در این نشست رحیم مخدومی، سید احمد نادمی، علی‌اصغر عزتی پاک، محمدرضا سنگری، حمیدرضا شکارسری و سید اکبر میر جعفری (نویسنده کتاب) حضور داشتند.
نگاه متفاوت در نثر و نوع نگاه نویسنده
عزتی پاک در این نشست با اشاره به اینکه از خواندن دو کتاب جدید میرجعفری لذت برده است، گفت: این کتاب‌ها تفریحی و سرگرم‌کننده است و مخاطب می‌تواند از مطالعه آن لذت ببرد.
وی ادامه داد: اصولاً خاطره‌نویسی برای تاویل و تفسیر جایی نمی‌گذارد اما ما در این دو کتاب می‌بینیم که نویسنده گاهی از میرجعفری دور میشود و فارغ از سرگذشت نویسنده با شخصیت‌ها و وقایع برخورد می‌کند. از سوی دیگر پرداخت داستانی نویسنده هم به این موضوع کمک کرده است.
این منتقد افزود: در کتاب جنگ نوشت میرجعفری با عنوان «ریحان‌هایی که مادرم دوست داشت» با این که قرار است نسبت‌های انسانی در جنگ روایت شوند و ما زندگی نویسنده را بخوانیم اما به‌تدریج نویسنده و داستان‌هایش آن چنان خرد و ریز می‌شوند که دیگر احساس می‌کنیم در حال خواندن سرگذشت نویسنده نیستیم و او هم شخصیتی در داخل کتاب‌ها شده است.
عزتی پاک با تاکید بر اینکه در کتاب «ریحان‌هایی که مادرم دوست داشت» رویکرد نویسنده به جنگ بدور از هیجان و شعارزدگی است، اظهار کرد: آدم‌های واقعی در جنگ رفتارهایی داشتند که معمولاً در ممیزی آثار حذف می‌شوند و از ویژگی‌های مثبت این کتاب این است که نگاه واقعی و به دور از کلیشه به آدم‌های جنگ داشته است. وقتی کتاب تمام میشود با وجود شخصیت‌های متنوع و متناقض داستان باز هم گفتمانی که می‌خواهد فرهنگ ایثار و شهادت را ترویج کند بر کتاب حاکم شده و در نهایت این پیام به مخاطب منتقل میشود.
وی در پایان گفت: میرجعفری در این کتاب از خودش ننوشته است بلکه سعی کرده وقایع زندگی را شرح دهد. در کتاب دیگر میرجعفری «ریختن نور روی شاخه‌های پایین» هم که به نوعی زندگی نوشت آن است نگاه جامعه‌شناسانی به امثال شخصیت نویسنده در جامعه شده است.
زندگی‌نامه‌نویسی شبیه کیک و خاطره‌نویسی برشی از کیک
نادمی با بیان اینکه میرجعفری معتقد است بین زندگی‌نامه نوشتن و زندگی نوشتن تفاوت وجود دارد، گفت: مولف در این دو کتاب برای انتخاب کلمات تعمد داشته و سعی کرده است زندگی‌نوشت داشته باشد. با توجه به اینکه میرجعفری را اغلب ما به عنوان یک شاعر می‌شناسیم طبیعی است که در انتخاب واژه‌های مصرفی نیز جدیت ویژه‌ای داشته باشد.
وی ادامه داد: تاکنون در ایران برای واژه «خودزندگی‌نامه نویسی» کلمه بهتری انتخاب نشده است و انگلیسی‌ها از واژه اتوبیوگرافی برای این موضوع استفاده می‌کنند، به هر حال ما خاطرات و زندگی‌مان را یا خودمان می‌نویسیم و یا دیگران برای ما می‌نویسند. به گفته یک نویسنده معروف زندگی‌نامه نویسی شبیه یک کیک است و خاطره‌نویسی نیز برشی شبیه یک کیک دارد.
این داستان‌نویس افزود: در زندگی‌نامه‌نویسی مولف از نقطه‌ای در زندگی فرد که معمولاً نقطه آغازین است شروع می‌کند و بعد آن را در نقطه‌ای که فرد در حال ایستاده است، ادامه می‌دهد اما در خاطره‌نویسی نویسنده، لحظه‌های شاد و یا غمگین را انتخاب می‌کند و سعی می‌کند ادبیات خاصی را برای آن استفاده کند.
نادمی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه میرجعفری در این دو اثر از دو نوع نوشتن زندگی بهره برده است، عنوان کرد: او در یک کتاب، فضای کودکی تا دوران جوانی خود را ترسیم کرده و در کتاب دومش نیز به جنگ نوشت روی آورده است. به هر حال او در این کتاب‌ها برش‌هایی از زندگی‌اش را انتخاب کرده و سعی کرده از ادبیات خاصی برای آراستن آن استفاده کند.
