نکته جالب در نظرسنجی‌های مردمی این است که همیشه شمار زیادی از شرکت کنندگان این نظرسنجی‌ها معتقدند که نتایج به دست آمده غیر واقعی و آمیخته با چاشنی تقلب هستند. با این حال معمولا در پس برگزاری عمده نظرسنجی های مردمی، سوالاتی در زمینه علمی، قابل استناد و قابل تعمیم و حتی استاندارد بودن این نظرسنجی ها متبادر می‌شود.
جنگ طرفداران رامبد و مدیری به بهانه خندوانه و دورهمی
یکی از آخرین و خبرسازترین نظرسنجی‌های صورت گرفته مردمی، بین طرفداران دو برنامه پر بیننده شبکه نسیم یعنی «خندوانه» و «دورهمی» توسط سایت یک روزنامه هنری انجام شد. هر چند این رقابت کمی قبل تر از طریق شبکه‌های مجازی آغاز شده بود اما سایت این روزنامه با رسمی کردن این رقابت، شور و هیجانی بین هواداران دو برنامه ایجاد کرد. رقابت نفس به نفس دورهمی و خندوانه حتی به شبکه‌های اجتماعی این دو برنامه در اینستاگرام هم کشیده شد و جالب اینکه در سراسر این رقابت هواداران دو گروه در مقاطع مختلف به احتمال تقلب در نظرسنجی پرداخته و اعتراضاتی را در این زمینه مطرح می‌کردند.
در نهایت و با وجود تمام جنجال‌ها برنامه دورهمی موفق به اخذ آرای بیشتر با فاصله حدود 70 رای شد. با این حال مروری بر کامنت‌های مردم در صفحات اجتماعی دو برنامه نشان می‌دهد که روی آرای به دست آمده برای مشخص شدن پربیننده تر بودن این دو برنامه نمی‌توان حساب جدی باز کرد. چرا که با بررسی کامنت‌ها مشخص شد که شرکت کنندگان در این نظرسنجی به جای بررسی جزئیات جذابیت دو برنامه، بیشتر طرفداری احساسی از مجریان را مد نظر قرار داده اند و کمتر نظر کارشناسانه ای نسبت به خود برنامه داشتند.
«نود» بانی اول و آخر نظرسنجی
برنامه تلویزیونی پر هوادار نود، یکی از اولین برنامه‌هایی بود که روی برگزاری نظرسنجی پیامکی تاکید کرد. شاید در روزهای ابتدایی به نظر می‌رسید این بخش از برنامه نیز به سرنوشت خیلی از بخش‌های تازه دیگر نود دچار می‌شود و تنها مدتی در کنداکتور این برنامه حضور خواهد داشت اما نظرسنجی نود، رفته رفته تبدیل به یکی از مهمترین بخش‌های این برنامه زنده شد.
این نظرسنجی در شرایط فعلی حداقل 2 میلیون شرکت کننده دارد و تعداد شرکت کننده‌هایش حتی به مرز 5 میلیون در یک برنامه نیز نزدیک شده که عددی باورنکردنی به نظر میرسد.
عادل فردوسی پور حساب ویژه‌ای روی این نظرسنجی‌ها باز می‌کند و به طور معمول هر سال میزان رضایت از برنامه را نیز به نظرسنجی می‌گذارد و رأی اعتماد بالایی از مخاطبان می‌گیرد. اما آیا نتیجه نظرسنجی‌های نود آیینه تمام نمای تفکرات اهالی فوتبال ایران هستند؟
حقیقت آن است که در بسیاری از موارد، این نظرسنجی‌ها حالت احساسی به خود می‌گیرند و شاید از یک فضای منطقی دور می‌شوند. گاهی به نظر میرسد حتی خود عادل نیز در جهت دادن به فضای نظرسنجی‌ها تاثیرگذار است. علاوه بر این، در نظرسنجی‌هایی که چهره‌های مربوط به تیم‌های قرمز و آبی یک سر ماجرا هستند، همیشه آنها به عنوان بهترین‌ها انتخاب می‌شوند که طبعا گاهی این انتخاب از فضای عادلانه فاصله دارد.
استندآپ کمدی که سیاسی شد
یکی دیگر از مشهورترین نظرسنجی‌هایی که نمی‌توان چندان به نتیجه دقیق آن امیدوار بود، نظرسنجی در رقابت بین امیر مهدی ژوله و امین حیایی در بخش مسابقات «استندآپ کمدی» برنامه خندوانه بود. این نظرسنجی به شکلی عجیب رکورد سایر کمدین‌های این برنامه را شکست و سر و صدای زیادی در شبکه‌های مجازی ایجاد کرد. علت این وضعیت، سیاسی شدن موضوع و البته ورود پدیده‌ای به نام هواداران «تتلو» به ماجرا بود.
بعد از اجرای این دو هنرمند، برخی فعالان فضای مجازی جریان سیاسی اصلاح طلب، از مردم خواستند به ژوله سردبیر سابق چلچراغ که در کارنامه خود نوشتن فیلمنامه‌های شب‌های برره ، مرد هزار چهره ، مرد دو هزار چهره و ... را دارد، رأی دهند.
همزمان، برخی فعالان فضای مجازی جریان سیاسی جریان اصولگرا ، با اشاره به سوابق هنری هر دو هنرمند، از جمله بازی امین حیایی در فیلم‌های سینمایی «قلاده‌های طلا» و «اخراجی‌ها»، خواستار رای دادن به امین حیایی شدند.
در گیر و دار سیاسی شدن یک برنامه طنز، طرفداران خواننده زیر زمینی «تتلو» نیز وارد گود شدند و با انتقاد از امیر مهدی ژوله، از مردم خواستند به حیایی رأی دهند. آنها از این که ژوله در برنامه خود، اشاره ای انتقاد آمیز به تتلو کرده بود، شاکی شده و تلاش کردند تعدادی از رای دهندگان را به سمت امین حیایی منحرف کنند.
