به همین جهت میزگردی با حضور فاطمه قربان معاون سازمان نشر آثار و ارزش‌های مشارکت زنان در دفاع مقدس و معصومه رامهرمزی نویسنده، پژوهشگر و امدادگر در دوران دفاع مقدس تشکیل شد.
رامهرمزی در این نشست به ابعاد مختلف حضور زنان در دفاع مقدس، آسیب‌های زنان در جنگو اشاره به یادمان‌های که با بی‌مهری مواجه هستند پرداخت. معاون سازمان نشر آثار و ارزش‌های مشارکت زنان در دفاع مقدس به عنوان یکی از اشخاصی که به صورت تخصصی در این زمینه فعالیت می‌کند به تبیین نقش زنان در دفاع مقدس، فعالیت‌های صورت گرفته در این زمینه و نقش صدا و سیما و سازمان‌های فرهنگی در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت پرداخت.
در ادامه ماحصل این گفت و گو را می‌خوانید.
***
**سایه بلند زنان در هشت سال دفاع مقدس
به نظر شما چه عواملی باعث شده است که برخی از جوانان، امروز بحث دفاع مقدس را پس بزنند؟
رامهرمزی: شاید یکی از عوامل پس زدن جوان‌ها، نوع بیان و ورود ما به این بحث است. تکراری و کلیشه ای به موضوع می پردازیم. هشت سال دفاع مقدس مملو از موضوع ومسئله است اما معمولا بعضی موضوعات تکرار می شود و تازه این تکرار هم با نوعی شعارزدگی و تفاخر همراه است که مورد پسند جوانان نیست.
در موضوع نقش زنان در دفاع مقدس همین اتفاق افتاده است؟
رامهرمزی: همان طور که می‌دانید نقش زن در دفاع مقدس در واقع نقش مناسبات انسانی در جنگ و روح عاطفی حاکم بر جنگ است. قرار است در موضوع زنان، مناسبات انسانی جنگ را ترسیم و مورد توجه قرار دهیم. مردم به این بعد از جنگ علاقه مند هستند و زمینه اجتماعی مناسبی برای ورود به این موضوع وجود دارد اما در تبیین ابعاد این موضوع هم خیلی خوب عمل نکرده ایم.
همه زوایای حضور زنان در جنگ مورد توجه قرار نگرفته است و به سهویا عمد بعضی از نقش ها را به فراموشی سپرده ایم وبیشتر گزینشی عمل کرده ایم. این نوع نگاه به موضوع زنان نگاه حداقلی است و در دراز مدت جامعه آن را پس می زند چون جامعه خواهان دریافت حقیقت جامع موضوع زن در جنگ است.
به عنوان مثال عرض می کنم،نقش مادران رزمندگان وشهدا در جنگ نقشی بی بدیل و غیر قابل انکار و تاثیر گذار است اما این مصداق همه ماجرای حضور زنها در جنگ نیست. دختران جوان به دنبال یافتن ما به ازاء نقش دختران و زنان جوان در جنگ هستند تا با آنها همذات پنداری کنند و باور کنند که آنها هم صاحب چنین توانایی های در برخورد با پدیده جنگ می توانند باشند.
این موضوع برای اقشار مختلف جامعه، صادق است وما هم که در هشت سال دفاع مقدس از این مصادیق کم نداریم پس چرا تلاش نمی کنیم تا منظومه وار و مجموعه ای به این نقش ها بپردازیم.
** عامل موفقیت ما در جنگ حضور مردم بود نه مناسبات نظامی و سیاسی
ما در جنگ مورد هجمه کشورهای زیادی بودیم، ظاهراً با یک کشور در جنگ بودیم. انواع و اقسام تجهیزات نظامی از فرانسه، انگلیس، آمریکا، آلمان برای کمک به رژیم بعث فرستاده می‌شد ودنیای استکبار با تمام امکانات از دشمن ما حمایت می کرد، حمایت وحضور جدی مردم با توکل به قدرت الهی این معادله را به هم زد.
