جنگ سوریه وارد دو راهی جدیدی به نام «آتش بس » شده است به گونه ای که هر چند شک و تردیدهای فراوان در قبال شانس موفقیت توافق آتش بس وجود دارد اما به نظر می رسد این آخرین فرصت بوده و چه بسا هدر دادن آن موجب شعله ور شدن آتش جنگ بی سابقه شود.

این آتش بس فراز و نشیب های زیادی را پشت سر گذاشت تا در نهایت به طور غیر منتظره  به ثمر رسید به گونه ای که حتی دست اندرکاران و ناظران آن نیز به موفقیت آن اعتماد ندارند.

گام بعدی پس از آتش بس چیست؟

در این میان با وجود اینکه شورای امنیت قطعنامه ای در حمایت از توافق توقف جنگ و درگیری در سوریه صادر کرد، اما شرایط توافق امضا شده و اصول آن به اضافه مین های زیادی که در مسیر اجرای آن کار گذاشه شده است، همگی بخشی از عوامل زیادی است که این سوال جدی را مطرح می کند که گام بعدی چیست؟

مخالفان آتش بس در کمین ناکام گذاشتن آن

با توجه به راهی که آمریکا پس از توافق هسته ای تاریخی با ایران در قبال سوریه در پیش گرفته است و با در نظر گرفتن حضور مستقیم روسیه در بحران سوریه و تغییرات میدانی حاصل از آن می توان گفت که بازیگران منطقه ای حامی مخالفان سوری امروز با اکراه آتش بس را پذیرفته و در کمین هر فرصتی برای بازگرداندن اوضاع به روال گذشته هستند.

به هر حال با آغاز آتش بس در سوریه روند اوضاع جاری بیانگر این است که این آتش بس دست کم چند روز ادامه می یابد اما در مورد ادامه آن نمی توان خوشبین بود به ویژه اینکه همه طرفها در حالی این آتش بس را پذیرفته اند که دستشان  روی ماشه است.

مانع تراشی آنکارا و ریاض در قبال آتش بس در سوریه

در خصوص شک و تردید در مورد موفقیت آتش بس عوامل متعددی دخیل هستند که از همه مهم تر مواضع آنکارا و ریاض است به این ترتیب که این دو بر خلاف  عمل گرایی آمریکا و اروپا هنوز بر گزینه های سرسختانه در قبال سوریه پافشاری می کنند.

همزمان با اختلاف مواضع بازیگران بین المللی و شرکای منطقه ای آنان و حمایت از مخالفان سوری و در نتیجه فاصله ای که بین آنان پیش آمده است، محور مقابل به شکل کامل وارد جنگ شدند در نتیجه کفه ترازو تاکنون به نفع سوریه بالا رفته است.

نکته قابل توجه اینکه احتمال نقض آتش بس روز گذشته در اظهارات "جاش ارنست" سخنگوی کاخ سفید عنوان شد، با این عبارات که « رویارویی با موانع» موجب می شود که امکان پیش بینی در مورد موفقیت یا ناکامی آتش بس در روزهای نخست و چه بسا در طول دو هفته اول کم شود.

ارزیابی مشترک آمریکا و روسیه در قبال آتش بس

در این میان نکته قابل توجه دیگر اینکه پیش بینی های آمریکا با روسیه نیز مطابقت دارد زیرا سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه نیز چند ساعت پیش از موافقت شورای امنیت با قطعنامه حمایت از آتش بس در سوریه اظهاراتی مشابه اظهارات ارنست بر زبان آورد. لاوروف در این باره گفت که نمی توان اجرای آتش بس را صد در صد تضمین کرد.

موانع پیش روی آتش بس

با در نظرگرفتن موانع زیادی که توافق آتش بس با آن روبه رو است و از همه مهم تر ابهام راهکارهای نظارتی بر اجرای آن این اظهارات عجیب به نظر نمی رسد.

مانع دیگر این توافق اینکه راههای تحقیق یک طرف مسئول در مورد موارد نقض آتش بس نامشخص است و در واقع این جزییات در قطعنامه 2268 شورای امنیت ذکر نشده است.

گذشته از این موارد نقشه توزیع میدانی و به عبارت بهتر مناطقی که خارج از کنترل دولت سوریه است، احتمال نقض آتش بس را افزایش می دهد زیرا مناطقی که تحت اشغال داعش قرار دارد به دلیل نفوذ مطلق آنان آشکارا از توافق آتش بس مستثنی شده است.

النصره در کمین آتش بس

در این میان جبهه النصره در صدر گروههایی است که در کمین توافق آتش بس نشسته است و این موضعی است که «ابومحمد الجولانی» سرکرده این گروه آشکارا آن را بر زبان آورده و در یک نوار صوتی به طور خاص آتش بس را هدف قرار داده و نابودی و نقض آن را خواستار شد.

الجولانی خطاب به گروه موسوم به «جند الشام» گفت: عزم خود را جزم کرده و حملات خود را افزایش دهید و از لشکرکشی و هواپیماهای آنان ترسی به دل راه ندهید.

در حالی که الجولانی در این پیام صوتی به روشنی به متحدان خود در بین مخالفان مسلح سوریه اشاره ای نکرد، اما تمام کسانی را که توافق آتش بس را پذیرفته‌اند هدف قرار داده و گفت: نباید صدور این توافق از سوی مذاکره کننده ای که درد و رنج خانواده های ما را تجربه نکرده و زیر بمباران نبوده و یا در نبردها حضور نداشته اند، عجیب دانست زیرا کسی که چیزی گرانبها را تقدیم نکرده است به راحتی می تواند شام را به بهای اندک بفروشد.

اختلاف النصره با سایر گروههای مسلح

نکته مهم اینکه روابط النصره با بیشتر گروههای مسلح سوریه به میزان بی سابقه ای دستخوش اختلافات شده است حال آنکه شاخص های مربوط به تلاش برای نزدیک کردن این گروه با داعش افزایش یافته است.

می توان گفت که به محض آغاز آتش بس ائتلاف بین النصره و سایر گروهها به بوته آزمون در آمده است و احتمال زیاد این است که این ائتلاف در صورت پایبندی گروههای که توافق را پذیرفته اند در معرض از هم پاشیدگی قرار بگیرد.

نکته دیگر اینکه هیئت عالی مذاکرات، با اعلام اینکه تعداد گروههای مسلح تقریبا یکصد گروه است به نام آنان و مناطق تحت اشغال آنان اشاره ای نکرد و وزارت خارجه آمریکا نیز در پی صدور قطعنامه شورای امنیت دلیل خودداری از نام این گروهها را با مسائل امنیتی مرتبط دانست.

این هیئت از ذکر نام النصره خودداری کرده و در عین حال از تشکیل «کمیته نظامی برای پیگیری و هماهنگی» به ریاست ریاض  حجاب هماهنگ کننده کل مخالفان خبر داد.

این کمیته ماموریت رصد کردن هرگونه نقض آتش بس و تعیین مسئولان آن و نیز ارزیابی سطح بهبود اوضاع انسانی در دوره آتش بس را برعهده دارد و حق گروههای مسلح در دفاع از خود علیه هرگونه تجاوز خارجی نیز محفوظ دانسته است.

هرچند هنوز زود است که بتوان موضع این کمیته و نیز هیئت عالی و گروههای مسلحی که به توافق آتش بس ملحق شده اند را ارزیابی کرده و پیش بینی کرد که  در صورت حمله ارتش سوریه و متحدانش به جبهه النصره این گروهها چه خواهند کرد اما به نظر می رسد که این موضوع یکی از مین هایی است که در مسیر توافق آتش بس وجود دارد و در صورت انفجار این مین ها کل توافق آتش بس از بین می رود.

این در حالی است که بر اساس تاکیدهای روسیه  و سوریه احتمال این حمله وجود دارد وعلاوه بر این به نظر می رسد که مین های ترکی و کُردی هر لحظه آماده انفجار باشد آن هم در شرایطی که آنکارا بر مواضع خود پافشاری دارد.

در همین ارتباط «ابراهیم کالیان» سخنگوی رجب طیب اردوغان یادآور شد که به دلیل ادامه درگیری‌ها چند ساعت پیش از اجرای توافق آتش بس، ترکیه از این توافق به شدت احساس نگرانی می‌کند.