به گزارش مشرق، بیش از 6 ماه از اجرای رسمی اش می گذرد؛ حامیان عموما دولتی و منتقدان جدی در سطوح مختلف کشور دارد.
منتقدانش از مسئولان و حامیان، ثمرات و وعده های داده شده را می خواهند و آنها نیز دیدن ثمرات برجام را به سال های بعد موکول می کنند؛ حالا اما نقض های طرف مقابل نیز کار را سخت کرده است و «برجام» نه تنها در میان منتقدان و حامیانش قرار دارد بلکه طرف مقابل نیز آن را درگیر نقض های مکرر کرده است.
7 ماه از برجام می گذرد؛ نقض عهد های طرف های غربی به ویژه آمریکا در اجرای برجام کار را به جایی می رساند که رئیس کل بانک مرکزی رسماً اعتراف می کند که ثمرات برجام برای طرف ایرانی «تقریبا هیچ» بوده چون آمریکا فضای پولی و بانکی بین المللی را برای ایران باز نمی کند.
حالا به این اعتراف‌ها می توان تحریم‌های جدید اعمالی از سوی دولت و کنگره آمریکا علیه شرکت ها و افراد حقیقی مرتبط به ایران را نیز اضافه کرد؛ امروز کمتر کسی شک دارد که آمریکایی‌ها برجام را زیرکانه نقض می کنند.
در این میان همه نگاه ها به سمت یک هیات 8 نفره‌ای است که باید در قالب «هیات نظارت بر اجرای برجام» نظارت کند؛ همه می خواهند بدانند در 7 ماه گذشته هیات نظارت که قرار بود رصد دقیقی از اجرای برجام داشته و گزارش آن‌را ارائه کند دقیقا چه نظری درباره نقض های مکرر برجام از سوی آمریکا و همچنین کارشکنی در بهره مندی مناسب ایران از فواید برجام دارد.
تا امروز اما بیشترین چیزی که از هیات نظارت بر برجام در اذهان عمومی شکل گرفته یک سکوت قابل تامل است؛ اعضای اصلی هیات درباره نقض های شفاف برجام حرفی نمی زنند ولی برخی از آنان در دیگر سمت های خود یا از برجام دفاع جدی می کنند یا زمزمه هایی از نقض آن را بر لب دارند.
ساز و کار هیات نظارت بر برجام هنوز برای افکار عمومی پر از ابهام است؛ آنها می خواهند بدانند هیات نظارت این روزها دقیقا چه نظری درباره اجرای برجام دارد و آیا گزارش یا خروجی دقیقی ارائه شده است؟
هیات نظارت بر برجام؛ «دستِ بزن ایران» در مقابله با نقض برجام چه می‌کند؟
تاریخ مهرماه سال 1394 را نشان می دهد؛ کار بررسی توافق هسته ای در مجلس شورای اسلامی و شورای عالی امنیت ملی به اتمام رسیده است و حالا همه منتظر تائید نهایی آن از سوی بالاترین مرجع رسمی کشور هستند چرا که بر اساس قانون تمام مصوبات شورای عالی امنیت ملی باید به تصویب رهبر معظم انقلاب برسد.
سرانجام 29 مهرماه فرا می رسد و رهبر انقلاب در نامه ای خطاب به رئیس جمهور ضمن موافقت با اجرای برجام شرط های 9 گانه ای را برای اجرای آن یادآور می شوند؛ شرط هایی که یکی از مهم‌ترین دلایل آنها که با تکیه بر بدعهدی های همیشگی غرب دارد، تشکیل هیاتی قوی و منسجم در شورای عالی امنیت ملی برای نظارت بر برجام دارد.
این شرط رهبر انقلاب در ابتدا در مقابل دیگر شروط ذکر شده در نامه عادی تر جلوه می کرد ولی تنها چند روز بعد از اجرای رسمی برجام از سوی کشورهای طرف قرارداد، مشخص شد که اهمیت این هیات برای مقابله با نقض برجام از سوی طرف های غربی تا چه حد زیاد است.
