چه افرادی می‌توانند از مستمری بازماندگان استفاده کنند؟
پس از فوت بازنشسته یا فردی که بر اساس قانون، بازماندگانش مشمول دریافت مستمری بازماندگان هستند، وراث وی می‌توانند برای برقراری مستمری مذکور اقدام کنند. طبق ماده 86 «قانون استخدام کشوری»، وراث قانونی متوفی، عبارتند از: «فرزندان و زوج یا زوجه دائمی و مادر و پدری که در کفالت متوفی بوده‌اند و همچنین نوادگانی‌که پدر و مادرشان فوت شده و در کفالت متوفی می‌باشند.»
البته، قانون برای هر یک از وارثان قانونی، شرایطی را هم تعیین کرده‌است. به عنوان نمونه، فرزندان یا نوادگان پسر، باید کمتر از 20 سال سن داشته باشند. این افراد، تنها در صورتی که بر اساس مدارک معتبر، در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی مورد تأیید وزارت علوم، مشغول به تحصیل باشند، می‌توانند از مستمری بازماندگان، تا رسیدن به 25 سالگی، استفاده کنند.
تغییراتی در قانون به نفع فرزندان دختر
در مورد فرزندان و نوادگان دختر متوفی، در بند «ب» ماده 86 قانون استخدام کشوری مقرر شده‌بود: «فرزندان و نوادگان اناث تا بیست سالگی به شرط نداشتن شوهر ولی اگر به موجب مدارک مثبته در یکی از دانشگاه‌ها یا مؤسسات آموزشی‌رسمی عالی مشغول تحصیل باشند و شوهر نداشته باشند، حقوق وظیفه آنان در پایان بیست و پنجمین سال عمر آنان قطع خواهد شد.»
اما پس از تصویب «قانون اصلاح تبصره 2 ماده واحده قانون اجازه پرداخت وظیفه و مستمری وراث کارمندان»، این رویه به این شکل اصلاح شد که: « حقوق وظیفه سهم فرزندان و نوادگان اُناث کلیه مستخدمین وزارتخانه‌ها و مؤسسات و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها و همچنین، سازمان‌های دولتی که شمول قانون بر آنها، مستلزم ذکر نام است و مشمولین قانون استخدام نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و قانون تأمین‌اجتماعی که طبق قوانین و مقررات مربوطه برقرار شده یا بشود، با رعایت کلیه قوانین و مقررات مورد عمل، به شرط نداشتن شوهر و حرفه و شغل، قابل پرداخت می‌باشد.»
این موضوع در بند 2 ماده 111 «قانون مدیریت خدمات کشوری» و بند 3 ماده 48 «قانون حمایت خانواده»، مصوب سال 1392 هم، مورد تأکید قرار گرفته است.همچنین، براساس بندهای «پ» و «ت» ماده 86 «قانون استخدام کشوری»، مادر و همسر دائمی متوفی، مادامی که شوهر اختیار نکرده‌باشند، می‌توانند از مستمری بازماندگان استفاده کنند.
افزون بر این، اگر متوفی زن باشد، شوهر وی، در صورتی که معلول، ازکارافتاده و تحت کفالت متوفی باشد، می‌تواند از مستمری بازماندگان استفاده کند. مطابق بند «ج» این ماده، فرزندان و نوادگان معلول یا «ناقص‌العضو» متوفی که قادر به انجام کار نباشند، مادام‌العمر از مستمری بازماندگان برخوردار خواهند شد.
شایان ذکر است که بر اساس ماده 9 «آیین‌نامه اجرایی قانون اصلاح تبصره 2 ماده واحده قانون اجازه پرداخت وظیفه و مستمری وراث کارمندان»، «چنانچه سهم حقوق وظیفه یا مستمری هر یک از وراث، به علت تمکن مالی یا تأمین نفقه با دارا بودن شغل و حرفه برقرار نشده و یا قطع گردیده باشد و بار دیگر، افراد مذکور، شرایط لازم را برای دریافت حقوق موضوع این آیین‌نامه اجرا[احراز] کنند، این حقوق از تاریخ تقاضای مجدد با رعایت مقررات این آیین‌نامه قابل پرداخت خواهد بود.»
به عنوان نمونه، به نظر می‌رسد اگر مستمری خانمی، پس از فوت شوهرش، به دلیل ازدواج مجدد قطع شود، وی پس از طلاق از شوهر دوم یا فوت وی، شرایط برقراری مجدد مستمری شوهر اول خود را داشته‌باشد و بتواند آن را دریافت کند. همچنین، دختری که پس از فوت پدرش، از شوهر خود، به هر دلیلی، جدا شود و شغل و حرفه‌ای نداشته باشد هم، مشمول دریافت مستمری بازماندگان خواهد بود.
