ایران نیز یکی از 39 کشوری است که نام زائرانش در زمره جانباختگان فاجعه منا قرار گرفت و نزدیک به 465 نفر از حاجیان خویش را از دست داد و این فاجعه هولناک، قلب تمامی خانواده‌های حاجیان و ایرانیان را جریحه دارد.
اما بیشترین موضوعی که دل ایرانیان را در طول اتفاقات و فجایع سال گذشته به در می‌آورد عملکرد عجیب و توهین‌آمیز مسئولان سعودی در قبال حاجیان و به‌ویژه ایرانیان بود؛ یکی از مواردی که اوج عداوت و فساد سعودیها در قبال حاجیان ایرانی را نشان داد در هشتم فروردین 1394 شکل گرفت که دو پلیس سعودی قصد تجاوز به دو نوجوان زائران خانه خدا را داشتند که با مقاومت این زائران مواجه شده و عملکرد سیاه و شوم آنان برای همه افشاء شد.
پس از این حادثه تلخ بود که مسئولان کشورمان خواستار محاکمه دو پلیس خطاکار سعودی شدند و ادامه اعزام «عمره مفرده» را منوط به محکوم شدن پلیسهای سعودی دانستند اما مقامات سعودی نه تنها تا به امروز عذرخواهی رسمی انجام ندادند بلکه حکم دو پلیس خاطی را در دادگاهی غیرعلنی و بدون حضور شاکیان صادر کرده و از اجرای احکام صادره امتناع دارند.
جان باختن 11 نفر از زائران ایرانی در فاجعه جرثقیل مسجدالحرام در حج 94
نخستین فاجعه تلخ حج تمتع سال گذشته در مسجدالحرام اتفاق افتاد و یکی از جرثقیلهای نصب شده در مسجدالحرام بنا به دلایلی که همچنان مبهم است سقوط کرد و باعث جان باختن 107 زائر و مجروح شدن 238 زائر دیگر شد.
در میان جانباختگان فاجعه جرثقیل در مسجدالحرام، 11 زائر ایرانی نیز بر اثر سیاست‌های خصمانه خاندان آل سعودی، ندای حق را لبیک گفتند و این باعث تاثر بسیاری از هموطنان ما شد؛ یکی از جانباختگان حادثه جرثقیل، شهید سید احمد حاتمی؛ دانشمند و استاد برجسته کشورمان بود که هنوز علت جان‌باختن او و برخی دیگر از افراد در فجایع سال گذشته حج تمتع جای ابهام دارد.
نمونه بارز این ابهام در فجایع سال گذشته را می‌توان از زبان فرشته روح‌افزا، همسر شهید احمد حاتمی شنید چرا که وی در این باره میگوید: «وقتی پیکر شهید حاتمی را دیدم، ابهاماتم بیشتر شد؛ نمی‌دانم چرا در بدن ایشان هیچ جای شکستگی و آسیب دیدگی نبود؛ فقط مقداری از بینی ایشان خون آمده بود و مقداری هم پیشانی ایشان جای ضربه یا بهتر بگویم یک خط بود به‌طوری که حتی کبود هم نشده بود. پیشانی ایشان هم بعید می‌دانم جای سنگ یا آهن جرثقیل باشد. اگر سقف یا جرثقیل از پشت یا بالا افتاده است حالا نمی‌دانم، چطور تنها روی پیشانی ایشان خط افتاده است و حتی سر و پشت سر ایشان کاملاً سالم است.»
اما مسئولان حج عربستان سعودی بعد از این حادثه تلخ بدون هیچ عذرخواهی رسمی یا تحقیق و ارائه مستندات به توجیه و فرار از پاسخگویی پرداختند و باد و توفان را علت سقوط جرثقیل و جان باختن زائران خانه خدا دانستند و هیچگونه توجیه عقلانی را ارائه نکردند.
پس از این حادثه تلخف مقام معظم رهبری در بخشهایی از پیام‌شان برای کنگره حج به موضوع حادثه جرثقیل پرداخته و تاکید کردند: «امسال حادثه تلخ و خسارت‌بار مسجدالحرام، کام حاجیان و ملّتهای آنان را تلخ کرد؛ درست است که درگذشتگان این حادثه که در حال نماز و طواف و عبادت به دیدار حق شتافتند، به سعادتی بزرگ دست یافته و در حریم امن و رعایت و رحمت الهی آرمیده‌اند ان‌شاءالله و این تسلّایی بزرگ برای بازماندگان آنها است ولی این نمی‌تواند از سنگینیِ مسئولیّت کسانی که متعهّد امنیّت ضیوف‌الرّحمانند بکاهد؛ عمل به این تعهّد و ادای این مسئولیّت خواسته قطعی ما است.»
روز خونین در منا/ جان باختن هفت هزار حاجی بر اثر بی‌کفایتی سعودیها
اما ساعت هشت صبح پنجشنبه دوم مهرماه سال 1394 مقارن با 10 ذی‌الحجه 1436 هجری قمری همزمان با عید قربان در مراسم رمی جمرات فاجعه‌ای تلخ در خیابان 204 منطقه منا به‌وقوع پیوست که تاکنون در تاریخ حج بی‌سابقه بوده و همچنان علل آن در ها‌له‌ای از ابهام قرار دارد.
هزاران نفر از حجاج در حالی که عازم مراسم رمی جمرات بودند براثر بسته شدن راه ورودی جمرات از سوی نیروهای سعودی دچار ازدحام، فشردگی و برخورد با یکدیگر شده و بعد از روی زمین افتادن، جان خویش را از دست دادند در حالیکه هیچگونه توجیهی برای این حادثه تلخ که منجر به قربانی شدن 7 هزار نفر از حاجیان کشورهای مسلمان شد، وجود ندارد.
در این فاجعه مرگبار که به سبب بی‌کفایتی و بی‌لیاقتی و بنابر اخبار و اظهارات مقامات مسئول، به دلیل برنامه از پیش طراحی شده سعودیها برای کشتار به‌وقوع پیوست، حاجیان که قصد عزیمت برای مناسک را داشتند بر اثر ازدحام و به علت گرمای بیش از حد هوا و به سبب برخورد با زائرانی که قصد بازگشت به عقب را داشتند، دچار خفگی و مشکلات تنفسی شده و جان باختند.
شاهدان حادثه از فاجعه منا می‌گویند
میثم مطیعی؛ مداح اهل بیت عصمت و طهارت به عنوان شاهد عینی درباره روز فاجعه میگوید: «وقتی انتهای خیابان 204 بودم(جایی که محل اصلی حادثه بوده)، سعودیها ماشینی در خروجی جمرات قرار داده بودند تا حجاج نتوانند به‌راحتی از خیابان به سمت جمرات، خارج شوند یعنی بسته بودن غیرطبیعی راه کاملاً برای افرادی که در آن وضعیت گرفتار شده بودند، مشهود بود؛ بسیاری از حجاج جان‌باخته و حادثه دیده فاجعه منا که در خیابان 204 دچار حادثه بودند در اثر به عقب رانده شدن پلیس و تشنگی جان خویش را از دست دادند؛ سعودیها نیز پس از این فاجعه، مقابل اجساد می‌خندیدند.
برخی دیگر از دوستانی که در وسط حادثه بودند و همکار ما در بعثه مقام معظم رهبری هستند، تعریف می‌کردند که بارها بالگردها از بالای سر حجاج زخمی و بی‌رمق عبور کردند و مردم به یکدیگر امیدواری می‌دادند که بالگردها برای کمک برمیگردند اما ساعتها هیچ اقدامی انجام نشده است و از سوی دیگر، دوربینهای مداربسته مدام در حال ضبط حوادث بودند و حتی بالای چادرهای اطراف خیابان 204، تصویربرداران با اینکه می‌دیدند مردم در حال جان دادن هستند در حال فیلم‌برداری از این حادثه دلخراش بودند؛ این یعنی همه نظاره‌گر بودند و هیچ‌کس نیامده به این وضعیت سامانی بدهد.