وی در پایان سخنانش گفت: در این آثار مخاطب با زاویه دید، توصیفات داستانی و شاعرانه و پرورش شخصیت روبه‌رو است.
انتظار استناد بیشتر
رحیم مخدومی نیز در ادامه این نشست با اشاره به اینکه کتاب متفاوتی را خوانده است، گفت: یکی از بارزترین ویژگی‌های کتاب «ریحان‌هایی که مادرم دوست داشت» این است که نگاه متفاوتی در نثر و نوع نگاه نویسنده وجود دارد. میرجعفری در تمام خاطراتش سعی کرده که از حاشیه وارد متن شود و مستقیماً به سراغ متن نرود. او برای ورود به حاشیه نیز از زبان هنر بهره گرفته و این ابزار برای جذب مخاطب نیز بسیار موثر بوده است.
وی ادامه داد: با وجود اینکه کتاب «ریحان‌هایی که مادرم دوست داشت» میرجعفری، خاطره‌نویسی است و ما از خاطره‌نویسی انتظار انسجام نداریم با وجود این انتظار استناد بیشتر در این آثار وجود دارد و مولف می‌توانست با استفاده از عکس و اسناد بیشتر به این کتاب استناد ببخشد.
به گفته این منتقد، میرجعفری در کتاب «ریحان‌هایی که مادرم دوست داشت» خود نگاهی بدون فیلتر، بی پیرایه و واقع بینانه به پیرامون خودش دارد و آدم‌ها را آنگونه که دوست دارد نمی‌بیند و نگاه کاریکاتوری به افراد ندارد. همین موضوع نیز به جذابیت این اثر کمک کرده است و این نگاه باعث شده که جمع متضادها در این کتاب شکل بگیرد در حالی که روایت دفاع مقدس ما نیز به همین شکل بوده است.
مخدومی با تاکید بر اینکه شخصیت‌های این کتاب متنوع و متعدد است، عنوان کرد: این میزان از تنوع با توجه به حجم کم اثر به جذابیت کتاب کمک زیادی کرده است. در بخش‌هایی از کتاب نیز احساسات قوی وجود دارد، به طور مثال شخصیت اسکندری به این شکل معرفی شده است.
وی در پایان سخنانش گفت: این کتاب شدن با اراده است آن هم با سرعت! هر که اراده دارد به قله می‌رسد و هر که اراده ندارد حتی اگر در قله باشد سقوط می کند. شرط درک جهاد است نه خود جهاد!
خود زندگی‌نامه نوشت فرزند میرجعفری است
محمدرضا سنگری نیز در بخش دیگری از این نشست با اشاره به سرگردانی که در نام‌گذاری ژانر خود زندگی‌نامه نوشت وجود دارد، اظهار کرد: این سرگردانی در نام‌گذاری نشان می‌دهد که ژانر جدیدی در حال تولد است. یکی از ویژگی‌های ادبیات انقلاب تلفیق است که در قالب و محتوا رخ می‌دهد. امروز ما قالب‌های جدیدی را می‌بینیم که نامی برای آنها نداریم این کتاب‌ها خاطره‌نویسی نیستند که ما در آنها در پی استناد باشیم.
این پژوهشگر ادامه داد: بنابراین این کتاب‌ها هم خاطره‌نویسی هستند و هم نیستند، هم یادداشت هستند و هم نیستند. میرجعفری مادر چنین ژانری است و این ژانر فرزند اوست.
وی افزود: ما در میان شاعران کلاسیک کمتر شاعری را می‌بینیم که به متن نثر هم داشته باشد اما در آثار افرادی چون میرجعفری رفت و برگشتی بین شعر و نثر وجود دارد و باید به دنبال پاسخ این پرسش بود که چرا چنین اتفاقی افتاده است.
سنگری تاکید کرد: سیری که نویسنده در سه اثر آخر خود داشته قابل تامل است و باید به این سوال پاسخ داد که چرا میرجعفری در این کتاب‌ها این بخش‌ها از زندگی خود را گزینش کرده است.
به گفته وی، میرجعفری صداقت و جرات در گفتن دارد و گزینش او در خاطراتش در این دو کتاب جدیدش بسیار مهم است. همچنین مولف در این کتاب‌ها تجربه عاطفی داشته است در حالی که ما در بسیاری از آثار تنها اطلاعات عاطفی نویسنده را می‌بینیم و نه تجربه عاطفی.
با روش جدیدی در آثار میرجعفری روبه‌رو هستیم
شکارسری نیز در بخش‌های پایانی این نشست توضیحات مختصری درباره کتاب‌های جدید میرجعفری داد و گفت: ما نباید برای نام‌گذاری این ژانر خودمان را عذاب بدهیم بلکه باید بدانیم ما در این کتاب‌ها با روش جدیدی روبه‌رو هستیم که در آن نویسنده گاهی داستان‌پردازی کرده و گاهی خاطره‌گویی داشته است.
* ایبنا