جنگ ما یک جنگ دفاعی و مردمی بود. در حقیقت مردم از جنگ پشتیبانی کردند. عامل موفقیت ما در جنگ حضور مردم بود نه مناسبات نظامی و سیاسی.
ما با اتکاء به این ظرفیت کثیر، توانایی این را داریم که ابعاد مختلفی از جنگ را به نمایش بگذاریم. این ظرفیت وجود دارد وبا فکر و برنامه ریزی باید به آن پرداخت.
با توجه به سخنان شما، در کدام ابعاد از دفاع مقدس کم‌ترین توجه صورت گرفته است؟
رامهرمزی: این قضیه در مورد موضوعات مختلف مصداق پیدا کرده ولی در موضوع زنان به نظرم مصداقش پر رنگ تر است. به عنوان مثال به نقش زنان در اقتصاد جنگ اشاره کرد.در این سالها کمتر به این موضوع پرداختیم. از سال 64 خزانه کشورخالی است، مشکلات اقتصادی وتحریم‌های جهانی، فشارهای جدی به اقتصاد کشور وارد می کند. ما به این موضوع نپرداختیم که در آن موقعیت میزان طلای اهدایی زنان و کمهای غیر نقدی آنها به جبهه چقدر بوده و این کمکها چه تاثیری بر اداره جنگ ورفع مشکلات اقتصادی داشت.
کم لطفی است که نقش زنان در اقتصاد وپشتیانی مالی از جنگ نادیده گرفته شود. درباره شرایط زندگی زنان مهاجر همواره سکوت کرده ایم در حالیکه زندگی در اردوگاهها وخوابگاهها با انواع واقسام مخاطرات همراه بود و اگر گذشت وبردباری خانواده ها نبود دولت دچار مشکلات جدی در تامین نیازهای اولیه وانسانی جنگ زده ها پیدا می کرد.
زنان مهاجر یا به تعبیری جنگ زده در طی هشت سال آوارگی ودوری از خانه وکاشانه چگونه زندگی کردند؟ آسیب شناسی این نوع از زندگی به ما کمک می کند که در موقعیتهای مشابه درست عمل کنیم ودچار خطاهای دیروز نشویم.
در این سالها بیشتر از دریچه تفاخر به گذشته به موضوعات تکراری پرداختیم و کمتر جرئت کردیم به بررسی آسیب ها و آفت ها بپردازیم در حالیکه هر جنگی هم پیروزی وهم شکست دارد، هم نقطه قوت و هم نقطه ضعف دارد و اگر واقع بینانه و منصفانه به نقد خود نپردازیم دیگران هم نمی توانند ما را باور کنند.
با وجود تعدد کتابها در حوزه دفاع مقدس چرا تنها برخی آثار مورد استقبال جامعه قرار می‌گیرد؟
رامهرمزی: در محتوای کتابها مشکلی نداریم، تفاوت کتابها و علت موفقیت آنها به شیوه انتقال محتوا بر می گردد.
یکی از علت‌های موفقیت برخی از کتاب‌های دفاع مقدسی، "تغییر زبان" است هنر یک نویسنده است که بتواند با زبانی بنویسید که با جامعه مخاطب ارتباط برقرار کند
نویسنده می تواند جنگ را صادقانه وبه زبانی بنویسد که مردم آن را بخوانند، درک کنند و باور کنند. گاهی با مجموعه هایی روبرو می شویم که بدون نگاه کارشناسی در کوتاهترین زمان وبرای اهداف اداری وسازمانی کتاب منتشر می کنند و با نابود کردن سوژه و محتوای ارزشمند، فرصت انجام یک کار خوب را می گیرند.
** ذکر شکست‌ها عبرت برای آینده است
خیلی وقت‌ها براساس گفتمان قالب بر جامعه بیشتر به دنبال تفاخر نسبت به دفاع مقدس بودیم هر چند که این یکی از اغراض دفاع مقدس است. اما چیزی فراتر از این برای دفاع مقدس وجود دارد و آن فرهنگ سازی است.