نکته دردناک دیگر که من شاهد بودم این بود که اگر اغراق نکنم به ازای هر جنازه روی زمین شاید سه نیروی سعودی آنجا ایستاده بود؛ آنها می‌خندیدند، با هم راه می‌رفتند، شوخی می‌کردند و سیگار می‌کشیدند و انگار که این بدنهای روی زمین افتاده انسان نیستند، دریغ از یک لحظه کمک، فقط یک سری کارگرهای با لباس‌های قرمز رنگ مشغول کار بودند البته کار بسیار کند پیش می‌رفت.»
فاجعه‌دیدگان منا ساعتهای متمادی زنده بودند
مهدی جعفری یکی دیگر از شاهدان فاجعه منا نیز درباره روز حادثه میگوید: «بسیاری از فاجعه‌دیدگان آسیب‌دیده در منا تا ساعتهای متمادی زنده بوده‌اند و بر اثر آسیب‌دیدگی، گرمای هوا و نرسیدن به‌موقع کمکهای امدادی جان باخته‌اند و هیچ‌کس مسئولیت کمک به حادثه‌دیدگان را نداشت و سعودیها با بی‌تجربگی و اهمال‌کاری مشکوک، به حوادث پس از این فاجعه رسیدگی می‌کردند.
رفتار سعودیها بعد از گذشت ساعتی از فاجعه جای سؤال و ابهام دارد چرا که پلیسهای جوان سعودی در حین حادثه و دقایق بعد از آن که حاجیان بر اثر عطش در حال جان دادن بودند، هیچ عکس‌العملی نشان ندادند و ساعتها بعد از فاجعه بطریهای آب معدنی را به صورت تبلیغاتی به حاجیان می‌داند و این کار آنها نیز چیزی جز ظاهر فریبی نبود.»
در رسیدگی به مصدومان نیز کوتاهی صورت پذیرفت
سید علی مرعشی رئیس مرکز پزشکی حج و زیارت هلال احمر نیز درباره این فاجعه ایگونه توضیح می‌دهد: «رخ دادن این فاجعه نشات گرفته از کوتاهی سعودیها بود همچنین در رسیدگی به مصدومان نیز کوتاهی صورت پذیرفت و ما شاهد سوءمدیریت و رسیدگی به اجساد فوت شدگان بودیم؛ این سوءمدیریتها در روند درمانی با بیماران نیز مشهود بود، متاسفانه نیروهای سرباز سعودی نیز در این فاجعه بی‌تجربه بودند و در زمان کمک‌رسانی به حادثه‌دیدگان با مشکلات عدیده‌ای مواجه شدیم.
اجساد جانباختگان منا به ارتفاع یک و نیم متر روی هم ریخته شده بودند که طول مسیر چیدن این اجساد نیز بسیار بود بنابراین اگر حجاجی در میان این اجساد زنده بود نمی‌توانست نجات پیدا کند زیرا اجساد را روی آسفالت داغ قرار داده بودند و تخلیه اجساد نیز 18 ساعت به طول انجامید که باعث تغییر شکل ظاهری نعش شده بود.»
خباثت سعودیها و داغ خانواده‌های ایرانی
اما آمار زائران ایرانی که در این فاجعه منا در خیابان 204 جان باختند 464 شهید بود؛ پس از گذشت چند روز از فاجعه منا، موجی از خشم و ناراحتی از عملکرد سعودیها غالب کشورهای اسلامی را در برگرفت و بسیاری از مسلمانان خواستار پاسخگویی مسئولان سعودی در قبال این حادثه شدند اما سعودیها به هیچ‌وجه مسئولیت این فاجعه تلخ و مصیبت‌بار را نپذیرفتند و حتی با فرافکنی حجاج را در این امر مقصر معرفی کردند.
مدیریت غلط و اقدامات ناشایسته‌ای که عامل این فاجعه بوده نباید از نظر دور بماند
پس از این حادثه تلخ بود که رهبر انقلاب با صدور پیامی ضمن ابراز همدردی با مصیبت‌دیدگان این حادثه اندوهبار و تسلیت به بازماندگان آنان تأکید کردند: «دولت سعودی موظف است مسئولیت سنگین خود را در این حادثه تلخ پذیرفته و به لوازم و قاعده حق و انصاف عمل کند ضمن اینکه مدیریت غلط و اقدامات ناشایسته‌ای که عامل این فاجعه بوده است نیز نباید از نظر دور بماند.»
