برجام با الزامات 9 گانه‌ای که رهبر معظم انقلاب در نامه‌شان به رئیس‌جمهور تعیین کردند روی ریل تصویب و اجرا شروع به حرکت کرد و از همان ابتدا منتقدان نسبت به اجرا شدن برخی نکات توسط طرف غربی ابهاماتی را مطرح کردند و بر این اساس قرار شد کمیسیون ویژه در مجلس تشکیل شود و انتقادات مطروحه به سمع و نظر تیم مذاکره کننده هسته‌ای کشورمان برسد و مورد بررسی قرار بگیرد.

در این راستا این کمسیون ویژه برجام به ریاست علیرضا زاکانی تشکیل شد و طی جلسات مختلف با حضور منتقدان و تیم مذاکره کننده هسته‌ای کشورمان برجام مورد بررسی قرار گرفت. پس از این جلسات کمیسیون گزارش نهایی خود را در 12 مهرماه سال 1394 ارائه کرد که حاوی نکات و نگرانی‌های مهمی درباره عدم تحقق وعده‌های صورت گرفته در برجام بود که همواره تیم مذاکره کننده هسته‌ای کشورمان اطمینان لازم را به اعضای این کمیسیون می‌داد که این تعهدات از سوی همه طرف‌های برجام انجام می‌گیرد. [2]

به طور مثال کمیسیون ویژه برجام طی گزارش خود اعلام کرد که «با بررسی‌های صورت گرفته در کمیسیون معلوم شد که تحریم سوئیفت در خصوص نهادهای خارج‌شده از لیست انسداد دارایی‌ها مرتفع شده و این محدودیت از نهادهای اصلی کشور مثل بانک مرکزی، بانک ملت، بانک تجارت و برخی دیگر بانکها در روز اجرا رفع خواهد شد که موضوع بسیار مثبت ارزیابی می‌شود؛ لکن زیرساخت قانونی تحریم سوئیفت تا روز انتقال ــ هشت سال پس از تصویب قطعنامه 2231 ـ باقی خواهد ماند و در تاریخ مذکور نیز صرفاً تعلیق ــ و نه لغو ــ خواهد شد.»[3]

اینک اگر نگاهی به موضوع تراکنش‌های مالی بانک‌های غربی با کشورمان بیندازیم متوجه می‌شویم که این موارد از پایه انجام نشده است و بانک‌های غربی با واهمه از اینکه مشمول مجازات‌های خزانه‌داری آمریکا شوند اقدام به مراودات مالی با ایران نمی‌کنند. از این روست که حتی محمد جواد ظریف وزیر خارجه کشورمان طی اقدامی برای اجرای این امر درصدد گرفتن « نامه آرامش‌بخش» برای بانک‌ها برآمد. [4] سخنان دو روز پیش علی اکبر صالحی،‌رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان مشخص می‌کند که هنوزاین نامه آرامش‌بخش و اطمینان لازم به بانک‌ها برای مراودات مالی با ایران داده نشده است. وی در مصاحبه با رسانه انگلیسی گاردین با اشاره به دیداری که با «فیلیپ هاموند» وزیر دارایی انگلستان داشته، در مورد مشکلات بانکی که همچنان پابرجاستم می‌گوید:‌«او (هاموند) گفت که این مسئله در دستور کار آن‌هاست و این مسئله را به نحوی جدی پیگیری کرده‌اند و در تلاش هستند تا به نحوی موانعی را که در مسیر همکاری‌های بانکی با ایران وجود دارد، برطرف کنند.»[5]

آقای صالحی در مصاحبه با روزنامه گاردین ادامه می‌دهد: «همانطور که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده، ایران به تعهدات خود پایبند بوده است، اما دیگر برای افکار عمومی روشن شده و بر کسی پوشیده نیست که طرف مقابل واقعا وعده‌هایش را اجرا نکرده: اینکه تحریم‌ها را بردارند و مبادلات بانکی به حالت عادی بازگردد، اینکه مبادلات تسریع شده و روابط اقتصادی گسترش یابد. این‌ها در آن حدی که انتظار داشتیم محقق نشده‌اند.»

