اعمال سلیقه‌های شخصی در روند بررسی کتاب‌ها، زمان‌بر بودن آن و مشخص نبودن نتیجه کار در سایه خلأهای قانونی برای گروهی از نویسندگان و ناشران مشکلاتی را ایجاد کرده است.انتقادات از این روند سبب شد تا حسن روحانی، رئیس جمهور، یکی از وعده‌های انتخاباتی خود را بر برطرف کردن مشکلات این حوزه متمرکز کند. حالا پس از سه سال از دولت یازدهم، باز همین کلیدواژه تکرار شده و آن هم در قامت یکی از ماده‌های برنامه ششم توسعه. اما برخلاف تصور نویسندگان و ناشرانی که دغدغه رفع ممیزی داشتند و یکی از خواسته‌های آنها از دولت این مسئله بود، هنوز نحوه برطرف کردن این مشکل از سوی ارشاد آن هم در برنامه ششم توسعه به صورت شفاف و جزئی مشخص نیست. به نظر برخی از کارشناسان، دولت خواسته تا با این ورودِ مجددِ پر ابهام به گونه‌ای عمل کند که هم بگوید که ما به ممیزی پرداخته‌ایم و هم بگوید که حل این مشکل زمان می‌برد.
ماده 23 برنامه ششم توسعه در بخش نشر، به تسهیل در صدور مجوزها پرداخته اما شیوه کار خود در این زمینه را به صورت روشن اعلام نکرده است. با وجود این، برخی از اهالی نشر موافق طرح این موضوع در قالب برنامه ششم توسعه هستند و عده‌ای دیگر، بر این باورند که دولت می‌توانست در این ماده موضوعات اساسی‌تر را مطرح کند؛ موضوعاتی که سال‌هاست گریبان نشر کشور را گرفته و مانع از پویایی و رشد آن شده است. به زعم برخی از فعالان فرهنگی در حوزه نشر، مشکلات سالهای گذشته آنقدر زیاد بوده که ممیزی دیگر اولویت اول آنها نیست و دولت باید برای رفع معضلات مهمتر مانند بهبود اقتصاد نشر، ترویج فرهنگ کتابخوانی و بالا رفتن سرانه مطالعه، راه‌های برون‌رفت از رکود بازار کتاب و ... برنامه‌ریزی کند.
قدیانی: دغدغه‌های جامعه صنعت نشر با واگذاری غیرشفاف ممیزی به تشکل‌ها برطرف نمی‌شود
نادر قدیانی، مدیر انتشارات قدیانی، در این‌باره به تسنیم می‌گوید: واگذاری به تشکل‌های نشر را به فال نیک می‌گیرم و امیدوارم که نتیجه مثبتی داشته باشد، اما دغدغه جامعه صنعت نشر با این واگذاری‌ها به تشکل‌ها و آن هم به صورت غیر شفاف، حل نمی‌شود. مشکل اصلی ما در حوزه نشر که توقع داریم در این برنامه دیده شود، ارائه راهکارهای زیربنایی و اصولی برای حوزه فرهنگ مکتوب است. همیشه به طور کلی برنامه‌هایی در نظر گرفته و تحت عنوان «فرهنگی» ارائه می‌شود که مدیران هم از این واژه «فرهنگی» تفاسیر مختلفی دارند مثلاً آن را با امکاناتی مانند الکترونیکی کردن و... یکی می‌دانند؛ در صورتی که باید به صورت زیربنایی به فرهنگ کتابخوانی پرداخته شود.
او بر ارائه برنامه مشخص از سوی دولت برای ارتقای فرهنگ کتابخوانی تأکید می‌کند و می‌گوید: در این برنامه باید به سهمیه آموزش و پرورش، ترویج و نهادینه کردن فرهنگ مطالعه در بین دانش‌آموزان، چگونگی پر کردن اوقات فراغت دانش‌آموزان و... توجه شود. متأسفانه اینها مسائلی است که هیچ‌گونه اشاره‌ای در برنامه‌های اول تا پنجم نشده و توقع این است که حداقل در برنامه ششم توسعه به این موضوعات پرداخته شود.
به گفته قدیانی؛ دولت می‌توانست بندی را تحت عنوان حمایت جدی از توسعه کتاب و کتابخوانی به ویژه در گروه سنی کودک و نوجوان سرلوحه همه دستگاه‌ها و نهادها قرار دهد. باید اهالی فن به این موضوع توجه بیشتری کنند و به این بپردازند که جامعه هدف از این بخش فرهنگی چه گروهی است، تفکیک گروه سنی باید چگونه باشد، فعالیت‌های کتابخوانی در این رده سنی باید به چه صورت باشد، جامعه هدایت باید به چه نحوی باشد، میزان اعتبارات حمایتی در این بخش چگونه است و... مشکل اصلی ما الان ممیزی نیست.
