گروه بین‌الملل مشرق- اردوغان، ملک سلمان، روحانی و دیگر هیچ. سیزدهمین نشست سازمان همکاری اسلامی، بدون همکاری کشورها بر مهمترین معضلات جاری در جهان اسلام به کار خود پایان داد. مصر که به دلیل تخاصم با ترکیه، بی‌ رمق و با حضور وزیر خارجه، آن هم نه تا پایان نشست در استانبول حاضر شد. ایران به عربستان و ترکیه در مورد آتش‌افروزی در کشورهای منطقه هشدار داد و عربستان و ترکیه هم همین اتهام را به ایران وارد کردند و بندهای ضد ایرانی و ضدحزب‌الله را در بیانیه پایانی گنجاندند. همین.

سیزدهمین اجلاس سران سازمان همکاری اسلامی از اوایل هفته گذشته فعالیت خود را به میزبانی ترکیه ابتدا در سطح کارشناسان، سپس وزیران خارجه و سرانجام طی روزهای پنج‌شنبه ۲۶ و جمعه ۲۷ فروردین ماه با حضور سران کشورها با شعار «اتحاد و همبستگی برای عدالت و صلح» پی گرفت، اما نهایتاً این شعار در هیاهوی دشمنی‌ها ناشنیده ماند.

میزان یأس و نفاقی که در این دوره از نشست سازمان در جهان اسلام منتشر شد، کم‌سابقه بود. به راستی چرا سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در شرق و غرب جهان روز‌به‌روز از اثرگذاری بیشتری برخوردار می‌شوند اما کشورهای اسلامی نمی‌توانند حتی بر یک بیانیه ساده هم توافق کنند چه برسد به اجرای آن جهت حل معضلات مشترک؟

سازمان بیش از آنکه درمان باشد، فقط یک درد است که از وجود بیماری خبر می‌دهد. اما کدام بیماری یا بیماری‌ها؟

فقر

اردوغان رئیس جدید سازمان همکاری اسلامی اعلام کرد از 56 عضو، تنها 20 عضو به تعهدات مالی خود در قبال عضویت در سازمان پایبند بوده‌اند. وقتی او از حاضران خواست تعهدات مالی خود را پرداخت کنند با مخالفت کسانی روبرو شد که این مسأله را نیازمند گفتگوهای دوجانبه می‌دانستند نه طرح در جلسه عمومی. اما همان‌طور که اردوغان گفت،‌ اگر قرار است هر کس سهم خود را بدهد، چه نیازی به گفتگو وجود دارد؟!


واقعیت آن است که فقر و شرایط بد اقتصادی بسیاری از کشورهای اسلامی را در بر گرفته است. حالا دولت‌هایی که هر یک در حل مشکلات اقتصادی داخلی ناتوان مانده‌اند، چگونه می‌توانند برای این مشکل در جهان اسلام چاره‌ای بیاندیشند؟ آیا طبیعی نیست کشورهایی که مشکل مالی دارند، با دریافت وام از برخی کشورهای منطقه و جهان به درخواست‌های سیاسی آنها تن دهند؟

جهل

تعصبات فرقه‌ای و قومی، تنها در جوامعی ریشه می‌کند که خاک آن پر از جهل کور و بیسوادی فراگیر باشد. به قول اردوغان که البته نمی‌توان او را بازیگر بی‌طرف این اختلافات و بحران‌ها دانست، هم آن کس که می‌کُشد فریاد می‌زند «الله اکبر» و هم آنکه کشته می‌شود می‌گوید «الله اکبر». نه فقط مردم در جوامع مسلمان، حتی دولتمردان این کشورها نیز میان سیاست دینی و سیاست سکولار، حیران مانده‌اند.

مشکل اینجا است که حتی ریاست سازمان بر عهده کشوری قرار گرفته که خود یکی از تاریک‌ترین کارنامه‌ها را در زمینه همزیستی اقوام و زبان‌ها با یکدیگر دارد. کردهای ترکیه که حتی در نام کشورشان نیز مورد بی‌اعتنایی قرار گرفته‌اند، در سخنرانی اردوغان در نشست استانبول به «تروریسم» متهم می‌شوند. طبیعی است با تغییر نام یک معضل، به حل آن کمکی نمی‌کنیم.


آموزش عمومی بدون تلقین دشمنی نسبت به اقوام و فرقه‌های دیگر، نیاز عمومی کشورهای اسلامی است. «برای همه روشن است که نه عربستان مشکل ایران است و نه ایران مشکل عربستان. مشکل اصلی، جهل و تعصب و خشونت‌ورزی است». این را دکتر روحانی به حاضران در استانبول گفت اما احتمالاً آنها را با این پرسش تنها گذاشت که پس چرا ایران و عربستان در چند سال اخیر دائماً علیه یکدیگر موضع می‌گیرند؟

نفوذ خارجی

دخالت در امور داخلی کشورها، عدم تامین امنیت سفارت‌خانه‌های خارجی و حمایت از تروریسم در سوریه، بحرین، یمن و سومالی. اینها مواردی است که علیه ایران و گروه‌‌هایی چون حزب‌الله در لبنان تصویب شده است، گویی حضور نادیدنی رژیم صهیونیستی در این نشست، سنگین‌تر از حضور رئیس‌جمهوری اسلامی ایران بوده است.

یادداشت تفاهمی که جهت همکاری‌های دوجانبه میان ملک‌سلمان و اردوغان امضا شد، شاید اثرگذارتر از بیانیه پایانی سازمان همکاری اسلامی بود چون در بیانیه از عدم دخالت کشورهای خارجی در سوریه گفته شده اما این دو کشور در برکناری اسد و حمایت از مخالفان داخلی وی هم‌پیمان شده‌اند. اگر این کشورها در سیاست خارجی خود مستقل بودند، آیا در برابر شکل‌گیری گروه‌های خودسر مانند داعش سکوت می‌کردند و حالا در بیانیه پایانی خواهان حل مسالمت‌آمیز آن در ژنو می‌شدند؟

گفتگو، تنها گزینه پیش‌رو

از نشست سازمان همکاری اسلامی، فقط نشست آن باقی مانده و هیچ همکاری در کار نیست. اگر توان همکاری در میان ما نیست، لااقل دست به دامن هم‌کلامی‌ شویم. اگر یک بند از بیانیه پایانی نشست، درست باشد، همین است که دولت‌‌های اسلامی به جای تهدید یکدیگر به جنگ، بر سر یک میز بنشینند و در مورد اختلافات دوجانبه و چندجانبه گفتگو کنند.

اگر به دلیل اشتباهی که در حمله به سفارت عربستان رخ داد، این گزینه در مورد ریاض ممکن نیست، لااقل ایران با ترکیه و مصر بر سر یک میز بنشیند و تصمیم‌گیری در مورد مسائل فیمابین را از اختلافات کوچک‌تر آغاز کنند. اگر دیر اقدام کنیم، سایه همسایه‌های دور و نزدیک بر فرزندان بی‌سرپرست جهان اسلام سنگین‌تر می‌شود.


منابع: