در این گزارش به یکی از میادین شهر بریزبن استرالیا می‌پردازیم که درایت مدیران شهری‌اش آن را به موزه‌ای بزرگ از یادمان‌های جنگ قرن معاصر تبدیل کرده است و جذابیت این میدان به آن است که در حدود هشتاد سال به مرور یادمان‌های تمام جنگ‌های استرالیا در آن نصب شده است. در اینجا هدف شناخت نحوه برخورد کشورهای خارجی با سربازان گمنام و قهرمانان و کشتگان جنگهایشان است وگرنه نیک می‌دانیم که در قاطبه این جنگ‌ها استرالیایی‌ها متجاوزانی بودند که به ناحق به آن‌سوی کره زمین لشکرکشی کردند و ...
میدان آنزاک - بریزبن، استرالیا
تاریخچه
با ورود دولت عثمانی به جنگ جهانی اول (سال ۱۹۱۵) متفقین بهانه‌ای یافتند تا به تنگه داردانل ترکیه حمله کنند و نقشه‌های چرچیل را که در آن هنگام وزیر دریانوردی انگلیس بود عملی کنند؛ چراکه فتح این منطقه کار را برای تسخیر استانبول توسط متفقین آسان می‌کرد. ناوگان دریایی مشترک انگلیس و فرانسه با محاصره این منطقه نیروهای مسلمان دولت عثمانی را یک‌ماه تمام گلوله باران کردند، اما عثمانی‌ها با مقاومت خود توانستند ۷ کشتی آنها را در یک روز غرق و متفقین را وادار به عقب نشینی کنند. نیروهای متفقین نیز در ۲۵ آوریل نبردی همه‌جانبه را با ۷۰هزار نیروی پیاده و ۱۰۹ ناو جنگی و ... برای انتقام آغاز کردند که به نبرد گالیپولی شهرت یافت و هشت ماه طول کشید و حاصل آن شکست دوباره متفقین بود. این نبرد مجموعا نیم میلیون کشته و زخمی از دو طرف داشت؛ و نیروهای استرالیا و نیوزیلند هم با اینکه مشترکا به کمک کشور مادر خود یعنی انگلیس آمده بودند اما سهم کشته‌های استرالیا فقط هشت هزار نفر از نیم میلیون نفر بود.
این هشت هزار نفر قربانی مطامع دولت جدید فدرالی استرالیا بودند چراکه آن زمان فقط ۱۳ سال از عمر استرالیای فدرال می‌گذشت و دولت جدید قصد داشت که استرالیا را در میان مجامع بین‌المللی به شهرت برساند و جنگ جهانی و حضور در جبهه‌های اروپا و آسیای صغیر را فرصتی مناسب یافت!
اولین روز آنزاک در استرالیا
با وجود آنکه ۸ هزار کشته در میان ده‌ها میلیون تلفات جنگ‌های جهانی دوم بسیار ناچیز است، اما روزی که بازماندگان از این جنگ بازگشتند با کاروانی از اتومبیل‌هایی از مجروحان و پرستاران و کشتگان در شهر حرکت کردند و منجر به راهپیمایی بزرگی برای استقبال آنان شد و این واقعه روی استرالیایی‌هایی که ساکن خانه‌ها و گرم زندگی بودند اثری عجیب گذاشت. استرالیایی‌ها هرگز از خود نپرسیدند که چرا باید ۸هزار نفر از مردمشان به کشوری دیگر در نیمکره‌ای دیگر حمله کنند که حالا جنازه‌شان روی دست این ملت بماند! اما آنها آن روز را روز آنزاک ANZAC که مخفف عبارت "Australian and New Zealand Army Corps" (به معنای "نیروهای ارتش استرالیا و نیوزلند" - اولین لشکر منطقه مدیترانه که به جنگ جهانی پیوست) است نامیدند و آن را به فرصتی برای راهپیمایی وطن‌پرستی و رژه نیروهای مسلح در بسیاری از شهرهای استرالیا تبدیل کردند.