شرایط اندکی متفاوت در قانون تأمین اجتماعی
شرایط دریافت مستمری برای مشمولان قانون تأمین اجتماعی، اندکی متفاوت است. طبق قانون تأمین اجتماعی، افرادی که می‌توانند پس از فوت بیمه شده یا بازنشسته، مستمری بازماندگان را دریافت کنند، عبارتند از: فرزندان متوفی، همسر دائمی متوفی و والدین متوفی.
پیش از تصویب «قانون اصلاح تبصره 2 ماده واحده قانون اجازه پرداخت وظیفه و مستمری وراث کارمندان» و نیز، «قانون حمایت خانواده»، شرایط دریافت مستمری برای فرزندان متوفی در قانون تأمین اجتماعی، کمی سخت‌گیرانه و محدود کننده بود. بر اساس شرایط مندرج در قانون تأمین اجتماعی، فرزندان متوفی، تنها تا 18 سالگی می‌توانستند از مستمری بازماندگان استفاده کنند و در این مورد، میان فرزند دختر و پسر، تفاوتی وجود نداشت.
اما پس از تصویب «قانون اصلاح تبصره 2 ماده واحده قانون اجازه پرداخت وظیفه و مستمری وراث کارمندان»، موضوع پرداخت نشدن مستمری بازماندگان به فرزندان دختر به دو ملاک ازدواج و عدم اشتغال محدود شد. پس از تصویب «قانون حمایت خانواده» نیز، سقف سنی پسران برای استفاده از مستمری، به 20 سال افزایش یافت.
بر اساس بند 3 ماده 48، «فرزندان اناث در صـورت نداشتن شغل یا شوهر و فرزندان ذکور تا سن بیست سالگی و بعد از آن منحصراً درصورتی که معلول از کار افتاده نیازمند باشند یا اشتغال به تحصیلات دانشگاهی داشته باشند، حسب مورد از کمک هزینه اولاد، بیمه و مستمری بازماندگان یا حقوق وظیفه والدین خود برخوردار می‌گردند.»
بر اساس بند 3 ماده 81 قانون تأمین اجتماعی، شرایط دریافت مستمری بازماندگان، برای پدر و مادر متوفی از این قرار است:«پدر و مادر متوفی، در صورتی که اولاً تحت تکفل او بوده، ثانیاً سن پدر از شصت سال و سن مادر از پنجاه و پنج سال‌تجاوز کرده باشد و یا آن‌که، به تشخیص کمیسیون پزشکی موضوع‌ماده 91 این قانون، از کارافتاده باشند و در هر حال، مستمری از سازمان دریافت ندارند.»
یادآوری چند نکته
در این‌جا لازم است به چند نکته درباره شرایط دریافت مستمری بازماندگان در قانون تأمین اجتماعی اشاره کنیم. نخست این‌که، بر اساس «قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست»، فرزندخوانده نیز، مانند فرزند حقیقی، از مزایای قانونی دریافت مستمری بازماندگان، بهره‌مند خواهد شد.
دوم این‌که، شوهر متوفی هم می‌تواند تحت شرایطی، مستمری بازماندگان دریافت کند. بر اساس بند یک ماده 82 قانون تأمین اجتماعی، شوهر متوفی در صورتی می‌تواند مستمری بازماندگان دریافت کند که «اولاً، تحت تکفل زن بوده، ثانیاً سن او از شصت سال متجاوز باشد یا طبق نظر کمیسیون پزشکی موضوع ماده 91 این قانون از کارافتاده بوده و در هر حال مستمری از سازمان دریافت نکند.»
سوم این‌که، مطابق تبصره ماده 81 این قانون که در سال 1374 به آن افزوده شده است، «همسران بیمه‌شدگان متوفی که شوهر اختیار نموده‌اند(عقد دائم)، در صورت فوت شوهر دوم، توسط تأمین اجتماعی مجدداً به آنها مستمری پرداخت خواهد شد.»
خوب است یادآوری کنیم که دو پایگاه اینترنتی«http://www.tamin.ir» (پایگاه اطلاع‌رسانی تأمین اجتماعی) و «http://www.cspf.ir» (صندوق بازنشستگی کشوری)، حاوی اطلاعات مفید و قابل استفاده‌ای درباره مستمری بازماندگان است و در صورت نیاز به اطلاعات بیشتر، می‌توانید به آنها مراجعه کنید.
منبع: خراسان