از اظهارات مقام معظم رهبری مشخص می‌شود که وظیفه این هیئت بررسی اجرای برجام و تشخیص نقض برجام چه نقض کلی و چه نقض جزیی آن است.

اعضای هیئت نظارت بر اجرای برجام چه کسانی هستند؟

سید عباس عراقچی در رابطه با تعداد اعضای این هیئت می‌گوید: این هیئت هشت عضو دارد و اعضایش با تأیید رهبری انتخاب شده‌اند و دستور کار این هیئت نیز با تأیید و نظر ایشان مشخص می‌شود.

معاون وزیر امور خارجه که به گفته خودش یکی دو بار به جای محمد جواد ظریف در این جلسات حضور داشته است، تشکیل جلسات هیأت نظارت را به اقتضای موضوعاتی که پیش آمده دانست و گفت: تاکنون چندین جلسه تشکیل شده است.

بر اساس گزارش ایسنا، اعضای هیات نظارت بر اجرای برجام آقایان حجت‌الاسلام والمسلمین حسن روحانی، علی لاریجانی، محمدجواد ظریف، حسین دهقان، علی شمخانی، علی‌اکبر صالحی، سعید جلیلی و علی‌اکبر ولایتی تشکیل می‌دهند. هم‌چنین دریابان علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، هم‌زمان دبیر این هیئت است و وظیفه اطلاع‌رسانی و ارائه گزارش‌های مربوطه با ایشان و هیات نظارت است.[2]

تحریم‌ها و تهدیدهای آمریکا و واکنش هئیت نظارت بر برجام

مسئولین آمریکایی پس برجام تهدیدها و تحریم‌های زیادی علیه ایران اعمال کرده‌اند. این اقدامات نشان می‌دهد که دشمنی آمریکایی‌ها با توافق برجام کم نشده است. از روز اجرای توافق، بزرگ‌ترین بانک‌های جهان به خودداری از همکاری‌های بانکی با مشتریان ایرانی یا شرکت‌هایی که به دنبال تجارت در ایران هستند ادامه داده‌اند، زیرا نگران‌اند که متهم به نقض تحریم‌های پابرجای دولت آمریکا شوند. این امتناع از همکاری موجب بروز مشکلاتی شده است و شرکت‌های مهم اروپایی نتوانسته‌اند خدمات بانکی ضروری برای تجارت در ایران را دریافت کنند. بر همین اساس بود که ولی الله سیف، رییس کل بانک مرکزی، در آمریکا به تلویزیون بلومبرگ گفت که «تقریباً هیچ چیز» از این توافق که در روز 16 ژانویه اجرایی شد عاید ایران نشده است.

در ادامه تحریم‌ها و تهدیدهای آمریکا در یک سال گذشته و در دوران پسابرجام را مشاهده خواهید کرد. تفصیل این اقدامات در (اینجا) ببینید.

• قانون محدودیت ویزا
• تحریم‌های موشکی علیه ایران
• شروط جدید کنگره آمریکا برای رفع تحریم
• پرداخت غرامت ۱۰.۵ میلیارد دلاری
• محدودیت‌های مکرر مالی علیه ایران
• غارت دو میلیارد دلاری
• ممنوعیت خرید آب سنگین از ایران
• متمم پیشنهادی سناتور کلی آیوته مبنی بر تحریم‌های بیشتر علیه ایران
• پیشنهاد تحریم جدید علیه به خاطر بازداشت تفنگداران آمریکایی
• افزودن نام افراد و شرکت‌های جدید به فهرست تحریم‌ها به بهانه برنامه موشکی
•  عدم اجازه دسترسی به نظام مالی آمریکا و استفاده از چرخه دلار

در مقابل این اقدامات خصمانه، تقریباً هیچ عکس‌العملی از سوی هیئت نظارت بر برجام صورت نگرفت و تنها در چند روز اخیر دکتر ولایتی- به عنوان عضو هیئت نظارت بر برجام- در مصاحبه‌ای با اشاره به روند اجرای برجام گفت: «در این فاصله امریکایی‌ها به تعهداتشان که رفع تحریم‌ها و آثار آن، آزادی تجارت و ارتباطات علمی، فناوری، تجاری و مالی میان ایران و دیگر کشورها و غرب است، عمل نکردند و علت آن هم مشکلاتی است که وجود دارد.»