از سال ۱۹۲۰ به بعد روز آنزاک به یک روز ملی برای بزرگداشت بیش از ۶۰ هزار استرالیایی کشته شده در جنگ‌ها تبدیل شد که از مراسم صبحگاه در میادین شهر آغاز می‌شود و با مارش نظامی، نمازگزاری آئینی مسیحیت، ادای احترام به کشتگان استرالیایی، سکوت برای احترام، گل گذاری خودجوش مردمی، خواندن سرودهای اتحاد ملی و ... ادامه می‌یابد و این مراسم سالیانه به یک فرهنگ استرالیایی مبدل شده است. اگر چه مبدا این فرهنگ استرالیا است اما این روز ملی به سرعت به کشور نیوزیلند و حتی ترکیه(به عنوان طرف مقابل جنگ با استرالیایی‌ها) سرایت کرد.
حضور ملی مردم در مراسم سالیانه روز آنزاک در میدان آنزاک بریزبن استرالیا
میدان آنزاک در استرالیا
معماری به عنوان ظرفی برای یک سنت و فرهنگ است و اگر فرهنگی همچون «روز آنزاک» در استرالیا به وجود آمده، متناسب با آن معماری خاصی برای برگزاری این مراسم توسط معماران و شهرسازان طراحی و اجرا شده است که یکی از آنان میدان آنزاک در شهر بریزبن است که همچون موزه‌ای در فضای باز شهری بر پا شده و هر لحظه تلنگر روزهای سخت را به شهرنشینان می‌زند که با فداکاری مردمان دیروز به روزهای خوش امروز تبدیل شده است.
میدان آنزاک- بریزبن استرالیا
میدان آنزاک مانند یک باغ‌موزه موفق شده است تا ۱۱ واقعه تاریخی از جنگ‌های استرالیا را یادآور باشد. این میدان در گوشه گوشه خود یادمانی را برپا کرده تا هرجایش گوشه‌ای از خاطرات مردان و زنان جنگ‌هایش را مرور کند و قصه ازخودگذشتن مردمان قدیم را برای نسل جدید بخواند.
معبد یادبود میدان آنزاک- بریزبن استرالیا
مهمترین نقطه این میدان که در دید مستقیم عابران قرار می‌گیرد «معبد یادبود» آنزاک است که «معماران سیدنی» با برنده شدن در مسابقه‌ای در سال ۱۹۲۸ آن را طراحی کردند. این طراحان تلاش کرده‌اند تا با نمادپردازی به این میدان ماندگاری بیشتری ببخشند. چه‌اینکه این بنا همچون معابد یونانی(به عنوان قلب فرهنگی تمدن غرب) از ستون‌هایی به سبک دوریک و با پلان دایره ساخته شده که تعداد آن ۱۸ عدد است و اشاره دارد به سال ۱۹۱۸ که سال صلح پس از جنگ جهانی اول است. در قسمت داخلی تزئینات این ستونها نام مناطق جنگی که سربازان استرالیایی در آن کشته شدند حک شده است.
مشعل افروخته درمرکز معبد یادبود میدان آنزاک- بریزبن استرالیا
جزیره کوکوس، رومانی، بیت المقدس، دمشق، پوزیرز، بالکورت، مسینس، برتونیوز، هیندنبورگ و مونت سنت کوئنتین از جمله شهرهایی هستند که نامشان در این حاشیه تزئینات به عنوان مناطق جنگی استرالیایی‌ها به چشم می‌خورد و نشان می‌دهد که چگونه استرالیایی‌ها به نیمکره‌ای دیگر از این کره خاکی برای منافع کشورشان لشکرکشی کردند.