بدین ترتیب، یک رقابت صرفاً کمدی که در یک برنامه طنز اجتماعی شکل گرفته بود، تبدیل به یک طناب کشی عجیب شد که در یک سمت آن، فعالان فضای مجازی اصلاح طلب قرار گرفتند و در سوی دیگرش، فعالان فضای مجازی اصولگرا و هواداران «تتلو»!
رد پای ایرانی‌ها در نظرسنجی‌های بین‌المللی
نمونه‌های جالب نتایج عجیب در نظر سنجی‌ها بعضا در فضاهای مجازی بین‌المللی هم رخ داده است که البته رد پای کاربران پر شور ایرانی در این نظرسنجی‌ها هم به وضوح دیده می‌شود. بر همین اساس چندی پیش «فرهاد مجیدی بهترین بازیکن دنیا شد» این خبر شاید در نگاه اول کمی عجیب به نظر برسد اما با به یاد آوردن اتفاقات مشابه از جمله مورد رای آوردن عجیب علی کریمی در چنین ماجرایی، میزان شگفتی این اتفاق را عادی نشان می‌دهد.
البته که این اتفاق، نه به واسطه محبوبیت واقعی فرهاد و جادوگر در جهان، بلکه به سبب نقص نظرسنجی‌های اینچنینی است. فدراسیون بین المللی تاریخ و آمار، هر سال این نظرسنجی را به اجرا درمی آورد و برنده آن نیز بازیکن کشوری است که مردمش ناگهان تصمیم به حمله به اینترنت گرفته‌اند!
ستاره‌های فوتبال ایران، مصر و مکزیک معمولا برنده‌های سنتی این نظرسنجی هستند که نتیجه‌اش هیچ اعتباری در بین اهالی فوتبال در دنیا ندارد. این سرنوشت، برای بسیاری دیگر از نظرسنجی‌های اینترنتی دیگر نیز روی می‌دهد.
در واقع چیزی به نام مخاطب هدف به صورت متمرکز برای این نظرسنجی‌ها مطرح نیست و علاوه بر این، خیلی‌ها ممکن است چندین بار در این نظرسنجی حضور پیدا کنند و تعادل ماجرا را بر هم بزنند. به نظر میرسد هنوز هم ساز و کار ایده آل برای بسط دادن این مدل از نظرسنجی‌ها در جهان وجود ندارد.
نظراتی که قابل استناد نیستند
دکتر زهرا اجاق، پژوهشگر و مدرس علوم ارتباطات، درباره میزان صحت و سقم و استاندارد بودن این نظرسنجی‌ها نظرات جالبی دارد.
اجاق اولین فارغ التحصیل دکترای ارتباطات از دانشگاه تهران درباره نظرسنجی‌های مردمی که عمدتا از طریق رسانه‌ها مطرح می‌شوند می‌گوید: نظرسنجی‌های تلویزیونی به دلیل فراگیر بودن این برنامه و کثرت شرکت کنندگان که از هر قشری در میان آنها هست، نسبت به نظرسنجی‌های مشابه قابل قبول‌تر و به واقعیت نزدیکتر هستند اما باز هم نمی‌توان نتایج به دست آمده در این نظرسنجی‌ها را تعمیم داد و آن را نظر کل مردم دانست. اینها در واقع نظر کل مردم نیست، بلکه نظر مخاطبان برنامه یا رسانه‌ای به خصوص است، که در روز و زمان خاصی مخاطبان برنامه یا رسانه‌ای خاص هستند.
این مدرس علوم ارتباطات همچنین درباره نظرسنجی‌هایی که از طریق سایت‌ها انجام می‌شوند تاکید می‌کند:«نظرسنجی‌های یک سایت را نمی‌توان به تمام مردم تعمیم داد چرا که به طور قطع همه مردم دسترسی به اینترنت و فضای مجازی ندارند و نمی‌توان آنها را نماینده واقعی تمام مردم دانست. این افراد تنها نمونه‌ای ناقص از جامعه هستند که برای تعمیم دادن نظر آنها به نظر کل جامعه باید فاکتورهای علمی و خاصی را در نتیجه‌گیری علمی مدنظر قرار داد.»
او همچنین تاکید می‌کند:نظرسنجی‌های اینترنتی کمترین میزان اعتبار را دارند و هرگز نمی‌توان به نتایج آنها استناد کرد. با وجود پیشرفت‌های علمی و تکنیکی فراوان، انسان هنوز در زمینه رایانه و اینترنت به آن درجه از توانایی نرسیده که بتواند مخاطبان و شرکت کنندگان یک نظرسنجی را کنترل کند. بنابراین در یک نظرسنجی اینترنتی مشخص نیست مخاطبان از کجای دنیا و با چه روش و انگیزه‌ای در نظرسنجی شرکت می‌کنند و هنوز هم این اتفاق که یک نفر بیش از یک بار در نظرسنجی شرکت کرده و بارها و بارها به گزینه مورد نظرش رأی بدهد اتفاق می‌افتد.
این کارشناس و مدرس علوم ارتباطات در مجموع ایران را یکی از کشورهایی می داند که ارزیابی دیدگاه‌های مردمی از طریق نظرسنجی در آن با دشواری‌های فراوانی روبرو است: مردم ما حوصله خواندن پرسشنامه و فکر کردن و تحقیق کردن درباره پاسخ‌ها را ندارند. معمولا خیلی با عجله و احساسی جواب می‌دهند و پاسخ‌های کوتاه و مبتنی بر «بله» و «خیر» را به پاسخ‌های تشریحی و زمان بر ترجیح می‌دهند.