پیشنهادات مسکو را انتقال داده و از ریاض حجاب خواسته است، برخی از خواسته های روسیه را بپذیرد.
به نوشته القدس العربی، کری از حجاب خواسته، اسعد الزعبی و محمد علوش به خواست روس ها از گروه مذاکره کنندگان کنار بگذارد و قدری جمیل، وزیر سابق سوری و نزدیک به مسکو و هیثم مناع، رئیس جنبش «قمح» که با حزب اتحاد دموکراتیک کُردهای سوریه و مصر و روسیه هم پیمان است، را جایگزین آنها کند.
همان گونه که در سطور بالا گفته شد، کری در این دیدار از ریاض حجاب خواسته، بشار اسد را به عنوان رئیس دولت انتقالی بپذیرد و اینکه بشار اسد از حق نامزدی در انتخابات آتی ریاست جمهوری سوریه برخوردار است.
ریاض نعسان آغا در گفتگو با رادیو «روزنه» گفته بود که جان کری در پاسخ به اعتراض معارضان سوری که چرا آمریکا به شرکت اسد در انتخابات آتی در سوریه تن داده، گفته است که بیش از این کاری از دست واشنگتن برنمی آید و معارضان اگر می توانند در انتخابات، بشار اسد را شکست دهند.
از سوی دیگر، «سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه 26 ژانویه جاری حین تشریح دستاوردهای مسکو در سال 2015 و تبیین اهداف سیاست خارجی روسیه در سال 2016 در خصوص بحران سوریه و نقش آمریکا در این بحران ابراز امیدواری تاکید می کند، آمریکا در موضع خود در قبال دمشق تجدید نظر کند و به کاخ سفید یادآور می شود، عدم بازنگری در مواضع و سیاست های پیشین ادامه بحران سوریه را درپی خواهد داشت.
«عادل الجبیر» وزیر امورخارجه سعودی
عربستان سعودی: طبل تو خالی
سعودی ها با برگزاری نشست معارضان سوری در ریاض تلاش کردند، نگاه ها را به سمت خود و نقشی که در حل بحران سوریه ایفا می کنند، جلب کنند. در حالی که با دعوت گزینشی و سلیقه ای از معارضان و نادیده گرفتن برخی گروه ها در مقابل دعوت از عاملان قتل و کشتار مردم سوریه، در همان نخستین گام نشان دادند، حتی برای ابتدایی ترین و بدیهی ترین عرف های سیاسی و دیپلماتیک احترامی قائل نبوده و آنها را به راحتی نقض می کنند.
در ادامه عربستان با پافشاری بر حضور هیئت مورد نظرش در ژنو 3 تهدید کرد، در غیر این صورت ریاض در سوریه همچنان رویکرد نظامی را دنبال خواهد کرد و پس از آن بار دیگر به سیاست شکست خورده پیش شرط های غیر قابل تحقق مانند جای نداشتن اسد در آینده روند سیاسی روسیه متوسل شد.
جای دادن محمد علوش در هیئت مذاکره کننده معارضان سوری توسط سعودی ها را باید تلاش جهت تحریک روس ها شمرد، همان گونه که دعوت از گروه های مسلح تروریستی در میان مدعوین به ریاض تلاشی دیگر از سوی سعودی ها برای شکست مذاکرات ارزیابی شد.
از قرائن و شواهد چنین برمی آید که عربستان در وضعیت کنونی به چیزی جز جنگ نمی اندیشد و تمام ظرفیت های داخلی، منطقه ای و بین المللی خود را در این راه بسیج کرده و پیشینه سیاسی عربستان در حمایت از گروه‌های تروریستی و ماهیت دیکتاتوری حکومت این کشور موید این گفته است.
عربستان سعودی به این دلیل خود را حامی راه حل سیاسی جنگ در سوریه جلوه می دهد، چون برای سرنگونی بشار اسد 5 سال است، هرچه زده به درب بسته خورده، لذا گروه های تروریستی تکفیری تنها برگه باقی مانده در دست سعودی هاست که امید دارد، با توسل به آن مانع دستیابی به راه حل سیاسی در پرونده سوریه شوند.
تلاش گروه های تروریستی و پافشاری سعودی ها برای مذاکره آنها با دولت سوریه در کنار شکست توطئه های براندازی نظام در سوریه تاکید می کند، با وجود گسترده شدن چتر حمایت آل سعود بر سر قاتلان و خرابکاران در سوریه، با این حال آنها هم اکنون با خط پایان فاصله ای ندارند و مانورهای سیاسی آنان را از ورطه هلاک نجات نخواهد داد.
معارضان سوری: مایوس ترین و خفت بار ترین حضور
بر این باوریم، هیئتی که تحت عنوان نمایندگان گروه ها و جریان های معارض سوری در ژنو 3 حضور می یابند، با هیئت های نمایندگی که در دورهای پیشین مذاکرات درباره بحران سوریه مشارکت داشتند، تفاوتی ندارند و برخی از آنها از جمله نمایندگان گروه های مسلح تروریستی بیش از یک مذاکره کننده گرگ های زخم خورده ای هستند که می آیند تا انتقام شکست ها و ناکامی های خود را در میدان بگیرند و ضربه ای را که نتوانسته اند، بر پیکر مقاوم و درد کشیده مردم سوریه وارد کنند، در این میدان به ملت سوریه بزنند.
اگرچه نمی توان تبختر و سبک سری دوره های پیشین را در این دور از مذاکرات در میان اعضای هیئت معارضان دید که به شدت از اختلاف مواضع و تعارض منافع به ویژه در میدان رنج می برند و به تقابل و رویارویی علنی آنها منتهی شده است.
داده ها و حقایق میدانی حاکم بر جبهه های عملیاتی مختلف در سوریه، در کنار تحولات عارض بر عرصه سیاسی که ریشه در اختلاف منافع و مواضع حامیان منطقه ای و بین المللی این گروه ها و یاس عارض بر آنها به خاطر عدم توانایی در محقق کردن اهدافشان دارد، تاکید می کند که دیگر برگه امتیازی برای معارضان باقی نمانده تا با دستاویز قرار دادن آن، خواسته ها و مطالبات خود را بر دمشق تحمیل کنند و بر این اساس، این دور از حضور معارضان سوری را باید مایوس ترین و خفت بار ترین حضور شمرد.