اما فرافکنیهای سعودیها و مسئولان حج این کشور بعد از روزهای متمادی فاجعه منا ادامه یافت و آنان به جای انعکاس واقعیت آمار جانباختگان را به دروغ نزدیک به 700 نفر عنوان کردند در صورتی که تعداد واقعی جانباختگان ده برابر تعداد اعلام شده بود؛ سعودیها حتی از حضور مقامات کشورهایی که بیشترین جان‌باخته را در فاجعه منا داشتند، خودداری کرده و هرگز فیلم و آثار ضبط شده این موضوع را نیز به نمایش نگذاشتند.
اقدام سعودیها در روی هم انداختن جنازه‌ها در کانتینرهای بزرگ و دفن کردن بدون اطلاع و به‌طور دسته‌جمعی جانباختگان همچنین همکاری نداشتن با کشورهایی که زائران خویش را از دست دادند تا جایی ادامه یافت که اعتراض جمهوری اسلامی ایران را در میان سکوت کشورهای اسلامی و غیر اسلامی به‌دنبال داشت.
موضع قاطعانه رهبر انقلاب و عقب نشینی سعودیها
اما بعد از رفتارهای ناشایست سعودیهایی که اجازه ورود وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران را به کشورشان در ایام بعد از فاجعه منا صادر نکردند؛ یا برخورد سرد مقامات وزارت خارجه عربستان با مقامات وزارت امور خارجه کشورمان در نیویورک، قاطعانه‌ترین و بهترین واکنش و اعلام نظر نهایی را رهبر معظم انقلاب بیان فرمودند که موجب عقب‌نشینی سعودیها از رویکرد خصمانه در تحویل جنازه‌های جانباختگان ایرانی فاجعه منا شد.
رهبر انقلاب چندی پس از فاجعه منا تاکید کردند: «این فاجعه برای ما از دو جهت عزا بود، مصیبت بود؛ یکی از جهتِ چندصد نفر حاجیان عزیز خودمان که مظلومانه و ای بسا عدّه‌ای از آنها با زبان تشنه از دنیا رفتند؛ خانواده‌های آنها که خرسند بودند از اینکه عزیزانشان از حج برمیگردند و آغوش را برای اینها باز کرده بودند، حالا باید با جنازه‌های آنها روبه‌رو بشوند؛ این مصیبت بزرگی است. هنوز هم تعداد کشته‌شدگان ما معلوم نیست، ممکن است به چندصد نفر برسد. این علّت اوّل که ملّت به معنای حقیقی کلمه در این قضیّه مصیبت‌زده است. دوّم برای دنیای اسلام؛ آن‌طور که به ما گزارش داده‌اند بیش از پنج هزار کشته از دنیای اسلام و از کشورهای مختلف وجود داشته است.
حج، جایگاه امنیّت است: وَ اِذ جَعَلنَا البَیتَ مَثابَةً لِلنّاسِ وَ اَمنا؛(2) قرآن میگوید ما خانه کعبه را محل اجتماع و رجوع امّت اسلامی و محلّ امنیّت قرار دادیم؛ باید امن باشد؛ کو امنیّت؟ این امنیّت است که در حین مناسک حج، بر جان انسانها دست تطاول(3) گشوده بشود؟ باید تحقیقات بشود؛ من در مورد علل این حادثه، قضاوت پیش از موعد ندارم ولی حتماً بایستی از دنیای اسلام از جمله از کشور ما کسانی باشند، بروند، از نزدیک تحقیق کنند، مشخّص کنند که علّت حادثه چه بوده؛ بحثی در آن نیست. بحث سر وظایفی است که درمقابل یک عدّه مجروح، هر دولتی، هر ملّتی، هر پزشکی، هر پرستاری، هر انسان سالمِ معنوی و قلبی‌ای برعهده دارد؛ اینها را رعایت نکردند.