هیات نظارت بر اجرای برجام ظاهرا در همان هفته ابتدایی آبان ماه سال 94 تشکیل می شود اما همه چیز با یک ابهام بزرگ روبرو است؛ اعضای هیات نظارت بر اجرای برجام چه کسانی هستند؟
حساسیت رسانه ها بر روی اعضای هیات نظارت بر برجام در جایی افزایش پیدا می کرد که کشور در میانه زمان آغاز اجرای توافق و روز اجرای نهایی توافق (دی ماه94) قرار داشت و مخفی بودن اعضای هیات گمانه زنی ها را افزایش می داد.
شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز صراحتا از این موضوع حرف می زد؛ «مصوبه شورای عالی امنیت ملی آن است که فعلاً در حد تشکیل این هیأت اطلاع رسانی شود و تصمیم‌گیری درخصوص انتشار اطلاعات درباره اعضاء هیأت نظارت بر برجام بعداً انجام خواهد شد.»؛ این اظهارات شمخانی شروع یک دوره سکوت کامل خبری درباره اعضای هیات و مباحث مطرح شده در آن بود.
البته شمخانی چند هفته بعد در آذرماه سال 95 در گفت و گوی با یکی از رسانه های دولتی از برگزاری سه جلسه هیات نظارت بر برجام خبر داده که موضوع آن «تحریم‌ها» و سند «بازسازی راکتور اراک» بوده است؛ بعد از این اظهارنظر شمخانی، تا 8 ماه بعد هیچ خبری در هیات نظارت بر برجام از سوی تنها مرجع رسمی اعلام، یعنی دبیر شورای عالی امنیت ملی منتشر نشد، آنهم درست زمانی که آمریکایی ها قانون محدودیت برای صدور ویزا برای سفر کنندگان به ایران، تحریم چند شرکت و فرد ایرانی و اخلال در برداشته شدن تحریم های پولی و مالی در دستور کار داشتند.
در این میان علیرضا زاکانی نماینده وقت مردم تهران در مجلس شورای اسلامی و رئیس کمیسیون ویژه بررسی برجام در مجلس، در مصاحبه ای با خبرگزاری مهر که در بهمن ماه سال 94 انجام شد به صورت تلویحی به ترکیب اعضای هیات نظارت و خروجی آن اشاره کرد؛ «تاکنون خروجی خاصی از جلسات این هیات بیرون نیامده است و علت این مسئله آن است که افرادی را برای عضویت در این هیات انتخاب کرده‌اند که خودشان برجام را دنبال و تدوین کردند و تنها یک یا دو نفر از آنها، افراد جدید هستند.»
پس از این اظهارنظر زاکانی، بالاخره شمخانی سکوت 8 ماهه اش درباره هیات نظارت بر اجرای برجام را نه برای رسانه ها بلکه در جلسه ای غیرعلنی برای نمایندگان مجلس شکست و از برگزاری چهارمین جلسه هیات نظارت برای اجرای برجام خبر داد؛ این یعنی هیاتی که قرار است پیشرفت برجام و انجام تعهدات طرف مقابل را با دقت بررسی و گزارش کند، در اوج بدعهدی های آمریکایی ها فقط یک جلسه داشته است.
اما ترکیب هیات نظارت بر اجرای برجام بالاخره در تیرماه از سوی یک رسانه دولتی رسما اعلام شد؛ ترکیبی که نگاهی به آن نشان می داد نگرانی برخی ناظران بیرونی را نسبت به هیات نظارت بر برجام تقویت می کرد؛ حسن روحانی، علی لاریجانی، محمدجواد ظریف، حسین دهقان، علی شمخانی، علی‌اکبر صالحی، سعید جلیلی و علی‌اکبر ولایتی اعضای اعضایی بودند که هیات نظارت بر اجرای برجام را تشکیل می دادند.