تصویری از معبد یادبود میدان آنزاک- بریزبن استرالیا- سال ۱۹۳۰
همچنین عابران با دو ردیف پله ۱۹تایی و سپس ۱۸تایی به بنای معبد می‌رسند و نشانه‌ای است از همان سال ۱۹۱۸ میلادی. در مرکز این بنا مشعلی افروخته‌اند تا نماد روشن بودن یاد فداکاران ملت استرالیا در دل شهروندان باشد.
درختان نخل که در دو طرف مسیرهای حرکتی کاشته شده‌اند نمادی از پیروزی‌های مستمر استرالیایی‌ها در طول هر دو جنگ جهانی است که در کتاب مقدس آنان(انجیل) نیز این درخت سمبلی از پیروزی محسوب می‌شود.
در طبقه زیرین معبد یادبود، به سبک مقابر دخمه‌ای فضایی به عنوان خاطرات جنگ‌های استرالیا ساخته شده و در کنار آن یک بنای یادبود جنگ جهانی دوم قرار دارد. جالبتر آنکه برای رسیدن به این گالری در زیر زمین، از کنار دیواری عبور می‌کنند که نمای دیوار خارجی به مدد نقش برجسته‌ها به دیوار خاطرات جنگ اول جهانی تبدیل شده و دیوار داخلی، خاطرات جنگ جهانی دوم را به یاد مردمان شهر می‌آورد. و درون این فضا میزبان آثار هنری هنرمندان در رثای کشتگان جنگ‌های میهنی شده است. در این فضای راهرویی شکل، جعبه‌هایی قرار دارد که پر از خاک است؛ خاک قبرستان‌هایی که کشتگان استرالیایی در هر جای جهان به صورت رسمی در آن دفن شده‌اند!
تصویری از یادمان کشتگان جنگ‌های استرالیا با تکنیک موزائیک در معبد خاطرات میدان آنزاک- بریزبن استرالیا
در فضای باز موزه نیز مجسمه‌های مختلفی قرار گرفته‌اند که هر یک ورقی از دفترچه تاریخ جنگ‌های استرالیا هستند و خواندن هر صفحه‌اش خاطری از خاطرات فداکاری‌های گذشتگان را زنده می‌کند. مجسمه‌ای در گوشه‌ای از این میدان زنی پرستار را تصویر کرده که به بالین سربازی زخمی از تیرهای جنگ دوم جهانی نشسته است. بر پایه این مجسمه پلاکهایی شامل پلاک افتخار واحد زنان داوطلب امداد در ارتش استرالیا، زنان ارتش، واحد پرستاری و واحد زنان نیروی دریایی نصب شده است و مدال‌های آنان نیز بر پایه ها قرار گرفته و خاطرات پیروزی‌ها نیز حک شده است.
معبد خاطرات میدان آنزاک
یادمان فداکاری پرستاران در جنگ دوم جهانی، میدان آنزاک
دو سال بعد در گوشه‌ای دیگر از این میدان نقش‌برجسته‌ای برای یادبود زنان فداکار کوئینزلند در جنگ جهانی اول طراحی و اجرا شد که ابتکار عمل آن از باشگاه زنان بریزبن بود.
یادبود زنان کوئینزلند در میدان آنزاک
جنگ بوئر دوم جنگی میان امپراتوری بریتانیا و حکومت مستقل جمهوری آفریقای جنوبی و «حکومت مستقل Orange» از سال ۱۸۹۹ تا ۱۹۰۲ بود. اگر چه طبق معمول در این جنگ سربازان استرالیایی در حقیقت متجاوزانی بودند که هزاران کیلومتر دورتر از خانه خود برای مطامع لردهای کاخ باکینگهام در بریتانیای استعمارگر می‌جنگیدند؛ اما این دلیل، مثل همیشه موجب نشد تا هموطنانشان آنها را فراموش کنند، بلکه در این باغ‌موزه فداکاران تاریخ جنگ‌های استرالیا، مجسمه‌ای از یک سرباز سواره تراشیده شد و در گوشه‌ای دیگر از میدان مستقر کردند تا خاطرشان در دل هموطنان تازه شود. بر پلاک برنزین آن که روی پایه مجسمه نصب شده، نام ۸۹ سربازی که در این جنگ جان داده‌اند حکاکی شده است.
مجسمه یادبود جنگ بوئر دوم میدان آنزاک
نقطه ای دیگر از میدان مجسمه‌ای از دو مرد جنگی با لباس زمستانی و لباس جنگلی را در خود جای داده و خاطرات جنگ‌های کره، مالایا و جزیره بورنئو را خاطرنشان می‌کند که در سالهای ۱۹۴۸ تا ۱۹۶۶ اتفاق افتاد. لباس زمستانی در تن یکی از مردان جنگ، به مبارزه آنها با شرایط بد آب و هوایی در سالهای ۱۹۵۰ تا ۱۹۵۳ اشاره می‌کند. استرالیائی‌ها از سال ۱۹۴۸ تا ۱۹۶۰ در مالایا و از ۱۹۵۰ تا ۱۹۵۳ در جنگ کره خود را درگیر کرده بودند و از سال ۱۹۶۲ تا ۱۹۶۶ به جنگ در سرزمین‌های مسلمانان اندونزی مشغول بودند و به این جنگ‌ها که تماما خارج از مرز‌هایشان است افتخار می‌کنند و اینچنین خاطرات‌شان را زنده می‌کنند.
مجسمه یادبود جنگ کره، مالایا و جزیره بورنئو میدان آنزاک
در نقاط دیگر میدان نیز پلاکهایی نصب شده که یادمانی برای اسکادران‌های هوایی استرالیا در بوستون و در جنگ دوم جهانی است نصب شده است.
یکی از پلاک‌های یادبود جنگ‌های استرالیا در میدان آنزاک
در لبه جنوب غربی میدان نیز یادمان حافظان صلح استرالیا که شامل یک درخت و یک پلاک حکاکی شده است قرار گرفته و یادمان صلحی است که توسط مردم تیمور شرقی به استرالیایی‌ها هدیه شده و توسط انجمن صلح سازمان ملل حمایت شده است.
درخت کاج یادبود صلح به همراه پلاک صلح که جلوی کاج نصب شده-میدان آنزاک
یادمان جنگ‌های جنوب غرب اقیانوس آرام که مجسمه‌ای است از سه مرد جنگی به قامت انسان واقعی(مقیاس یک به یک) برای بزرگداشت مردان و زنانی است که در طول جنگ جهانی دوم در جنوب غرب اقیانوس آرام جان دادند. این مجسمه، مردی استرالیایی را مجسم نموده که زیر بغل یک سرباز زخمی را گرفته و به دنبال یافتن امدادگر و ... است و مرد دیگری که در جهت مخالف آن‌دو در حرکت است و به سمت صحنه نبرد می‌شتابد.
یادمان جنگ‌های جنوب غرب اقیانوس آرام - میدان آنزاک
میدان به عنوان یکی از عناصر شهری یک تفاوت اساسی با فلکه دارد، میدان محل ایجاد گره‌ها و تعاملات اجتماعی است و فلکه محل از بین بردن گره‌های ترافیکی است. با این شرایط میدان آنزاک در شهر بریسبن استرالیا یک میدان واقعی است که تعاملات اجتماعی مناسبی در آن رخ می‌دهد و فرصتی مناسب برای تاثیر هنرمندانه بر مردم شهر به دست می‌دهد تا یاد فداکاری‌های جنگهایشان را جاودانه کنند. ما بیش از آنکه به حق یا باطل بودن جنگ‌های این کشور بپردازیم، شایسته است که از رفتار قدرشناسانه مردمان و مدرانشان در قبال فداکاری گذشتگان بیاموزیم.
نویسنده: ابراهیم ارجمندی