سوریه: مقتدرتر از همیشه
به جرات می توان گفت، نمایندگان نظام در سوریه، در هیچ دوره و هیچ مذاکره ای از زمان آغاز بحران این کشور اینگونه مقتدر ظاهر نشده و اینگونه کلید حل بحران را در دست نداشته است.
مهمترین نماد این اقتدار در حفظ انسجام ارکان نظام، تمامیت ارضی کشور و وحدت ملی سوریه ملاحظه کرد.
دمشق بخشی از این اقتدار را باید در عرصه سیاسی جست و جو کند و به نوعی باید آن را مدیون متحدان خود، ایران و روسیه و حزب الله بداند که طی 5 سال جنگ جهانی تحمیل شده به سوریه لحظه ای آن را تنها نگذاشتند و هرچه در توان داشتند، را بدون چشم داشت و مخلصانه برای برای کمک به دمشق و دفاع از مردم سوریه و پشتیبانی از ارتش و نیروهای مسلح این کشور در مبارزه اش با تروریسم تکفیری و غیر تکفیری به خدمت گرفتند.
اتحاد و هم پیمانی که ایران و روسیه و سوریه و حزب الله در طول بحران سوریه به نمایش گذاشتند، در تاریخ معاصر بی مانند و مثال زدنی است و همین موجب اقتدار روز افزون این محور نه تنها در پرونده سوریه که در عرصه های منطقه ای و بین المللی است.
بخش دوم اقتدار دمشق در ژنو 3 را باید در عرصه میدان این کشور جست و جو کرد که با تحقق پیروزی ها و موفقیت های چشمگیر در جبهه های مختلف عملیاتی، معادلات و موازنه های خود را بر میدان تحمیل کرد و بالبطع در این عرصه نیز نقش متحدان دمشق نقشی بسیار تاثیرگذار در کسب این موفقیت ها داشتند.
پیروزی در عرصه میدانی به موازات موفقیت در عرصه سیاسی به مذاکره کنندگان نظام اجازه می دهد، ضمن دفاع از مواضع خود، آن را به طرف مقابل تحمیل کنند، البته مشروط بر اینکه «هنر بازی در ژنو» را بدانند که بر این باور سیاستمدار کهنه کاری چون ولید المعلم به خوبی از این هنر سر رشته دارد.
معادلات میدانی حاکم بر عرصه میدان سوریه
آگاهی از جدیدترین تحولات جبهه های عملیاتی و معادلات حاکم بر میدان در سوریه در فهم و شناخت مواضع طرف های شرکت کننده در ژنو 3 و بازیگران منطقه ای و بین المللی تاثیر گذار بر پرونده سوریه تاثیر بسزایی دارد.
در این راستا در جبهه عملیاتی شمال سوریه و در محور حلب پیشروی های ارتش سوریه به نزدیکی مرزهای مشترک سوریه و ترکیه رسیده و این به معنای در دست گرفتن کنترل مرزها توسط نیروهای سوری و پایان دادن به تردد عناصر مسلح و ارسال کمک های لجستیکی و نظامی از خاک ترکیه به مناطق شمالی سوریه است.
مشابه همین وضعیت، اما با پیروزی ها و موفقیت های گسترده تر در ریف شمالی لاذقیه که همچون ریف شمالی حلب، دارای مرزهای مشترک با ترکیه است، مشاهده می شود، به نحوی که این منطقه از خاک سوریه در آستانه آزادسازی و پاکسازی کامل است.
در ادلب اگرچه عملیات های جدی ارتش سوریه آغاز نشده، اما اختلافات گروه های تروریستی از جمله جبهه النصره و احرار الشام به اوج خود رسیده و موجب تضعیف ائتلاف تروریستی «جیش الفتح» شده که باید خود را آماده مقابله با ارتش سوریه کند.
در استان حسکه، اوضاع اطمینان بخش است و کنترل نقاط مختلف این استان در دست مبارزان کُرد سوریه است. در حالی که آن سوتر در استان رقه و به طور مشخص شهر «رقه»، مهمترین پایگاه «داعش» در سوریه، برای اولین بار از زمان تصرف این شهر، داعش روزگار سختی را سپری می کند و به اهالی شهر دستور اقامت اجباری در رقه داده است.
در مرکز سوریه که ریف دمشق یکی از استان های قرار گرفته در آن است، کنترل منطقه القلمون و غوطه غربی در دست نیروهای سوری است و عملیات های ارتش و نیروهای مسلح سوریه در غوطه شرقی با قدرت ادامه دارد. در حالی که از بابت حمص و حماه نیز دغدغه ای متوجه نظام در سوریه نیست.
در جنوب جدیدترین دستاورد ارتش سوریه آزادسازی شهر «الشیخ مسکین» در ریف شمالی درعاست که نه تنها ضربه بزرگی برای گروه های مسلح تروریستی از جمله تکفیری در ارتباط با رژیم صهیونیستی بوده، بلکه تمام رویاهای سران این رژیم در جنوب سوریه را نیز بر باد داده است.
استفان دی میستورا
افق های پیش روی ژنو 3
بر خلاف سر و صدای رسانه های حامی گروه های معارض و با وجود اعلام تأخیر چند روزه در برگزاری این کنفرانس به نظر می رسد، همان معارضانی که در ریاض گردهم آمده بودند، ژنو نیز حضور داشته باشند.
بالطبع، هدف این حضور مطرح کردن خواسته های اربابان منطقه ای و بین المللی این معارضان است و نباید در انتظار مطرح کردن و محقق ساختن اهداف و منافع ملی سوریه از سوی آنها بود.
در چنین شرایطی واکنش طبیعی دولت سوریه رد هرگونه دستور کار خارجی است که تاکنون در مذاکرات پیشین نیز آن را ثابت و تاکید کرده است، تعاملی جدی و قاطع با قطعنامه های سازمان ملل تعامل و هر خط مشی مبتنی بر راه حل سیاسی تحت اشراف و نظارت بین المللی و تأکید بر پذیرش اصل مشارکت و حضور در ژنو است.
نگاهی به اعضای هیئت معارضان سوری شرکت کننده در ژنو 3 و مواضع و تعامل هایی که در طول بحران سوریه داشته اند، به نظر نمی رسد، درپی دستیابی به راهکار سیاسی برای حل بحران در سوریه باشند.