اگر بتوانیم این تفاخر را تبدیل به فرهنگ کرده و آن را منتقل کنیم، موفق می شویم، در غیر این صورت هر قدر بگوییم و بنویسیم، تنها قشر خاصی آن را می خوانند وبه به وچه چه می گویند اما فایده‌ای برای کل جامعه به همراه ندارد. شمابه عنوان یک جوان اگر ازاین حرفها استفاده نکنید وبه درد شما نخورد آن را کنار می گذارید و دیگر به سراغش نمی روید.
به نظر من ما نیاز جدی به این موضوع داریم که لایه‌های پنهان جنگ را کشف کنیم و از بیان آن نترسیم. ما بعضی وقت‌ها می‌ترسیم که آفت‌ها و آسیب‌ها را بگوییم. می‌ترسیم بگوییم که ما در عملیات کربلای 4 و رمضان شکست خوردیم ذکر شکست‌ها عبرت برای آینده است.
اگر در کنار تمام افتخاراتی که در جنگ حاصل کردیم از درد، آسیب، تلخی‌ها و از مصائب جنگ هم بگویم، مردم را برای موقعیت مشابه آماده می‌کنیم. این توانمندی را ایجاد می‌کنیم که در برخورد با آسیب مشابه از تجربه گذشته استفاده کنیم واز بحران عبور کنیم.
در دوران دفاع مقدس زنان همسر خود را برای حضور در جبهه، تشویق می‌کردند ولی چرا امروز بعضی از زنان مانع از حضور همسر خود در سوریه می‌شوند؟
رامهرمزی: نگاه تقویمی و مناسبتی و ابزاری به خاطرات جنگ وشهدا و جانبازان قدرت فرهنگ سازی و الگو برداری ندارد. اگر نگاه ما غیر از این بود امروز با این مشکل روبرو نمی شدیم. اگردر این سالها بیش از آنچه کردیم، از همسر جانباز و شهید، حمایتهای قانونی وعاطفی می کردیم امروز ته دل بعضی از خانمها نمی لرزید که اگر همسرشان را از دست بدهند چه خواهد شد و چه آینده ای در انتظار آنهاست.
البته هنوز هم بسیاری از خانمها هستند که بدون این ملاحظات از حضور همسرانشان در صف جهادگران حمایت می کنند اما این دلیل نمی شود که ما به مسئولیتهای خودمان عمل نکنیم.
زمانی که همسر یک جانباز اعصاب و روان به مراکز مسئول مراجعه می‌کند و از این موضوع شکایت دارد که همسرش در حالی که شرایط روحی و جسمی مناسبی نداشته است، خانه را بدون اطلاع آنها فروخته است وآنها بی سر پناه مانده اند، کدام قانون و مرکز از آنها حمایت می کند تا این مشکل حل شود. این زن تنها باید بار این مشکلات را به دوش بکشد و گاهی حتی حق اعتراض ندارد وخیلی راحت به ضعف اعتقادی یا کوتاهی در وظایف همسر داری متهم می‌شود.
سالهاست که مشکلات ومسائل زنان آسیب دیده از جنگ به اشکال مختلف بیان شده است اما هنوز هم قانون حمایتی محکمی از این زنان نداریم، منکر زحمات انجام شده نیستم اما با تجربه ای که ما پشت سر گذاشتیم خیلی بهتر از این می توانستیم عمل کنیم و باید کوتاهی خودمان را بپذیریم و تدوین قوانین را در اولویت کارها قرار دهیم.
چرا هنوز تصور ما این است که با برگزاری یک همایش تقدیر و دادن یک لوح سپاس و هدیه به این خانمها نقش زنان در جنگ را تکریم کرده ایم. بهترین و کاملترین شیوه تکریم از بانوان و بزرگداشت نقش آنها در جنگ تدوین قوانین مناسب برای حمایت از آنهاست.
