گروه اقتصادی مشرق - در سال‌های اخیر منابع خارجی در گزارش‌های مختلفی با محاسبه ذخایر نفت و گاز ایران و میزان تولید آنها اعلام کرده‌اند که ایران از لحاظ دوام ذخایر نفت و گاز در رتبه‌های بالای جهان قرار دارد.
به عنوان مثال، سال گذشته شرکت ایتالیایی «اِنی»، سومین غول نفتی دنیا در گزارش خود اعلام کرد، ایران به لحاظ دوام ذخایر نفت و گاز ، میزان کنونی استخراج و با فرض حفظ ذخایر، تا 200 سال دیگر گاز و تا 125 سال دیگر نفت دارد و از این نظر در رتبه نخست جهان قرار گرفته است.
این شرکت میزان ذخایر گازی ایران در پایان سال 2014 را 34 تریلیون و 20 میلیارد مترمکعب و میزان تولید گاز را 170.08 میلیارد مترمکعب اعلام کرده است.
همچنین بر اساس برآوردهای این شرکت، میزان ذخایر نفتی ایران در پایان سال 2014 معادل 157 میلیارد و 530 میلیون بشکه و میزان تولید نفت روزانه 3 میلیون و 442 هزار بشکه نفت بوده است.
بر اساس این گزارش، کشورهای دیگر با فاصله زیاد پس از ایران قرار گرفته اند به طوری که در مورد گاز قطر به عنوان نزدیک‌ترین کشور به ایران تنها تا 144 سال دیگر گاز دارد. ترکمنستان با 117 سال و عربستان با 104 سال در رتبه‌های سوم و چهارم قرار گرفته‌اند.
ذخایر گازی روسیه 79 سال، الجزایر 56 سال، چین 26 سال، نروژ 22 سال، آمریکا 14 سال و کانادا 13 سال دیگر دوام می آورد و این کشورها از نظر میزان دوام ذخایر گازی خود به ترتیب در رتبه های پنجم تا دهم قرار گرفته‌اند.
به لحاظ دوام ذخایر نفتی، عراق 115 سال، کانادا 112 سال، کویت 90 سال، امارات 75 سال، عربستان 63، روسیه 20 سال، چین 16 سال، آمریکا 10 سال و مکزیک نیز 10 سال دیگر نفت دارند.
همچنین بر اساس آمار ارائه شده از سوی شرکت انگلیسی BP (بریتیش پترولیوم) در سال‌های اخیر، عمر ذخایر گازی ایران با تداوم روند کنونی تولید حدود 202 سال خواهد بود که از تمام کشورهای نفتی همچون عربستان و روسیه بالاتر است.
* ابهام در آمار منابع غربی
این محاسبات خوش‌بینانه در حالی از جانب منابع غربی مطرح می‌شود که در داخل کشور نسبت به دوام ذخایر نفت و گاز، محاسبات شفافی انجام نشده است.
منطق کارشناسی ایجاب می‌کند که به جای اکتفا به برآوردهای غربی‌ها، در داخل کشور محاسبات دقیقی درباره مدت زمان دوام ذخایر نفت و گاز کشورمان صورت گیرد. در اختیار داشتن چنین محاسباتی، باید مبنای تصمیمات کلان اقتصادی کشور در حوزه نفت و گاز قرار گیرد. فرضا اگر مشخص شود که ذخایر قابل استخراج نفت یا گاز ایران برخلاف تبلیغات غربی‌ها محدود خواهد بود، آنگاه مطمئنا باید در بسیاری از تصمیمات کلان کشور همچون صادرات نفت خام و گاز، تجدیدنظر کرد.
این موضوعی است که اخیرا دکتر مسعود درخشان متخصص ارشد انرژی کشور مطرح کرده است.
وی درباره بحران انرژی در ایران آینده، گفت: وجه غالب انرژی‌های ما از نفت و گاز طبیعی است و سایر منابع انرژی از جمله برق، آب، خورشید و هسته‌ای حدود ۱ درصد است.
وی هشدار داد: اگر پارس جنوبی کشف نمی‌شد اکنون صادرات ما در حوزه ذخایر انرژی در پایان برنامه ششم به صفر می‌رسید.
وی در ادامه به دو پیش‌فرض اشاره کرد و گفت: پیش‌فرض اول این است که منتظر بمانیم «یک پارس جنوبی دیگر» کشف کنیم! و دیگری اینکه به فکر راه چاره برای آینده باشیم.
