گروه بین‌الملل مشرق- ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه روز دوشنبه 24 اسفند، در جلسه‌ای با حضور وزرای خارجه و دفاع این کشور، دستور عقب‌نشینی بخش عمده‌ای از نیروهای زمینی روسیه از سوریه را صادر کرد. پوتین با اعلام این‌که نیروهای نظامی روسیه، به مهم‌ترین اهداف خود در سوریه دست یافته‌اند، از وزیر خارجه کشورش درخواست کرد نقش پررنگ‌تری در مذاکرات صلح سوریه ایفا کند.

در حالی که سخن‌گوی کرملین اعلام کرده رئیس‌جمهور روسیه پیش از صدور دستور عقب‌نشینی از سوریه، بشار اسد را از این تصمیم خود مطلع کرده، اما عقب‌نشینی روسیه از سوریه بسیاری از کارشناسان بین‌المللی را غافل‌گیر کرده است. واکنش‌ها به این تصمیم پوتین متنوع بوده و از استقبال تا انتقاد از تصمیم رئیس‌جمهور روسیه را شامل شده است.

برخی کارشناسان معتقدند که اقدام روسیه به خروج برخی از نیروهایش از سوریه در راستای یک سیاست مشخص و برای نشان دادن حسن نیت روسیه در مقابل جنگ‌طلبی آمریکایی‌ها صورت می‌گیرد. در عین حال، روسیه هم‌چنان متعهد است که عملیات‌های هوایی و بمباران مواضع داعش را ادامه دهد و قصد خروج کامل از سوریه را ندارد. همین موجب می‌شود تا نگرانی از این‌که روسیه با آمریکا به توافقی مخفی رسیده باشد، عملاً پایه و اساسی نداشته باشد.

خبرنگار بین‌الملل مشرق در همین خصوص با «براندون توربویل» کارشناس مسائل خاورمیانه گفت‌وگو کرده و از دلایل پشت تصمیم جدید پوتین، پیامدهای احتمالی آن برای بحران سوریه، و احتمال سنگین شدن کفه ترازو به سود غربی‌ها در این کشور جویا شده است. آن‌چه در ادامه می‌خوانید، توضیحات توربویل درباره عقب‌نشینی تاکتیکی روسیه از سوریه است.

اخبار عقب‌نشینی نیروهای روسیه از سوریه، بسیاری از افراد و حتی کارشناسان مسائل بین‌الملل را غافل‌گیر کرد. برخی از کارشناسان معتقدند این تصمیم روسیه، بیش از هر چیز، جنبه سیاسی داشته است. از آن‌جایی که خبر این تصمیم، هم‌زمان با «آتش‌بس» در سوریه و همین طور «مذاکرات صلح» سازمان ملل اعلام شد، اکنون روسیه می‌تواند خود را منطقی‌ترین بازیگر در صحنه بحران سوریه و هم‌چنین متعهدترین بازیگر به برقراری صلح واقعی در این کشور معرفی کند.

سد منطقی روس‌ها مقابل سیل جنگ‌طلبی آمریکا

روسیه از همان آغاز ورودش به بحران سوریه، این سیاست جلو رفتن بر اساس منطق را در نظر داشته است. این در حالی است که آمریکا هر زمان که مجبور شده از نظر سیاسی پا به پای روسیه بیاید، نه تنها عقب مانده، بلکه جلوی کشورهای دیگر، رسوا شده است. از جمله این موارد زمانی بود که آمریکا می‌خواست برای حمله به سوریه، بهانه استفاده اسد از سلاح‌های شیمیایی را بیاورد، اما روس‌ها خیلی زود وارد مسئله شدند و مذاکراتی را ترتیب دادند که سلاح‌های شیمیایی سوریه را از بین برد. نتیجه این تحولات این بود که روسیه خود را بازیگر دیپلماتیک و صلح‌طلب معرفی کرد، در حالی که غرب و به ویژه آمریکا چهره جنگ‌طلب و تشنه به خون خود را نشان دادند.

بهره‌برداری سیاسی پوتین از یک عقب‌نشینی تاکتیکی

بارها و بارها وقتی آمریکا فریاد می‌زد که صلح، تنها از طریق پیروزی «شورشی‌ها» یا حذف اسد می‌تواند محقق شود، روس‌ها «مذاکرات صلح» خودشان را سازمان‌دهی کردند. این مذاکرات در نهایت شکست خورد، اما نتیجه این بود که روس‌ها نشان دادند به دنبال صلح و دیپلماسی هستند، در حالی که آمریکایی‌ها بیش‌تر تمایل دارند به جنگ و خون‌ریزی متوسل شوند. بنابراین روس‌ها در بحران سوریه بسیار زیرکانه و قوی عمل کرده‌اند، چه در ابعاد سیاسی و چه نظامی. اعلام خبر عقب‌نشینی از سوریه هم به نظر می‌رسد یکی از همین زیرکی‌ها باشد.

لحظه «جورج بوشی» ولادیمیر پوتین با چاشنی موفقیت

آن‌چه تا کنون اشاره شد، جنبه‌های خارجی و بین‌المللی سیاست‌های روسیه بود. با این حال، باید توجه داشت که این سیاست‌ها، قطعاً جنبه‌های داخلی هم داشته و دارد. رئیس‌جمهور روسیه اکنون می‌تواند در داخل این کشور اعلام کند که مأموریت ما در سوریه با موفقیت به پایان رسیده است، بدون آن‌که مجبور باشد مانند جورج بوش روی عرشه یک ناو هواپیمابر فرود بیاید و ادعا کند که مأموریت نظامی کشورش در عراق صرفاً تمام شده است. پوتین اکنون می‌تواند بگوید به برخی از اهداف نظامی خود در سوریه رسیده است، اما حرفی از پایان مأموریت نزند و اسد را به حال خودش رها نکند.

رجزخوانی رسانه‌های غربی درباره عقب‌نشینی روس‌ها

هم‌چنین باید به خاطر داشت که آن‌چه روس‌ها مدنظر دارند، عقب‌نشینی واقعی از سوریه نیست. اگرچه رسانه‌ها و مطبوعات جریان اصلی از واژه «عقب‌نشینی» برای توصیف تصمیم جدید روسیه استفاده می‌کنند، اما این واژه را صرفاً برای مقاصد تبلیغاتی خودشان به کار می‌برند. آن‌چه پوتین در توضیحات خود توصیف کرد، تنها عقب‌نشینی بخشی خاص از پرسنل نظامی و تجهیزات روسی از برخی مکان‌ها در سوریه است.

یک عقب‌نشینی نصفه و نیمه به سبک روسی

پوتین گفته که تأسیسات دریایی این کشور در بندر «طرطوس» سوریه باز باقی خواهد ماند. هم‌چنین پایگاه‌های هوایی روس نیز بسته نخواهد شد و روسیه هم‌چنان به بمباران مواضع داعش ادامه خواهد داد. بنابراین عقب‌نشینی روسیه، یک عقب‌نشینی گسترده نیست، بلکه کاهش حجم حضور نظامی در سوریه و تنظیم مجدد قوا با هدف تأمین راحت‌تر اهداف مسکو است. قطعاً اهداف روسیه، بر خلاف آمریکایی‌ها، هرگز این نبوده که بخشی از خاک سوریه را اشغال کنند، بلکه شکست داعش و تقویت دولت بشار اسد بوده است. روسیه در گذشته همین اهداف را دنبال کرده و از این پس هم همین کار را خواهد کرد.

حضور نیروهای ویژه آمریکا در سوریه

نکته دیگری که ممکن است تصمیم جدید روسیه را یک عقب‌نشینی واقعی جلوه دهد، اظهارات «اشتون کارتر» وزیر دفاع آمریکا مبنی بر تصمیم ائتلاف آمریکایی برای اعزام نیروی زمینی به سوریه است. در این زمینه دو نکته را باید مدنظر داشت. اولاً این‌که نیروهای ویژه آمریکا همین الآن هم در سوریه حضور دارند و عملیات می‌کنند. باراک اوباما این مسئله را سال 2015 آشکارا اعلام کرد. هم‌چنین بعد از عملیات آمریکایی‌ها در دیرالزور، حضور این نیروها در سوریه نه تنها پذیرفته، بلکه در رسانه‌های غربی جشن گرفته شد.

آرزوی قدیمی اوباما برای اعزام نیروی زمینی به سوریه

دوماً این‌که آمریکا از مدت‌ها پیش اعلام کرده که قرار است نیروی زمینی به عراق هم اعزام کند، اما هنوز این کار را انجام نداده است. وزیر دفاع آمریکا ژانویه سال جاری میلادی باز هم اعلام کرد که نیروهای زمینی این کشور قرار است به عراق و سوریه اعزام شوند، اما هنوز هم خبری از اعزام نیروی زمینی به این کشورها نیست.

آن‌چه ائتلاف غربی-عربی به دنبال آن است

با وجود آن‌چه گفته شد، در یک نکته شکی نیست: دستورکار آمریکا، ناتو، شورای همکاری خلیج فارس و اسرائیل، حمله و اشغال خاک سوریه است. این‌ها دوست دارند اهداف خود را با استفاده از نیروهای نیابتی پیش ببرند، اما اگر لازم شد، به نیروی نظامی و دخالت مستقیم هم متوسل خواهند شد. با این حال، شرایطی که الآن در سوریه می‌بینیم، این نیست که نیروهای روسی سوریه را ترک کنند و نیروهای آمریکایی جایگزین آن‌ها شوند.

از داعشی‌ها بپرسید روسیه عقب‌نشینی کرده یا نه

اگرچه مخاطبان غربی تحت تأثیر رسانه‌هایشان تصور می‌کنند روسیه واقعاً دارد بشار اسد را تنها می‌گذارد، اما واقعیت این نیست. اگر می‌خواهید واقعیت را بدانید، باید از نیروهای داعش در «تدمر» بپرسید که عقب‌نشینی روسیه یعنی چه، البته اگر هنوز تروریستی در این شهر باقی مانده باشد. روس‌ها تا همین الآن هم مواضع داعش در تدمر را به طور پیوسته بمباران می‌کنند. البته امیدواریم تصمیم جدید روسیه در راستای کاهش تنش‌ها در سوریه، منجر به کاهش ابعاد بحران شود و تروریست‌های تحت حمایت عربستان سعودی، اسرائیل و غرب، هرچه زودتر از بین بروند و مردم سوریه بتوانند به زندگی عادی خود برگردند.

دلیلی برای نگرانی نیست

بنا بر آن‌چه که گفته شد، به نظر نمی‌رسد هیچ دلیل موجهی برای نگرانی و یا انتقاد از روسیه به خاطر تصمیم اخیر پوتین وجود داشته باشد. البته بسیاری از مردم شاید تصور می‌کردند یا حتی امیدوار بودند نقش روسیه در سوریه به تدریج افزایش یابد تا جایی که روس‌ها ده‌ها هزار نیروی زمینی و صدها تانک به سوریه اعزام کنند و یک تهاجم زمینی همه‌جانبه را علیه مناطق تحت کنترل تروریست‌ها ترتیب دهند. این افراد فکر می‌کردند باید یک جنگ واقعی و گسترده در سوریه شکل بگیرد و یک پیروزی سریع و قاطع نظامی نیز رقم بخورد. این در حالی است که مأموریت روسیه از ابتدا هرگز انجام چنین کاری نبود.