البته همانطور که انتظار می رفت علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، هم‌زمان به عنوان دبیر این هیأت نیز منصوب شده بود و وظیفه اطلاع‌رسانی و ارایه گزارش‌های مربوطه با وی است.
با وجود تمام این خبرهای جسته و گریخته، هنوز ابهام ها بر سر جای خود باقی مانده است؛ ابهام هایی درباره ترکیب اعضا و عدم اطلاع رسانی شفاف درباره مصوبات هیات، همان موضوعی است که به گفته برخی نمایندگان مجلس می تواند اعتبار این هیات را کاهش دهد؛ اما این تمام ماجرای هیات نظارت طی حدودا 10 ماه گذشته (از زمان تشکیل هیات) نیست.
آیا «هیات» وظیفه اش را درست انجام می‌دهد؟
اسفند ماه سال 94 یکی از چهره های تاثیرگذار در توافق هسته ای مصاحبه ای از عدم اجرایی شدن بخش های مهم اقتصادی برجام و ایجاد اشکال در اجرای این بخش از سوی آمریکایی ها شد؛ علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی 1 ماه بعد از اجرای برجام لب به افشای برخی حقایق پیرامون برجام کرد و این اظهارات وی بازتاب گسترده ای در رسانه ها داشت.
همین اظهارات به نشست خبری روحانی در روزهای پایانی سال 94 نیز رسید و یکی از خبرنگاران از رئیس جمهور درباره اظهارات صالحی درباره برجام سوال کرد؛ روحانی اما جوابی داد که برای خیلی ها تعجب برانگیز بود؛ صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی است و در زمینه مسائل اتمی هرچه بگوید صاحبنظر است ولی وزیر امور خارجه، وزیر اقتصاد یا رئیس بانک مرکزی نیست بنابراین می‌توانید در رابطه با انرژی اتمی از وی سوال کنید.»
با اینکه این کنایه روحانی چند روز بعد از سوی صالحی با کنایه ای دیگر پاسخ داده شد و رئیس سازمان انرژی اتمی با تاکید بر اینکه 40سال استاد دانشگاه و صاحب نظر بوده؛ ولی به مرور زمان و مشخص شدن ترکیب اعضای هیات نظارت بر برجام سوال های جدی را ایجاد کرد.
دغدغه این دسته از تحلیل گران واضح بود؛ رئیس جمهور در واقع در اسفند ماه سال 94 نه تنها به معاون خود و رئیس سازمان انرژی اتمی بلکه به یک عضو رسمی هیات نظارت بر اجرای برجام کنایه زده بود که حق اظهارنظر درباره مساله برداشته شدن تحریم ها را ندارد.
در همین میان از گوشه و کنار نیز زمزمه های تائید نشده ای از روند برگزاری جلسات هیات به گوش می رسد؛ زمزمه هایی که از تلاش برخی اعضای برای تاثیرگذاری بر ماموریت اصلی هیات، حکایت دارد.
در شرایطی که همگان انتظار دارند که هیات نظارت بر اجرای برجام گزارش های دقیقی از نقض برجام از سوی طرف های غربی ارائه کند، نه تنها خبری از ارائه گزارش رسمی به نهاده‌های بالادستی منتشر نمی شود بلکه بر اساس اظهارات عضو رسمی هیات، جلسات نیز با فاصله طولانی تشکیل می شود.
درست در شرایطی که رهبر انقلاب تصریح می کنند، تحریم هایی که قرار بود یکجا برداشته شود، بر خلاف گفته های پیشین مسئولان، به مرور و با مشکلات فراوان برداشته و یا قرار برداشته شود، هیات نظارت که چند عضو اصلی آن از حامیان جدی برجام هستند با عدم اطلاع رسانی از مصوبات، جلسات و اقدامات خود، ابهام ها را بیشتر می کنند.
حالا مردم فقط یک چیز را در میانه راه برجام و نقض عهد های مکرر آمریکا و غرب می خواهند بدانند؛ آیا هیات نظارت بر برجام به وظیفه خود عمل کرده و یا عمل خواهد کرد؟