در بیمارستان، در کانتینر سرد، در صحرا رعایت حال بیمار را نکردند، رعایت حال انسانِ مستأصل را نکردند، رعایت حال تشنه‌ها را نکردند. امروز هم در انتقال ابدان مطهّرشان به کشور مشکلاتی وجود دارد؛ مسئولین کشورمان دارند دنبال میکنند؛ فعّالیّت کردند، کار کردند، تلاش دارند میکنند؛ باید این کارها و فعّالیّتها ادامه پیدا بکند ولیکن مسئولین کشور عربستان به وظایفشان عمل نمی‌کنند بلکه در مواردی نقطه مقابل وظایفشان عمل میکنند، موذیگری میکنند. اگر کشور ما و ملّت ما بخواهد در مقابل عناصر اذیّت‌کننده و موذی عکس‌العمل نشان بدهد، اوضاع آنها خوب نخواهد بود؛ ما تا حالا خویشتن‌داری کردیم. در قضایای متعدّدی خویشتن‌داری کردیم؛ دست ایران اسلامی از خیلی‌ها بازتر است، توانایی‌های ما، امکانات ما از خیلی‌ها بیشتر است؛ می‌دانند که اگر بخواهند هماوردی کنند با نظام جمهوری اسلامی، در هیچ صحنه‌ای حریف نمی‌شوند.ما رعایت ادب اسلامی، رعایت حرمت برادری در امّت اسلامی را نگه داشتیم؛ ما می‌توانیم عکس‌العمل نشان بدهیم. اگر بنا شد عکس‌العمل نشان بدهیم، عکس‌العمل‌های ما خشن هم خواهد بود، سخت هم خواهد بود.»
تحویل دادن پیکرهای شهدای منا بلافاصله پس از مواضع قاطع رهبر انقلاب
پس از این بیانات فرماندهی کل قوا بود که سعودیها پای خویش را پس کشیده و همکاری خود با مقامات کشورمان برای بازگشت پیکرهای شهدای فاجعه منا را آغاز کردند؛ سعودیها که تا پیش از صحبتهای رهبر معظم انقلاب هیچ نوع مساعدتی برای شناسایی پیکرها نداشتند و حتی معلوم نبود که با زائران باقیمانده چه رفتاری خواهند داشت برای شناسایی و بازگرداندن پیکرها به همکاری نسبی پرداختند.
محمد‌رضا باقری؛ معاون بین‌الملل بعثه مقام معظم رهبری که در ایام فاجعه منا در عربستان و به عنوان مذاکره‌کننده حضور داشت درباره عملکرد سعودیها بعد از فاجعه منا و تاثیر بیانات رهبر انقلاب میگوید: «سعودیها برای هیچ یک از پیکرهای جانباختگان فاجعه منا حرمتی قائل نشدند و اگر نهیب تاریخی رهبر معظم انقلاب نبود، حتی اجازه دیدن هیچ یک از پیکرهای شهدای فاجعه منا را نمی‌دادند؛ بعد از صحبتهای تاریخی رهبر معظم انقلاب درب سردخانه‌ها، کامیونها و تریلرهای حامل پیکرهای جانباختگان باز شد و شاهد بودیم که فقط پیکرهای شهدای ایرانی تحویل داده شد.
شاید این تاثیرگذاری مثبت بیانات رهبر انقلاب باعث شد تا جمهوری اسلامی ایران تنها کشوری باشد که در این فاجعه توانست تمامی 464 نفر شهید خود را تعیین تکلیف کند و به غیر از 42 شهیدی که به خواست خانواده‌هایشان در مکه دفن شدند باقی را بازگرداند اما متاسفانه بسیاری از حاجیان 38 کشور آسیب دیده دیگر نتوانستند پیکرهای شهدا و مفقودان خویش را تعیین تکلیف کنند.
اما پس از این تسهیل بازگشت پیکرهای شهدای منا به کشور سکوتی عجیب دنیای اسلام را فراگرفت و بسیاری از کشورهای اسلامی هیچگونه واکنشی به رفتارهای ناشایست سعودیها نشان ندادند؛ در این میان سکوت مجامع بین‌المللی و حقوق بشری نسبت به جان‌باختن هفت هزار نفر نیز تعجب مردم جهان بر انگیخت.»