دکتر مسعود درخشان خاطرنشان کرد: طبق تحقیقات ما، ایران حداکثر تا ۳۰ سال دیگر، مشکل نفت خواهد داشت و دیگر نفت برای فروش نداریم.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبائی در رابطه با حجم گاز طبیعی نیروگاه پارس جنوبی بیان کرد: مدیران این عرصه از ۱۵۰ سال عمر این نیروگاه می‌گویند درحالی‌که تخمین‌های ما نشان می‌دهد عمر بهره‌وری استخراج از این منابع کمتر از ۲۰ سال است.
دکتر درخشان در ادامه به راه‌های پیش رو اشاره کرد و گفت: باید در صادرات نفت خام و گاز طبیعی تجدیدنظر صورت گیرد؛ چراکه با اقدامات شتاب‌زده، قراردادهایی بسته‌شده صرفه اقتصادی ندارد و ما باید در مجموع در مورد صادرات این منابع، قراردادها را منتفی کنیم.
وی کسب رتبه در اوپک را بچگانه دانست و عنوان کرد: این بازی کودکانه است که هر بار خوشحال شویم رتبه صادرات ما در اوپک بالا رفته است یا نه!
درخشان تأکید کرد: ما باید بررسی کنیم که از صادرات یک ماده به کشوری مثل ترکیه چه دستاوردی خواهیم داشت چرا که با هزینه‌های زیاد و عواید کم فقط ذخایر گازی‌مان را از دست می‌دهیم.
پژوهشگر حوزه اقتصاد دانش‌بنیان یادآور شد: بارها گفته‌ایم که عقد قرارداد با شرکت‌های خارجی در حوزه نفت و گاز برخلاف اقتصاد مقاومتی است.
وی در ادامه به «صرفه‌جویی در مصرف انرژی» پرداخت و اظهار کرد: علاوه بر افزایش بهره‌وری باید با قیمت‌گذاری مردم را وادار به مصرف درست کرد.
دکتر درخشان با بیان این نکته که اگر به این مسائل توجه نکنیم در آینده با بحران انرژی مواجه خواهیم بود، به ذکر مثال‌هایی در این‌باره اشاره کرد و اظهار داشت: پالایشگاه آبادان هر روز ضرر می‌دهد، به این معنا که فعالیت آن صرفه اقتصادی ندارد و اگر همین‌الان آن را تعطیل کنیم، سود کرده‌ایم.
وی افزود: اکنون وزارت نیرو، بزرگ‌ترین بدهکار کشور است و بخش خصوصی هم در این حوزه ورود پیدا کرده است اما وزارت نیرو نمی‌تواند بدهی‌های خود را به بخش خصوصی تولیدکننده انرژی پرداخت کند.
عضو هیئت علمی اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی در پایان با تأکید بر لزوم توجه به بهره‌وری انرژی به‌صورت استراتژیک هشدار داد: کشور در فاصله ۲۰ سال آینده با بحران وحشتناک انرژی روبرو خواهد شد؛ اگر برق نباشد، آب نیست؛ شهرها خاموش می‌شوند و کشور در یک «بحران ملی» گرفتار خواهد شد.
اظهارات هشدارآمیز دکتر درخشان را باید تلنگری به تصمیم‌گیران اقتصادی کشور دانست. اگر محاسباتی که دکتر درخشان به آنها استناد کرده مدنظر قرار گیرد، عمر ذخایر نفت و گاز کشورمان دو سه دهه بیشتر نخواهد بود. در این شرایط، قطعا تلاش برای افزایش خام‌فروشی نفت و گاز، اقدامی اشتباه و خلاف منافع ملی کشور است. خصوصا آن که با توقف انرژی هسته‌ای، ایران در دهه‌های آتی هیچ جایگزینی برای نفت و گاز ندارد و مجبور خواهد شد که نفت و گاز وارد کند. مطمئنا در آن زمان، نفت و گاز را به قیمت کلان به ایران خواهند فروخت، نه قیمت مفت این روزها.
به نظر می‌رسد باید از این پس به گزارش منابع غربی درباره برآورد عمر ذخایر نفت و گاز کشورمان با نگاهی محتاطانه و امنیتی نگریست. از یاد نبریم که یکی از استدلال‌های همیشگی آمریکایی‌ها برای مخالفت با دستیابی ایران به انرژی هسته‌ای، ذخایر بالای نفت و گاز کشورمان و دوام بالای 100 سال آن است. آیا برآوردهای اغراق‌آمیز منابع غربی درباره ذخایر نفت و گاز ایران با تلاش برای محدود کردن انرژی هسته‌ای کشورمان، مرتبط نیست؟