در این خصوص اگر تحرکات نظامی ترکیه در شمال سوریه و حمایت عربستان سعودی از این تحرکات و احتمال مشارکت عربستان در اقدام نظامی علیه سوریه را در نظر بگیریم، تا حدود زیادی افق های پیش روی ژنو 3 آشکار خواهد شد.
بنابراین به نظر می رسد، تا زمانی که سازمان ملل ضمانتی برای اجرای قطعنامه 2254 شورای امنیت ایجاد نکند، خوشبینانه ترین نگاه ها و پیش بینی ها نیز نتیجه ای کارآمد و موثر برای کنفرانس ژنو 3 متصور نیست.
اینجاست که بار دیگر این گفته نظام سوریه مصداق پیدا می کند که در نشست ها و مذاکرات پیشین با گروه های معارض سوری همواره بر آن تاکید داشته است، اینکه «آنچه در میدان نبرد به دست نیاید، پای میز مذاکره هم به دست نمی آید».
معارضان سوریه سرانجام از مذاکرات ژنو کنار کشیدند
همانگونه که گفته شده شرایط معارضان سوری هم از جهت میدانی و هم از جهت حمایت حامیان غربی و عربی بسیار بد توصیف شده و این موضوع به این معناست که معارضان باید در مذاکرات امتیاز بیشتری نسبت به دولت سوریه بدهند. همین موضوع کافی بود تا بامداد امروز «ریاض الحجاب» نماینده هیأت مذاکره کننده معارضان سوریه، اعلام کند که این هیأت در نشست امروز (جمعه) در ژنو سویس حضور نخواهند داشت.
وی مدعی شد: قبل از اینکه دغدغه‌های ما در مورد مسائل انسانی در سوریه حل نشود ما وارد میز گفت‌و‌گوها نمی‌شویم و معارضان پیش شرط قائل نمی‌شوند بلکه حقوق مردم سوریه را طلب می‌کنند.
ریاض الحجاب که روزگاری نخست وزیر سوریه بود ادامه داد: در مذاکرات ژنو به علت شرایط بین‌المللی کنونی، فرصتی برای نیل به صلح نمی‌بینم.
او بار دیگر برکناری «بشاراسد» را تنها راه حل بحران سوریه دانست و گفت: تا وقتی که بشار اسد حضور دارد، بحران متوقف نخواهد شد و جز با برکناری اسد نمی‌توان بر داعش چیره شد.
ریاض الحجاب ادامه داد: اسامی که «دی میستورا» برای حضور در هیأت معارضان ارائه داده است، نماینده معارضان نیستند و وی برنامه ایران و روسیه را در حمایت از دولت بشار اسد دنبال می‌کند.
رئیس هیأت مذاکره کننده معارضان سوریه در انتها گفت: حکومت سوریه دیپلماسی را ابزاری برای تحقق اهداف خود قرار داده است و نه برای رسیدن به یک راه حل.
استفان دی میستورا
طرف های سوری شرکت کننده در ژنو 3
تاملی در طرف‌های شرکت کننده در مذاکرات ژنو 3 اجازه می‌دهد، ساختار حاکم بر نشست و نتایج احتمالی گفتگوها را پیش بینی کرد.
- نظام سوریه
نظام سوریه مهمترین طرف سوری شرکت کننده در این مذاکرات است که براساس اعلام خبرگزاری ها «ولید المعلم»، وزیر خارجه سوریه ریاست هیئت مذاکره کننده دولت سوریه در مذاکرات ژنو 3 را به عهده خواهد داشت.
ولید معلم
طرف دیگر شرکت کننده در ژنو 3 را معارضان سوری تشکیل می دهند که به گفته منابع نزدیک به این طرف ها، سازمان ملل از سه شنبه گذشته ارسال دعوتنامه به آنها را آغاز کرده است.
براساس اعلام شبکه خبری سعودی «العربیه» که از معارضان خارج نشین سوری حمایت می کند، هیئت گفتگو کننده معارضان شامل 17 عضو خواهد بود و ریاست آن برعهده «اسعد عوض الزغبی»، به عنوان رئیس تیم مذاکره کننده و «جورج صبرا»، به عنوان نایب الزغبی خواهد بود.
اسعد عوض الزغبی
هیئتی که قرار است، تحت عنوان هیئت معارضان سوری در نشست ژنو 3 حضور یابد، 40 طیف اصلی را شامل می شود که مهمترین آنها ائتلاف به اصطلاح ملی سوری، شورای هماهنگی سوریه، گروه های مسلح و شخصیت های مستقل است، در حالی که آنچه به «کمیته کنفرانس قاهره» معروف است، پس از کناره گیری «جمال سلیمان» از هیئت، در نشست ژنو غیبت خواهد داشت.
در این بین جرج صبرا، هیثم المالح، فواد علی، سهیر اتاسی و نذیر الحکیم به عنوان نمایندگان ائتلاف معارضان سوری و عبد المجید حمو، خلف داوود و انیس مفرج به عنوان نمایندگان شورای هماهنگی ملی سوریه جهت حضور در هیئت معارضان معرفی شده اند.
کمیته کنفرانس قاهره
همچنین باید به احمد الحریری به عنوان نماینده گروه مسلح موسوم به «الجیش الحر» یا همان «ارتش آزاد» اشاره کرد.
اما نامی که اعلام حضور وی در این هیئت جنجال بسیاری را ایجاد کرد، «محمد علوش»، یکی از سرکردگان گروه تروریستی تکفیری «جیش الاسلام» است، به گونه ای که وی به عنوان مذاکره کننده ارشد هیئت معارضان سوری اعلام شده بود.
صرف نظر از ارتش آزاد و جیش الاسلام، تاکید شده است که گروه تروریستی تکفیری موسوم به «احرار شام» نیز در نشست ژنو 3 حضور دارد. گروه تروریستی احرار الشام از حیث خط مشی و دیدگاه شباهت و نزدیکی بسیاری به گروه تروریستی تکفیری «جبهه النصره»، شاخه رسمی القاعده در سوریه دارد و تا پیش از مشارکت در نشست معارضان سوری در «ریاض» مهمترین هم پیمان النصره در سوریه شمرده می شد، به همین دلیل روسیه این گروه را در فهرست تروریسم خود قرار داده و با حضور نمایندگانش در ژنو 3 مخالفت کرده بود.