فاجعه منا نباید فراموش شود
در این میان تاکید بر پیگیری حقوقی فاجعه منا و انتقاد از سکوت مجامع حقوق بشری یکی از مهمترین خواسته‌‌های مسئولان کشورمان و به‌ویژه رهبر معظم انقلاب بود؛ رهبر انقلاب در دیدار مسئولان و دست اندرکاران مراسم حج در 27 مهر ماه سال 94 تاکید کردند: «این حادثه به هیچ وجه نباید فراموش شود و دستگاه دیپلماسی و سازمان حج موظف هستند که این موضوع را به صورت قاطع دنبال کنند؛ پیگیری این مسئله و گفت‌وگو با دولتها برای تبیین اهمیت ماجرا و بررسی راههای جلوگیری از تکرار آن وظیفه مهم مسئولان کشور به خصوص دستگاه دیپلماسی است؛ ظواهر ماجرا نشان می‌دهد که این فاجعه در اثر کوتاهی دولت میزبان رخ داده اما در هر صورت، این مسئله، یک مسئله سیاسی نیست بلکه بحث بر سر هزاران مسلمانی است که در حال عبادت و انجام مناسک حج و با لباس احرام جان باختند و این مسئله باید به‌صورت جدی دنبال شود.»
اما بعد از بیانات رهبر معظم انقلاب، پیگیریهایی که باید از سوی دستگاه دیپلماسی انجام می‌گرفت به طور کامل مورد توجه واقع نشد چرا که بسیاری از خانواده‌های شهدای فاجعه منا از این رویکرد وزارت امور خارجه و شخص محمد جواد ظریف گله‌مند شده و از آنان فعالیت بیشتر و پیگیری برای کمیته حقیقت‌یاب را خواستار شدند.
گلایه‌های خانواده‌های شهدای فاجعه منا از مسئولان و از دستگاه دیپلماسی
در حدود 9 ماه پس از فاجعه منا شماری از خانواده های شهدای فاجعه دلخراش حج سال 1394 در نامه‌ای به وزیر خارجه خواستار پیگیری حقوقی و بین‌المللی این رویداد تلخ شدند و تاکید کردند: «با وجود اینکه از همان روزهای نخست وعده داده شد که کمیته حقیقت یاب تشکیل خواهد شد، اما هنوز هیچ بازخوردی از اقدامات وزارت امور خارجه و کنسولگری جمهوری اسلامی مبنی بر تشکیل این کمیته در سطح کشور و پیگیری تشکیل آن در سطح بین المللی به ما ارایه نشده است.»
منصوره اخوان؛ دختر شهید محمد‌صادق اخوان نیز با ابراز تأسف از رویکرد دستگاه دیپلماسی کشور نسبت به احقاق حق شهدای فاجعه منا گفت: احساس می‌کنیم فقط «برجام» برای وزارت امور خارجه مهم است و بقیه مسائل همانند فاجعه منا را از یاد برده‌اند.
سادات جعفری دختر یکی دیگر از شهدای فاجعه منا هم درباره عملکرد مسئولان نسبت به فاجعه منا اظهار کرد: عملکرد برخی مسئولان ذیربط نسبت به شهدای فاجعه منا به هیچ عنوان مناسب نیست چرا که انتظار داریم وزارت امور خارجه و دولت عکس‌العملی در رابطه با فاجعه منا انجام دهند.
اما به غیر از خانواده‌های شهدای فاجعه منا جمعی از چهره‌های برجسته نظام نیز بعد از گذشت ماهها از فاجعه تلخ منا، عملکرد دستگاه دیپلماسی را مورد نقد قرار داده و خواستار پرداختن به فاجعه منا در ابعاد بین‌المللی و پیگیریهای بیشتر برای احقاق حق و مشخص شدن جزییات آن شدند.