بیگی حبیب‌آبادی: نهایتاً 20 درصد کتای ها به ممیزی نیاز دارند
نامشخص بودن زمان دقیق برای طی کردن مراحل صدور مجوز یکی از دغدغه‌های ناشران و نویسندگان است، اما با وجود این، برخی از آنها بر این باورند که رفع چنین مشکلی نمی‌تواند بر بازار کتاب و معیشت ناشر و نویسنده تأثیر بگذارد. پرویز بیگی حبیب‌آبادی، شاعر و مدیر انتشارات فصل پنجم، تسهیل در روند صدور مجوزها را در بهبود وضعیت نشر مؤثر می‌داند و می‌گوید: تسهیل در صدور مجوزها مؤثر است، چون ناشر و مولف همه چیز خود را برنامه‌ریزی می‌کنند؛ خرید کاغذ، هماهنگی با چاپخانه و... اما در گرفتن مجوز نمی‌تواند برنامه‌ریزی داشته باشد، زیرا گاه در موعد مقرر خود صادر نمی‌شود. اگر برنامه‌ای به صورت زمان‌بندی شده باشد که براساس آن زمان اقدام برای گرفتن مجوز و مدتی که باید صرف این امر شود، مشخص شود، می‌تواند به ناشران و نویسندگان کمک کند.
او نسبت به واسپاری ممیزی به ناشران به صورت مشروط موافق است. بیگی حبیب‌آبادی در این‌باره ادامه می‌دهد: من مشروط با این طرح موافقم؛ به این صورت که در مواردی که ناشر تشخیص می‌دهد که کتاب مشکلی ندارد و چاپ شود، منتشر کند و آنجایی که احساس می‌کند که انتشار این کتاب ممکن است مشکلی را ایجاد کند، یک نفر از وزارت ارشاد به عنوان حَکَم حاضر باشد تا این موضوع را به ممیزی ارجاع بدهد. به نظر من، 80 درصد کتاب‌ها اصلاً مشکلی ندارد، این می‌تواند توسط ناشران حل شود. بحث بر سر 20 درصدی است که ممیزی نیاز دارند، در حال حاضر آن بخش 80 درصد هم در دایره همین 20 درصد گنجانده شده و صدور مجوز آنها به تأخیر افتاده است.
نشر کشور سیر قهقرایی در پیش دارد/ ممیزی اولویت نیست
مدیر انتشارات فصل پنجم با وجود آنکه با طرح واسپاری ممیزی به ناشران به صورت مشروط موافق است، اما می‌گوید که ناشران و نویسندگان مشکلات اساسی‌تری دارند که باید به آنها پرداخته شود. او در این رابطه می‌گوید: ناشر این سال‌ها مشکل دارد و فروش کتاب با مشکل روبروست، توجه خاصی در سالهای اخیر به ناشران نشده است؛ بخش عمده این رویکرد به مشکلات مالی مربوط است که دولت با آن مواجه است. دولت باید در کمک‌هایی که به اقشار مختلف می‌دهد، ناشران را هم در نظر بگیرد. مثلاً می‌تواند وام‌هایی با سودهای بسیار کم در اختیار ناشران قرار دهد، اما توجهی به این مسائل نشده و هر روز نشر یک سیر قهقرایی دارد. در حال حاضر تعداد قابل توجهی از ناشران کارشان را رها کرده‌اند و چاپخانه‌ها هم بیکار شده‌اند. تسهیل در صدور ممیزی بخشی از مشکل را می‌تواند حل کند، اما ناشران یارانه ندارند. ناشران در برنامه‌های دولت دیده نشده‌اند و اتفاق خاصی در هفت هشت سال گذشته برای این حوزه رخ نداده است. در مجموع به نظرم ممیزی اولویت چندانی ندارد که بخواهیم به آن بپردازیم؛ زیرا اختلاف نظرها در این رابطه کم است.