با این حال منابع آگاه و نزدیک به معارضان سوری افشا کردند که نمایندگان این گروه در پوشش نمایندگان ارتش آزاد در مذاکرات شرکت خواهد کرد.
از جهت دیگر اعلام شده، محمد عطور، بسمه قضمانی و محمد صبرا به عنوان شخصیت های مستقل در هیئت معارضان سوری حضور دارند.
همانند دوره های پیشین برگزاری مذاکرات بحران سوریه، در این دور از مذاکرات نیز اختلافات شدیدی بین گروه های معارض سوری درباره نوع و ترکیب هیئت شرکت کننده و مذاکره کننده در مذاکرات ژنو 3 وجود دارد.
این اختلافات نه تنها باعث خواهند شد، دور جدید مذاکرات ژنو با مشکل مواجه شود، احتمال با شکست مواجه شدن مذاکرات و تکرار نشست های بی نتیجه برگزار شده پیشین را هم افزایش خواهد داد. از آغاز آن شود، چرا که نشانه ها از تکرار ژنو یک حکایت دارد.
دولتی که معارضان سوری ادعا دارند، به نخست وزیری «ریاض حجاب» تشکیل داده اند، اسعد الزعبی که فردی نظامی است، را به عنوان رئیس هیئت مذاکره کننده معرفی کرده و سمت مذاکره کننده ارشد را به نظامی دیگری به نام محمد علوش داده و جالب آنکه تهدید کرده، در صورت تغییر ترکیب هیئت مذاکرات را تحریم خواهد کرد، در حالی که بسیاری از گروه های معارض چنین ترکیبی را نمی پذیرند.
این موضع سخت و غیرقابل انعطاف موجب شد تا فرستاده ویژه سازمان ملل در امور سوریه از نرمش معمول خود خارج شده و بسیار خشمگین رژیم سعودی را به تلاش برای عدم برگزاری مذاکرات متهم کند.
اختلاف نظر گروه های معارض سوری به ترکیب هیئت شرکت کننده در ژنو 3 خلاصه نمی شود، بلکه این اختلافات موضوعات دیگر حتی دستور کار کنفرانس را هم دربرمی گیرد.
اختلافات حاکم بین گروه های معارض تنها بخشی از موانع موجود پیش روی برگزاری ژنو 3 شمرده می شود، چون در آن سوی معادله نظام سوریه شرایطی را برای نشستن پای میز مذاکره با معارضان مطرح کرده است.
اولین و مهمترین شرط دمشق این بود که نام اعضای هیئت معارضان که قرار است در این نشست شرکت کنند، پیش از برگزاری کنفرانس اعلام شود و در این راستا وزارت خارجه سوریه تأکید کرد، هیچ یک از گروه هایی که به عنوان گروه های تروریستی شناخته می شوند، نباید در نشست ژنو 3 شرکت کنند.
این شرط دمشق به نوبه خود موجب بروز مشکل دیگری تحت عنوان «نامگذاری» گروه های مسلح تروریستی شرکت کننده در هیئت معارضان سوری شد.
در حالی که آمریکا، عربستان سعودی، قطر و ترکیه اصرار دارند، گروه های تروریستی در هیئت معارضان سوری شرکت کننده در نشست ژنو 3 حضور داشته باشند و به این ترتیب آنها را در روند تعیین آینده سوریه مشارکت دهند، مسکو و دمشق قاطعانه هرگونه گفتگو با نمایندگان گروه های تروریستی و عوامل قتل و کشتار مردم سوریه را رد می کنند.
در کنار اختلاف نظرهایی که در سطور بالا به آنها اشاره شد، روسیه و آمریکا نیز در خصوص نحوه حضور معارضان سوری در کنفرانس اختلاف نظر دارند، از جمله این اختلافات نظرها باید به اعتراض مسکو به واشنگتن و ریاض در خصوص ترکیب هیئت معارضان سوری شرکت کننده در مذاکرات اشاره کرد.
وزارت خارجه روسیه طی روزهای گذشته با اتخاذ موضعی قاطع در برابر واشنگتن خواستار انتخاب هیئتی گسترده از میان معارضان سوری و جای دادن تمام گروه ها و جریان های معارض در این هیئت شد و عدم توجه به این موضوع از سوی واشنگتن و به تبع آن ریاض را نقض قطعنامه 2254 شورای امنیت سازمان ملل شمرد.
مسکو در ادامه به شدت از نحوه تقسیم نقش های اولیه و ثانویه بین معارضان سوری انتقاد و تاکید کرد که باید نگاهی برابر و مساوی به همه گروه ها و جریان های معارض داشت و مسئولیت ها و نقش ها باید یکسان بین آنها تقسیم شود.
اختلاف نظر درباره نحوه مذاکرات
اگرچه واشنگتن و مسکو بر سر ضرورت برگزاری کنفرانس تحت هر شرایطی توافق نظر دارند، اما تاکید دمشق مبنی بر اینکه به هیچ وجه با نمایندگان گروه های تروریستی مسلح پای میز مذاکره نخواهد نشست، در مقابل پافشاری عربستان سعودی و قطر و ترکیه مبنی بر حتمیت حضور و مشارکت آنها در مذاکرات به چالش دیگری در مسیر مذاکرات مبدل شده است.
استفان دی میستورا
دمشق در جدیدترین اظهار نظر درباره نحوه برگزاری مذاکرات ژنو 3 اعلام کرده است، این مذاکرات به صورت غیرمستقیم و صوری خواهد بود، چراکه معارضان سوری نتوانسته اند، مشکلات بین خود را حل و فصل کنند.
شروط گروه های معارض سوری
به موازات موانع و مشکلاتی که به آنها اشاره شد، معارضان سوری حضور خود در ژنو و نشستن پای میز مذاکره با نظام سوریه را منوط به توقف حملات هوایی روسیه و پایان محاصره مناطق تحت سیطره گروه های مسلح و معارضان از سوی دولت سوریه کرده اند که این پیش شرط توامان هم از سوی دمشق و هم از طرف مسکو رد شده است.