حجت‌الاسلام محمد‌تقی پورمحمدی؛ عضو مجلس خبرگان رهبری با بیان اینکه فاجعه منا نباید در اذهان عمومی فراموش شود، گفت: نتیجه پیگیریهای مسئولان کشورمان درباره فاجعه منا تا به امروز محسوس نبوده است؛ وزارت خارجه باید پیگیریها برای استیفای حقوق زائران ایرانی را انجام دهد.
حجت‌الاسلام والمسلین امان نریمانی عضو مجلس خبرگان رهبری نیز فاجعه منا را حادثه‌ای اتفاقی و ناگهانی ندانست و گفت: باید فاجعه منا تا انتها و به نتیجه رسیدن پیگیری شود و مسئولان ذیربط در محاکم بین‌المللی تشکیل پرونده دهند و مطالبات قانونی فاجعه‌دیدگان را خواستار شوند.
تشکیل کمیته حقیقت یاب، همکاری با سایر کشورهای کشورهای اسلامی برای روشن شدن ابعاد فاجعه منا، مشخص شدن عمد یا غیر عمد بودن این فاجعه، معرفی سهل انگاری عربستان در پیش آمدن فاجعه منا، شکایت از عاملان فاجعه منا به مجامع بین‌المللی، گفت‌وگوی دیپلماتیک با مقامات کشورهای آسیب دیده در این فاجعه و اجماع جهانی و بین المللی برای مشخص شدن جزییات این فاجعه تلخ وظیفه‌ای است که باید از سوی وزارت امور خارجه انجام گیرد و اگر هم فعالیتی صورت گرفته همچنان نتایج آن مسکوت مانده است.
خانواده‌های شهدای فاجعه منا تاکید دارند تا وضعیت پرداخت دیه، علت فاجعه، چرایی سکوت مجامع بین‌المللی و کشورهای اسلامی روشن شود و مسئولان سعودی پی به اهمال کاری خود برده و به عذرخواهی و اعتراف نسبت به فاجعه دیدگان اقدام کنند.
مردم از خود می‌پرسند دولتهای غربی یا مدعیان حقوق بشر که گاهی برای کشته شدن یک نفر جنجال فراوانی در دنیا بر پا میکنند چرا بعد از گذشت 11 ماه از فاجعه منا همچنان سکوت کرده و نسبت به عملکرد ضعیف و نامناسب سعودی اقدامی نمی‌کنند.
امسال و پس از فاجعه منا، حج تمتع 95 بدون حضور زائران ایرانی و زائران کشورهایی نظیر سوریه و یمن برگزار می‌شود که البته یکی از دلایل قطعی ممانعت از حضور زائران کشورمان در مناسک حج تمتع 95، ترس و واهمه شدید خاندان آل سعود از آشکار شدن ابعاد و زوایای پنهان فاجعه منا به واسطه روشنگری زائران کشورمان است.
اما در پایان باید گفت که لکه ننگ فاجعه منا و اهمال و تقصیر حاکمان خودکامه و شکم‌باره خاندان آل سعود، چیزی نیست که با گذر زمان از پیشانی این خاندان منحوس پاک شود چرا که تاریخ این خاندان از بدو شکل‌گیری در قلب دنیای اسلام به وسیله استعمار پیر انگلیس، همواره با قتل و کشتار مسلمانان همراه و عجین بوده است و این رژیم فاسد در مقاطع مختلف نشان داده که در سفاکی و ریختن خون مسلمانان، دست کمی از جانیان بزرگ تاریخ ندارند و روی امثال «حجاج بن یوسف‌ها» را نیز سفید کرده‌اند.
امروز دیگر در دنیای اسلام کسی نیست که نداند، خاندان آل سعود در عربستان تبدیل به جایگزینی برای رژیم صهیونیستی در کشتار مسلمانان شده حال این کشتار چه در یمن در قالب کشار زنان و کودکان بی‌دفاع یمنی باشد، چه در عراق و سوریه با ایجاد و تقویت داعش و جبهه‌النصره برای سر بریدن مسلمانان و چه در منا با بستن خیان 204 و کشتار دسته‌جمعی 7000 هزار حاجی تشنه لب ...