ولایتی در اظهارات خود تصریح کرد: «می‌بینیم از زمانی که برجام امضا شده است، هر روز به بهانه‌ای در سنا یا کنگره امریکا مصوبه‌ای را علیه ما تصویب می‌کنند که بعضی هم به امضای اوباما می‌رسد. به عنوان نمونه در خصوص فروش هواپیماهای بوئینگ به کشورمان که صحبت‌هایی شده است و معلوم هم نیست چقدر عملی شود، مصوبه‌ای گذرانده‌اند که بر اساس آن دولت امریکا حق ندارد این هواپیماها را به ما بفروشد. به فرض که بوئینگ را هم به ما بفروشند و قرارداد هم اجرا شود، اگر همین سنا و کنگره با آمدن رئیس جمهور بعدی مصوبه‌ای بگذرانند و مانع از ارائه خدمات و قطعات، اورهال و مانند آن به ما شوند آنوقت چه باید بکنیم؟ امریکایی‌ها هر چه تصویب می‌کنند گویی همه دنیا مجبورند از آنان تبعیت کنند و گویا مصوبه شورای امنیت سازمان ملل متحد است.»

ولایتی درباره نقض برجام تاکید کرد: «به عنوان اعضای این هیئت موظفیم بر اجرای درست امور نظارت، پیگیری و مطالبه کنیم که به این وظیفه خود عمل می‌کنیم. به برخی شروط ۹ گانه ابلاغ شده از جانب رهبر معظم انقلاب در خصوص اجرای تعهدات کشورمان در چارچوب برجام عمل نشد.»[3]

تذکر رهبر انقلاب به هیئت نظارت

پس از عهدشکنی‌های مکرر آمریکا و اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران، مقام معظم رهبری در دیدار با مسئولین نظام در تاریخ 25/3/1395 پس از بیان تفصیلی محاسن و معایب برجام، با تذکر به هیئت نظارت بر برجام می‌فرمایند: [در این قضیّه] هیئت نظارتی هم ما معیّن کردیم؛ بنده عرض بکنم که توقّع من از هیئت نظارت این است که دقّت بیشتری بکنند، مراقبت بیشتری بکنند و واقعاً هر نقطه‌ای را که احساس می‌کنند طرف مقابل در آن نقطه دارد خیانت می‌کند و بد عمل می‌کند، آنچه را وظیفهٔ دفاع از منافع ملّی است انجام بدهند.[4]

این بیانات رهبر انقلاب حکایت از نگرانی ایشان از خیانت‌های مکرر آمریکایی‌ها دارد و نشان می‌دهد که ایشان توقع اقدامات انقلابی بیشتری از هیئت نظارت بر برجام دارند.

اما در ماه‌های اخیر، خبر دیگری درباره هیئت نظارت بر برجام منتشر شده است که نگرانی‌ها را درباره این هیئت افزایش داد. روزنامه جوان در این باره نوشت: بنا به خواست رئیس‌جمهور «هیئت نظارت برجام» از شورای عالی امنیت ملی خارج و مستقیماً زیر نظر دولت موظف به انجام وظایف محوله شده است.[5]

این درخواست رییس جمهور باعث افت جایگاه هیئت نظارت بر برجام خواهد شد و شائبه‌های زیادی را راجع به عملکرد این نهاد به وجود خواهد آورد که می‌تواند به صورت مستقیم بر عملکرد نظارتی این هیئت صدمه وارد کند.