همین موضوع موجب شده تا حضور معارضان سوری در ژنو 3 در پرده ای از ابهام قرار داشته باشد و با وجودی که نمایندگان این گروه ها روز چهارشنبه گذشته برای تصمیم گیری در این باره تشکیل جلسه داده بودند، اما به دلیل عدم دستیابی به توافق تصمیم گیری نهایی در این خصوص را به روز پنج شنبه یعنی یک روز پیش از برگزاری نشست موکول کردند.
کُردها غایبان بزرگ ژنو 3
به اتفاق صاحبنظران و کارشناسان «کُردهای سوریه» بزرگ ترین غایبان کنفرانس ژنو 3 هستند. البته وقتی عربستان سعودی از جریان ها و احزاب سیاسی کُرد سوریه جهت شرکت در کنفرانس معارضان سوری در ریاض دعوت نکرد، غیبت و عدم دعوت از آنها جهت مشارکت در ژنو 3 قابل پیش بینی بود.
مخالفت با حضور و مشارکت کُردها را باید در مواضع آنکارا جستجو کرد. دولت ترکیه مخالف شدید و سر سخت دادن هرگونه نقش و هویت مستقل به کُردهای سوریه است، چراکه بر این باور است، این موضوع تحریک کُردهای ترکیه و تشدید احساسات جدایی طلبانه و استقلال آنها از دولت مرکزی خواهد شد، به ویژه آنکه هم اکنون آنکارا به شدت با مبارزان کُرد درگیر است.
لذا با وجود اینکه روسیه بارها اعلام کردند، عدم حضور کُردهای سوریه که بخش اعظمی از شمال سوریه را تحت کنترل دارند، در مذاکرات ژنو 3 عادلانه نیست، اما «مولود چاووش اوغلو»، وزیر خارجه ترکیه تأکید کرد، در صورت دعوت کُردها از جمله حزب اتحادیه دموکراتیک به نشست ژنو 3 آنکارا این مذاکرات را تحریم خواهد کرد.
در این بین اگرچه «هیثم مناع»، معارض سرشناس سوری و رئیس مشترک گروه معارض موسوم به شورای دموکراتیک سوریه گفته است، اگر «صالح مسلم»، رهبر حزب اتحادیه دموکرات کُردهای سوریه و «الهام احمد»، از مسئولان ارشد این حزب به ژنو دعوت نشوند، وی نیز در این مذاکرات حضور نخواهد یافت، اما به نظر نمی رسد، این تهدید کارگر افتد و راه به جایی ببرد.
صالح مسلم
در حالی که برگزار کنندگان مذاکرات ژنو 3 در انتظار اعلام تصمیم نهایی گروه های معارض سوری مبنی بر شرکت یا عدم شرکت در این نشست هستند، فرستاده ویژه سازمان ملل در امور سوریه با اشاره مجدد به این موضوع که نشست ژنو 3 به طور رسمی روز جمعه 29 ژانویه جاری آغاز خواهد شد، تاکید کرد که موضوع تشکیل دولت انتقالی در این دور از مذاکرات بررسی می شود.
دی میستورا با بیان اینکه دور اول مذاکرات 3 هفته به طول خواهد انجامید، خاطر نشان کرد که مذاکرات بر برقراری آتش بس، مبارزه با داعش و افزایش کمک های انسانی متمرکز خواهد بود.
دی میستورا همچنین با اشاره به اینکه اوضاع نسبت به قبل پیشرفت داشته است، گفت: به نظر می رسد، طرف ها و کسانی که قبلا برای حضور در مذاکرات پیش شرط تعیین می کردند، هم اکنون درک بهتری از شرایط دارند و همین موجب شده تا بسیاری از پیش شرط های خود را لغو کنند.
وی با تاکید بر این نکته که بیانیه ژنو پایه تمامی اقدامات در خصوص پرونده سوریه خواهد بود، خواستار آن شد که تا پیش از آغاز مذاکرات هیچ طرفی برای راه حل در سوریه پیش شرط تعیین نکند.
طرف های شرکت کننده در مذاکره چه در چنته خواهند داشت
اگر بخواهیم نگاه خوشبینانه خود را حفظ کنیم و به برگزاری کنفرانس ژنو 3 برای حل بحران سوریه امیدوار باشیم، اولین سوالی که به ذهن خطور می کند، این است که طرف های شرکت کننده در مذاکرات چه در چنته خواهند داشت تا با رو کردن آن و با تکیه بر آن از طرف مقابل امتیاز گرفته و اهداف خود را محقق کنند.
اگر گفته شود، بزرگ ترین بازنده مذاکرات ژنو 3 حتی اگر احتمال موفقیت و رسیدن به نتیجه مطلوب در آن بسیار اندک باشد، «ترکیه» است، سخنی بیراهه و گزافه نیست.
با وجودی که ترکیه تاکنون بخش زیادی از اعتبار خود را در بحران سوریه هزینه کرده، با این حال نتوانسته، به هدف اصلی خود، یعنی ساقط کردن «بشار اسد»، رئیس جمهوری سوریه دست یابد، این درحالی است که آنکارا در ابتدای بحران سوریه تصور می کرد، از چنان موضع قدرتمندی برخوردار است که خواهد توانست در همان سال 2011 میلادی نفوذ خود را در سراسر خاورمیانه گسترش دهد.
ترکیه اگرچه در ابتدای بحران سوریه از اخوان المسلمین این کشور حمایت کرد، ولی سپس به گروه های تروریستی از جمله داعش و جبهه النصره روی آورد و «رجب طیب اردوغان»، رئیس جمهوری این کشور که قصد داشت، به رویای تشکیل امپراطوری عثمانی جدید جامه عمل بپوشاند و کشورش را بار دیگر به یک قدرت بزرگ در خاورمیانه مبدل کند، اکنون به چیزی در جهت عکس اهداف خود دست یافته است.
با توجه به تحولات شمال سوریه و تلاش ارتش این کشور جهت بستن مرز بین دو کشور، اردوغان در پرونده سوریه و مذاکرات پیش رو در نهایت ضعف قرار دارد و بعید است، توان امتیازگیری از دمشق را داشته باشد.
مرور اظهارات یک منبع نزدیک به معارضان سوری درباره دیدار هفته گذشته «جان کری»، وزیر خارجه آمریکا با «ریاض حجاب»، هماهنگ کننده هیئت عالی معارضان سوری و گفتگوهای رد و بدل شده بین آنها درباره مذاکرات آتی ژنو گویای همه چیز است و نشان خواهد داد، آمریکایی ها در مذاکرات ژنو در چه موضعی قرار دارند.