جنس نگرانی کمیسیون ویژه برجام اینجا حقیقت خود را نشان می‌دهد اما دیگر کمیسیونی نیست که به نظارت در ماجرای برجام بپردازند و وعده‌هایی که تیم مذاکره کننده هسته‌ای کشورمان طی جلسات مختلف قول آنها را داده‌اند، پیگیری کند اما مرجع دیگری در این زمینه تشکیل شده است که شورای نظارت بر برجام نام دارد.

در آخرین بند از نامه 9 ماده‌ای مقام معظم رهبری به رییس‌جمهور درباره الزامات اجرای برجام آمده است: وجود پیچیدگی‌ها و ابهام‌ها در متن برجام و نیز گمان نقض عهد و تخلفات و فریب‌کاری در طرف مقابل به ویژه آمریکا، ایجاب می‌کند که یک هیئت قوی، آگاه و هوشمند، برای رصد پیشرفت کارها و انجام تعهدات طرف مقابل و تحقق آن‌چه در هشت بند دیگر از نامه رهبری بدان تصریح شده است،‌ تشکیل شود. ترکیب و وظایف این هیات باید در شورای عالی امنیت ملی تعیین و تصویب شود.[6]

البته هنوز پس از هشت ماه و با وجود همه کارشکنی‌های طرف مقابل گزارش و واکنشی نسبت به نقض برجام از سوی این شورا شاهد نبوده‌ایم.

گزارش‌ها حاکی از آن است که از جمله موضوعاتی که تاکنون در این جلسات مطرح شده، بحث تحریم ها و سند بازسازی رأکتور اراک است. اما به طور رسانه‌ای گزارشی برای اطلاع افکارعمومی از روند نظارت بر اجرای برجام از سوی این شورا هنوز ارائه نشده است. [7]

این درحالی است که با وجود همه کارشکنی‌های غرب و از جمله آمریکا در برجام هیئت نظارت بر برجام واکنش مهمی به این موارد نشان نداده است و معلوم نیست کارکد این هیئت برای چیست؟ تا به حال هیچ بیانیه و یا اطلاعیه ای از این هیئت منتشر نشده است، این در حالی است که اکثر اعضای این هیئت معترف بر بدعهدی و نقض برجام هستند ولی علی الظاهر به صورت جمعی جرأت انتشار این عبارت وجود ندارد که آمریکا در مسیر اجرای برجام، در حال کارشکنی است.

موارد نقض برجام توسط آمریکایی عبارتند از:

قانون محدودیت ویزا،

اعمال تحریم‌های موشکی علیه ایران،

شروط جدید کنگره آمریکا برای رفع تحریم،

پرداخت غرامت ۱۰.۵ میلیارد دلاری،

محدودیت‌های مکرر مالی علیه ایران، غارت دو میلیارد دلاری،

ممنوعیت خرید آب سنگین از ایران، متمم پیشنهادی سناتور کلی آیوته مبنی بر تحریم‌های بیشتر علیه ایران،

پیشنهاد تحریم جدید علیه به خاطر بازداشت تفنگداران آمریکایی،

افزودن نام افراد و شرکت‌های جدید به فهرست تحریم‌ها به بهانه برنامه موشکی،

عدم اجازه دسترسی به نظام مالی آمریکا و استفاده از چرخه دلار و ده‌ها طرح دیگر که بر خلاف روح و جسم برجام بوده است و امروز این موارد به جایی رسیده که یکی از برنامه‌های سفر رئیس‌جمهور به نیویورک برای حضور در اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل تاکید بر تعهدات طرف مقابل برای اجرای مفاد برجام است. با این اوصاف هنوز اقدام عملی قابل توجهی از ناظران برجام دیده نشده است.