رزمندگانی که عازم جبهه مقاومت هستند لازم است همسر وفرزند خودشان را آگاه کنند دلایل خود را بگویند و آنها را با خود همراه کنند. مسئولین هم وظیفه دارند این افراد را تکریم کنند و از خانواده آنها حمایت کنند.
دلایل را برای مردم روشن و شفاف توضیح بدهیم. ما می‌گوییم باید بروند که از حرم دفاع کنند. ما باید به دانشجویی که می‌گوید مگر اهل بیت(ع) به دفاع ما نیاز دارند، پاسخ داشته باشیم.
امروز می‌بینیم که جامعه در موضوع طلاق دچار آسیب جدی شده است. به همین جهت مرکز مشاوره رایگان راه‌اندازی می‌کنیم تا جوان‌ها از هم جدا نشوند. این یعنی راه‌حل برای آفتی به نام "طلاق". در موضوع دفاع مقدس هم باید این طور برخورد کنیم. اگر خانم برادران، کتاب دختر جنگ زده ای به نام "حنانه" را می نویسد بر او هجمه نیاوریم که چرا از حنانه‌ای که آسیب دیده جنگ است، نوشتی؟ حرفم این نیست که فقط دنبال زشتیها و فجایع جنگ باشیم نه اینطور نیست. منظور این است که آنچه رخ داده را ببینیم و جامع نگر باشیم و از بیان این موارد هم خوف نداشته باشیم. وقتی همه چیز را گل و بلبل نشان دهیم کسی باور نمی کند زیرا اقتضاء زندگی انسانی تضاد وتقابل رویدادها و همراهی زشتی و زیبایی در کنار هم هست و این واقعیت زندگی انسانهاست. البته در دهه شصت ما به لحاظ فرهنگی و اجتماعی به شکوفایی رسیدیم و انسانهای بزرگی ثمره این دوره هستند که کسی نمی تواند این مراتب را رد کند یا به آن خدشه وارد کند و هر جامعه ای اگر به این نقطه از رشد برسد، مواهبش را هم خواهد دید.
شما در زمینه آسیب‌های زنان در جنگ چه فعالیت‌های انجام دادید؟
رامهرمزی: من در ضمن کارهایی که دستم بوده به این موضوعات پرداختم و سعی کردم از آنها عبور نکنم و تحقیق بیشتری بر این موارد انجام دهم اما کار مستقل یا خاصی که فقط به این موضوعات بپردازد انجام نداده‌ام.
در حال حاضر کتابی را در دست تدوین دارم که بخشی از این کتاب به موضوع اردوگاه جنگ زدگان مربوط است وآفتهای زندگی جمعی را در این مکان نشان می دهد.
در زمان جنگ گاهی بیست هزار نفر در یک محیط بسته به نام شهرک یا اردوگاه زندگی می کردند و زندگی این جمعیت انسانی در دراز مدت آفتهای فرهنگی، بهداشتی و حتی اخلاقی را به دنبال داشت ما با بررسی واقع بینانه این شرایط می توانیم راه حلهایی برای زندگی اجتماعی از جمله شیوه طراحی مسکن و فضاهای تفریحی، ورزشی پیدا کنیم ومرتب دور خودمان نچرخیم و این پرسش را تکرار نکنیم که چرا فرهنگ عمومی ما تنزل کرده و در سبک زندگی دچار مشکل هستیم.
**راه اندازی دفتر مطالعات زنان در دفاع مقدس یک نیاز جدی است
در موضوع زن در جنگ به یک دفتر مطالعات تخصصی نیاز داریم، البته سالهاست که این موضوع را مطرح کرده ایم و همواره هم هم مورد بی‌مهری قرار گرفته است. البته مراکز تحقیقاتی جنگ می‌توانند بخشی از فعالیتهایشان را به این موضوع اختصاص دهند اما از قرار معلوم هنوز احساس نیاز نکرده اند.