این منبع نزدیک به معارضان سوری با «بسیار بد و فاجعه بار» توصیف کردن گفتگوهای رد و بدل شده بین کری و حجاب گفت: جان کری به حجاب تأکید کرده که مذاکرات آتی ژنو قالب گفتگو خواهد شد و نه مذاکره، لذا این گفتکوها به تشکیل دولت وحدت ملی منتهی خواهد شد و نه دولت انتقالی.
به گفته این منبع جان کری به معارضان سوری گوش زد کرده که دی میستورا از این حق و اختیار برخوردار است که در تشکیل هیئت معارضان سوری و تعیین مشاور برای خود دخالت کند و خواسته های معارضان قبل از آغاز مذاکرات در حین گفتگوها بررسی خواهد شد.
این منبع آگاه افزود: وزیر خارجه آمریکا در این نشست تاکید کرد، بشار اسد حق دارد، در انتخابات ریاست جمهوری سوریه که بعدا برگزار خواهد شد، نامزد شود و از هیئت نمایندگان معارضان سوریه خواسته است تا به ژنو بروند و گوشزد کرده که در غیر این صورت معارضان سوری متحدان خود را از دست خواهند داد و بالطبع تبعات چنین تصمیمی مستقیما متوجه آنها خواهد بود.
به گفته این منبع کری برای بیدار کردن معارضان سوری از خواب خرگوشی که در آن به سر می برند، تاکید کرده بود که دخالت کشورش در سوریه تنها برای مبارزه با تروریسم است و نه چیز دیگر.
این اظهارات از یک سو، اذعان آمریکایی ها به شکست در پرونده سوریه و از سوی دیگر، دلزدگی و خستگی آنها از پرونده سوریه است که تاکنون جز زیان و خسارت رهاوردی برای آنها نداشته است.
در این شرایط به نظر نمی رسد، آمریکایی که 5 سال است، درگیر جنگ فرسایشی سوریه شده، به دنبال گرفتن امتیازات بزرگ و خاص از طرف مقابل باشد و چه بسا به هر پیشنهادی که حداقل خواسته ها و چشم داشت های کاخ سفید در سوریه را تامین کند، تن دهد.
برخلاف آمریکایی ها مغبون و ترک های بازنده در پرونده سوریه، روس ها بزرگ ترین پیروز و برنده این پرونده شمرده می شوند و با دستی پرتر از همیشه در مذاکرات حضور می یابند.
پیروزی های روزهای اخیر پیش از برگزاری ژنو 3 در عرصه میدان و مبارزه با گروه های تروریستی که رقم زننده معادلات جدید بر جبهه های عملیاتی سوریه از شمال گرفته تا جنوب بود و سیاست های موفق مسکو در سطح منطقه ای و بین المللی روزهای رویایی و درخشانی را برای روسیه رقم خواهد زد.
در عرصه سیاسی تاکید مسکو و واشنگتن در این خصوص که مذاکرات آتی سوری – سوری، بدون پیش شرط و بر اساس برنامه ریزی های صورت گرفته باشد، نوعی پیشرفت در پرونده سوریه شمرده می شود.
این درحالی است که روز چهارشنبه – دو روز مانده به برگزاری ژنو 3 – روزنامه فرامنطقه ای «القدس العربی»، به نقل از «ریاض نعسان آغا»، سخنگوی مطبوعاتی معارضان سوری نوشت که آمریکا خواسته های روسیه درباره سوریه را پذیرفته و به هیئت مذاکره کننده معارضان سوری پیشنهادات مسکو را انتقال داده و از ریاض حجاب خواسته است، برخی از خواسته های روسیه را بپذیرد.
به نوشته القدس العربی، کری از حجاب خواسته، اسعد الزعبی و محمد علوش به خواست روس ها از گروه مذاکره کنندگان کنار بگذارد و قدری جمیل، وزیر سابق سوری و نزدیک به مسکو و هیثم مناع، رئیس جنبش «قمح» که با حزب اتحاد دموکراتیک کُردهای سوریه و مصر و روسیه هم پیمان است، را جایگزین آنها کند.
همان گونه که در سطور بالا گفته شد، کری در این دیدار از ریاض حجاب خواسته، بشار اسد را به عنوان رئیس دولت انتقالی بپذیرد و اینکه بشار اسد از حق نامزدی در انتخابات آتی ریاست جمهوری سوریه برخوردار است.
ریاض نعسان آغا در گفتگو با رادیو «روزنه» گفته بود که جان کری در پاسخ به اعتراض معارضان سوری که چرا آمریکا به شرکت اسد در انتخابات آتی در سوریه تن داده، گفته است که بیش از این کاری از دست واشنگتن برنمی آید و معارضان اگر می توانند در انتخابات، بشار اسد را شکست دهند.
از سوی دیگر، «سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه 26 ژانویه جاری حین تشریح دستاوردهای مسکو در سال 2015 و تبیین اهداف سیاست خارجی روسیه در سال 2016 در خصوص بحران سوریه و نقش آمریکا در این بحران ابراز امیدواری تاکید می کند، آمریکا در موضع خود در قبال دمشق تجدید نظر کند و به کاخ سفید یادآور می شود، عدم بازنگری در مواضع و سیاست های پیشین ادامه بحران سوریه را درپی خواهد داشت.
«عادل الجبیر» وزیر امورخارجه سعودی
سعودی ها با برگزاری نشست معارضان سوری در ریاض تلاش کردند، نگاه ها را به سمت خود و نقشی که در حل بحران سوریه ایفا می کنند، جلب کنند. در حالی که با دعوت گزینشی و سلیقه ای از معارضان و نادیده گرفتن برخی گروه ها در مقابل دعوت از عاملان قتل و کشتار مردم سوریه، در همان نخستین گام نشان دادند، حتی برای ابتدایی ترین و بدیهی ترین عرف های سیاسی و دیپلماتیک احترامی قائل نبوده و آنها را به راحتی نقض می کنند.
در ادامه عربستان با پافشاری بر حضور هیئت مورد نظرش در ژنو 3 تهدید کرد، در غیر این صورت ریاض در سوریه همچنان رویکرد نظامی را دنبال خواهد کرد و پس از آن بار دیگر به سیاست شکست خورده پیش شرط های غیر قابل تحقق مانند جای نداشتن اسد در آینده روند سیاسی روسیه متوسل شد.