عابس قدسی: ارشاد از ناشران «خوب» هم حمایت خاصی نکرده است
«در شرایطی که مردم کتاب نمی‌خوانند سهم افراد از کتاب آب رفته است، ممیزی چه دردی از آن دوا می‌کند؟»؛ این پرسشی است که عابس قدسی، مدیر انتشارات سپیده باوران مطرح می‌کند. او معتقد است دغدغه اصلی و اساسی ناشران و نویسندگان در حال حاضر، بهبود اقتصاد نشر است. قدسی بیشتر توضیح می‌دهد: ما در حوزه نشر به سیاست‌گذاری‌های جدی‌تر و برنامه‌های دقیق‌تر نیازمند هستیم که متأسفانه این امر دیده نمی‌شود. در سالهای گذشته حمایت از نشر کشور کم شده است؛ حمایتی که ارشاد باید از کتاب‌های خوبی که ناشران چاپ می‌کنند، انجام دهد در شرایط فعلی دیده نمی‌شود. من نمی‌گویم که ارشاد باید از هر کتابی که چاپ می‌شود، حمایت کند؛ منظورم این است که ارشاد از کسانی که سرمایه خود را در این راه گذاشته‌اند و کتاب «خوب» چاپ می‌کنند، نیز حمایت خاصی انجام نمی‌دهد. در شرایطی که تکلیف فروش و بازار کتاب مشخص است و احتمال تعطیلی ناشران بزرگ می‌رود، تسهیل در صدور مجوزها کاری نمی‌تواند بکند.
مدیر انتشارات سپیده باوران در ادامه سخنانش بر بهبود اقتصاد نشر تأکید کرد و افزود: ردیف بودجه‌ای برای حمایت از نشر دیده شده و این نشان می‌دهد که از سوی مسئولان امر به حوزه کتاب توجه شده است، اما ما طی سالهای گذشته این توجه و حمایت را نمی‌بینیم. البته ناگفته نماند که این موضوع به دولت فعلی هم تنها مرتبط نیست. در حال حاضر شرایط بد اقتصادی وضعیت بدی را برای دولت ایجاد کرده است و در همین شرایط طرح‌هایی مانند عیدانه و تابستانه کتاب برگزار می‌شود که جای تقدیر دارد.
بلقیس سلیمانی: امیدواریم کتاب‌ها سلیقه‌ای ممیزی نشود
در میان نویسندگان هستند کسانی که ممیزی را یکی از اصلی‌ترین برنامه‌هایی می‌دانند که دولت می‌تواند پیگیری کند. بلقیس سلیمانی، نویسنده، از این دست از نویسندگان است. او معتقد است نویسندگان و ناشران مشکلات متعددی دارند که از جمله آنها می‌توان به فاصله گرفتن مردم از کتاب اشاره کرد. تسهیل در صدور مجوزها می‌تواند بخشی از مشکلات نویسندگان را حل کند. نویسندگان در حال حاضر با وضعیت معیشتی خوبی مواجه نیستند، اما من نمی‌دانم که دولت می‌تواند مشکلاتی از این دست را رفع کند یا نه؟ تسهیل در صدور مجوزها و ایجاد گشایش در کار می‌تواند منجر به این شود که کتاب در زمان مشخصی چاپ شود و کارها در همان زمان خوانده شوند، نه بعد از دو یا سه سال.
سلیمانی همچنین بر قانونی و مشخص بودن روند تسهیل مجوزها از سوی ارشاد تأکید می‌کند و ادامه می‌دهد: انتظار این است که با این برنامه به آنجا برسیم که سلیقه‌ها اعمال نشود و این کار قانونی صورت بگیرد.
ممیزی؛ هندوانه دربسته دوره‌های انتخاباتی
«برطرف کردن مشکلات ممیزی» هرچند به نظر ساده می‌رسد، اما سؤالات متعددی به همراه دارد. اینکه آیا در شرایط فعلیِ نشر که شمارگان کتاب به 500 نسخه رسیده و وزارت ارشاد نیز بر وضعیت بد نشر صحه می‌گذارد، می‌تواند مشکلات را حل کند؟ آیا با این رویه شرایط کتابخوانی بهتر شده و اقتصاد نشر بهبود می‌یابد؟ در صورت رفع مشکلات این‌چنینی، چه ضمانتی بر اجرای قانونی و به دور از سلیقه‌های مرسوم وجود دارد؟ و سؤالات دیگری که هنوز بی‌پاسخ مانده است. دولت از یک سو از واسپاری ممیزی به برخی از ناشران خوش‌سابقه یاد می‌کند و از سوی دیگر، ممیزی را قانوناً برعهده ارشاد می‌داند. به نظر می‌رسد بر خلاف آنچه که به راحتی از سوی اهل قدرت و سیاست در آستانه هر انتخابات یاد می‌شود، در واقع، ممیزی، هندوانه در بسته‌ای است که هنوز بر کم و کیف آن اطلاعی نیست. اگر دولت روحانی نتواند در این بخش کار جدی انجام دهد و انتظارات را برآورده سازد، کارت دیگری در حوزه فرهنگ برای ورود به عرصه انتخاباتی دارد؟