جای دادن محمد علوش در هیئت مذاکره کننده معارضان سوری توسط سعودی ها را باید تلاش جهت تحریک روس ها شمرد، همان گونه که دعوت از گروه های مسلح تروریستی در میان مدعوین به ریاض تلاشی دیگر از سوی سعودی ها برای شکست مذاکرات ارزیابی شد.
از قرائن و شواهد چنین برمی آید که عربستان در وضعیت کنونی به چیزی جز جنگ نمی اندیشد و تمام ظرفیت های داخلی، منطقه ای و بین المللی خود را در این راه بسیج کرده و پیشینه سیاسی عربستان در حمایت از گروه‌های تروریستی و ماهیت دیکتاتوری حکومت این کشور موید این گفته است.
عربستان سعودی به این دلیل خود را حامی راه حل سیاسی جنگ در سوریه جلوه می دهد، چون برای سرنگونی بشار اسد 5 سال است، هرچه زده به درب بسته خورده، لذا گروه های تروریستی تکفیری تنها برگه باقی مانده در دست سعودی هاست که امید دارد، با توسل به آن مانع دستیابی به راه حل سیاسی در پرونده سوریه شوند.
تلاش گروه های تروریستی و پافشاری سعودی ها برای مذاکره آنها با دولت سوریه در کنار شکست توطئه های براندازی نظام در سوریه تاکید می کند، با وجود گسترده شدن چتر حمایت آل سعود بر سر قاتلان و خرابکاران در سوریه، با این حال آنها هم اکنون با خط پایان فاصله ای ندارند و مانورهای سیاسی آنان را از ورطه هلاک نجات نخواهد داد.
بر این باوریم، هیئتی که تحت عنوان نمایندگان گروه ها و جریان های معارض سوری در ژنو 3 حضور می یابند، با هیئت های نمایندگی که در دورهای پیشین مذاکرات درباره بحران سوریه مشارکت داشتند، تفاوتی ندارند و برخی از آنها از جمله نمایندگان گروه های مسلح تروریستی بیش از یک مذاکره کننده گرگ های زخم خورده ای هستند که می آیند تا انتقام شکست ها و ناکامی های خود را در میدان بگیرند و ضربه ای را که نتوانسته اند، بر پیکر مقاوم و درد کشیده مردم سوریه وارد کنند، در این میدان به ملت سوریه بزنند.
اگرچه نمی توان تبختر و سبک سری دوره های پیشین را در این دور از مذاکرات در میان اعضای هیئت معارضان دید که به شدت از اختلاف مواضع و تعارض منافع به ویژه در میدان رنج می برند و به تقابل و رویارویی علنی آنها منتهی شده است.
داده ها و حقایق میدانی حاکم بر جبهه های عملیاتی مختلف در سوریه، در کنار تحولات عارض بر عرصه سیاسی که ریشه در اختلاف منافع و مواضع حامیان منطقه ای و بین المللی این گروه ها و یاس عارض بر آنها به خاطر عدم توانایی در محقق کردن اهدافشان دارد، تاکید می کند که دیگر برگه امتیازی برای معارضان باقی نمانده تا با دستاویز قرار دادن آن، خواسته ها و مطالبات خود را بر دمشق تحمیل کنند و بر این اساس، این دور از حضور معارضان سوری را باید مایوس ترین و خفت بار ترین حضور شمرد.
سوریه: مقتدرتر از همیشه
به جرات می توان گفت، نمایندگان نظام در سوریه، در هیچ دوره و هیچ مذاکره ای از زمان آغاز بحران این کشور اینگونه مقتدر ظاهر نشده و اینگونه کلید حل بحران را در دست نداشته است.
مهمترین نماد این اقتدار در حفظ انسجام ارکان نظام، تمامیت ارضی کشور و وحدت ملی سوریه ملاحظه کرد.
دمشق بخشی از این اقتدار را باید در عرصه سیاسی جست و جو کند و به نوعی باید آن را مدیون متحدان خود، ایران و روسیه و حزب الله بداند که طی 5 سال جنگ جهانی تحمیل شده به سوریه لحظه ای آن را تنها نگذاشتند و هرچه در توان داشتند، را بدون چشم داشت و مخلصانه برای برای کمک به دمشق و دفاع از مردم سوریه و پشتیبانی از ارتش و نیروهای مسلح این کشور در مبارزه اش با تروریسم تکفیری و غیر تکفیری به خدمت گرفتند.
اتحاد و هم پیمانی که ایران و روسیه و سوریه و حزب الله در طول بحران سوریه به نمایش گذاشتند، در تاریخ معاصر بی مانند و مثال زدنی است و همین موجب اقتدار روز افزون این محور نه تنها در پرونده سوریه که در عرصه های منطقه ای و بین المللی است.
بخش دوم اقتدار دمشق در ژنو 3 را باید در عرصه میدان این کشور جست و جو کرد که با تحقق پیروزی ها و موفقیت های چشمگیر در جبهه های مختلف عملیاتی، معادلات و موازنه های خود را بر میدان تحمیل کرد و بالبطع در این عرصه نیز نقش متحدان دمشق نقشی بسیار تاثیرگذار در کسب این موفقیت ها داشتند.
پیروزی در عرصه میدانی به موازات موفقیت در عرصه سیاسی به مذاکره کنندگان نظام اجازه می دهد، ضمن دفاع از مواضع خود، آن را به طرف مقابل تحمیل کنند، البته مشروط بر اینکه «هنر بازی در ژنو» را بدانند که بر این باور سیاستمدار کهنه کاری چون ولید المعلم به خوبی از این هنر سر رشته دارد.
آگاهی از جدیدترین تحولات جبهه های عملیاتی و معادلات حاکم بر میدان در سوریه در فهم و شناخت مواضع طرف های شرکت کننده در ژنو 3 و بازیگران منطقه ای و بین المللی تاثیر گذار بر پرونده سوریه تاثیر بسزایی دارد.
در این راستا در جبهه عملیاتی شمال سوریه و در محور حلب پیشروی های ارتش سوریه به نزدیکی مرزهای مشترک سوریه و ترکیه رسیده و این به معنای در دست گرفتن کنترل مرزها توسط نیروهای سوری و پایان دادن به تردد عناصر مسلح و ارسال کمک های لجستیکی و نظامی از خاک ترکیه به مناطق شمالی سوریه است.
مشابه همین وضعیت، اما با پیروزی ها و موفقیت های گسترده تر در ریف شمالی لاذقیه که همچون ریف شمالی حلب، دارای مرزهای مشترک با ترکیه است، مشاهده می شود، به نحوی که این منطقه از خاک سوریه در آستانه آزادسازی و پاکسازی کامل است.
در ادلب اگرچه عملیات های جدی ارتش سوریه آغاز نشده، اما اختلافات گروه های تروریستی از جمله جبهه النصره و احرار الشام به اوج خود رسیده و موجب تضعیف ائتلاف تروریستی «جیش الفتح» شده که باید خود را آماده مقابله با ارتش سوریه کند.
در استان حسکه، اوضاع اطمینان بخش است و کنترل نقاط مختلف این استان در دست مبارزان کُرد سوریه است. در حالی که آن سوتر در استان رقه و به طور مشخص شهر «رقه»، مهمترین پایگاه «داعش» در سوریه، برای اولین بار از زمان تصرف این شهر، داعش روزگار سختی را سپری می کند و به اهالی شهر دستور اقامت اجباری در رقه داده است.
در مرکز سوریه که ریف دمشق یکی از استان های قرار گرفته در آن است، کنترل منطقه القلمون و غوطه غربی در دست نیروهای سوری است و عملیات های ارتش و نیروهای مسلح سوریه در غوطه شرقی با قدرت ادامه دارد. در حالی که از بابت حمص و حماه نیز دغدغه ای متوجه نظام در سوریه نیست.
در جنوب جدیدترین دستاورد ارتش سوریه آزادسازی شهر «الشیخ مسکین» در ریف شمالی درعاست که نه تنها ضربه بزرگی برای گروه های مسلح تروریستی از جمله تکفیری در ارتباط با رژیم صهیونیستی بوده، بلکه تمام رویاهای سران این رژیم در جنوب سوریه را نیز بر باد داده است.
استفان دی میستورا
بر خلاف سر و صدای رسانه های حامی گروه های معارض و با وجود اعلام تأخیر چند روزه در برگزاری این کنفرانس به نظر می رسد، همان معارضانی که در ریاض گردهم آمده بودند، ژنو نیز حضور داشته باشند.
بالطبع، هدف این حضور مطرح کردن خواسته های اربابان منطقه ای و بین المللی این معارضان است و نباید در انتظار مطرح کردن و محقق ساختن اهداف و منافع ملی سوریه از سوی آنها بود.
در چنین شرایطی واکنش طبیعی دولت سوریه رد هرگونه دستور کار خارجی است که تاکنون در مذاکرات پیشین نیز آن را ثابت و تاکید کرده است، تعاملی جدی و قاطع با قطعنامه های سازمان ملل تعامل و هر خط مشی مبتنی بر راه حل سیاسی تحت اشراف و نظارت بین المللی و تأکید بر پذیرش اصل مشارکت و حضور در ژنو است.
نگاهی به اعضای هیئت معارضان سوری شرکت کننده در ژنو 3 و مواضع و تعامل هایی که در طول بحران سوریه داشته اند، به نظر نمی رسد، درپی دستیابی به راهکار سیاسی برای حل بحران در سوریه باشند.
در این خصوص اگر تحرکات نظامی ترکیه در شمال سوریه و حمایت عربستان سعودی از این تحرکات و احتمال مشارکت عربستان در اقدام نظامی علیه سوریه را در نظر بگیریم، تا حدود زیادی افق های پیش روی ژنو 3 آشکار خواهد شد.
بنابراین به نظر می رسد، تا زمانی که سازمان ملل ضمانتی برای اجرای قطعنامه 2254 شورای امنیت ایجاد نکند، خوشبینانه ترین نگاه ها و پیش بینی ها نیز نتیجه ای کارآمد و موثر برای کنفرانس ژنو 3 متصور نیست.
اینجاست که بار دیگر این گفته نظام سوریه مصداق پیدا می کند که در نشست ها و مذاکرات پیشین با گروه های معارض سوری همواره بر آن تاکید داشته است، اینکه «آنچه در میدان نبرد به دست نیاید، پای میز مذاکره هم به دست نمی آید».
معارضان سوریه سرانجام از مذاکرات ژنو کنار کشیدند
همانگونه که گفته شده شرایط معارضان سوری هم از جهت میدانی و هم از جهت حمایت حامیان غربی و عربی بسیار بد توصیف شده و این موضوع به این معناست که معارضان باید در مذاکرات امتیاز بیشتری نسبت به دولت سوریه بدهند. همین موضوع کافی بود تا بامداد امروز «ریاض الحجاب» نماینده هیأت مذاکره کننده معارضان سوریه، اعلام کند که این هیأت در نشست امروز (جمعه) در ژنو سویس حضور نخواهند داشت.
وی مدعی شد: قبل از اینکه دغدغه‌های ما در مورد مسائل انسانی در سوریه حل نشود ما وارد میز گفت‌و‌گوها نمی‌شویم و معارضان پیش شرط قائل نمی‌شوند بلکه حقوق مردم سوریه را طلب می‌کنند.
ریاض الحجاب که روزگاری نخست وزیر سوریه بود ادامه داد: در مذاکرات ژنو به علت شرایط بین‌المللی کنونی، فرصتی برای نیل به صلح نمی‌بینم.
او بار دیگر برکناری «بشاراسد» را تنها راه حل بحران سوریه دانست و گفت: تا وقتی که بشار اسد حضور دارد، بحران متوقف نخواهد شد و جز با برکناری اسد نمی‌توان بر داعش چیره شد.
ریاض الحجاب ادامه داد: اسامی که «دی میستورا» برای حضور در هیأت معارضان ارائه داده است، نماینده معارضان نیستند و وی برنامه ایران و روسیه را در حمایت از دولت بشار اسد دنبال می‌کند.
رئیس هیأت مذاکره کننده معارضان سوریه در انتها گفت: حکومت سوریه دیپلماسی را ابزاری برای تحقق اهداف خود قرار داده است و نه برای رسیدن به یک راه حل.