سرویس جهان مشرق - در دو سه سال گذشته، یکی ویژگی گروه تروریستی-تکفیری «دولت اسلامی عراق و شام»(داعش) در تصور عمومی از آن نقش پررنگی داشته است: توانایی آن در جذب جنگجویان خارجی.

این جلب توجه دلیل منطقی داشت؛ ایده بسیج تروریست های بی رحم از گوشه و کنار دنیا به عراق و سوریه برای کشتن شهروندان بی گناه و تصرف برق آسای مناطق جنگجویان خارجی ایده خطرناک و هراس آوری بود. این مساله ذهن دولت های غربی را که این جنگجویان از آن ها می آیند، نیز مشغول کرده است، چرا که این جهادی های آب دیده شده در جنگ، به هر حال دیر یا زود به کشورهای خود بازمی گردند.

اما اکنون، حدودا سه سال بعد از ظهور داعش، به نظر می رسد که این چاقوی برّنده و خطرناک در حال بریدن دسته خودش است. تروریست های خارجی به سرعت تبدیل به یکی از بزرگ ترین دغدغه های خود داعش می شوند.

از همان ابتدا معلوم بود که اهداف اعضای بومی و اعضای خارجی داعش با هم متفاوت است. موضع مقامات داعش این بود که همه اعضای این گروه تروریستی با هم برابرند، اما حواس آن ها به تنش های موجود ولی فروخفته در سطوح مختلف این گروه هم بود. آن ها می توانستند روابط و تعاملات درون گروه را با دو عامل، نسبتا پایدار نگه دارند: موفقیت در میدان نبرد(و کسب غنایم در پی آن) و تولید و فروش نفت.

اما حالا دیگر داعش به ثروتمندی نیمه دوم 2014 و نیمه اول 2015 نیست. داعش به لحاظ نظامی و سیاسی هم قدرت پیشین را ندارد. درآمد گروه از تولید و فروش نفت، به علت بمباران بی وقفه کاروان های حامل نفت سرقتی داعش توسط جنگنده های روسی و ائتلاف به رهبری آمریکا و نیروی هوایی عراق، به شدت افت پیدا کرده است. در نتیجه داعش به مانند گذشته قادر به خریدن وفاداری افراد نیست. واقعیت این است که همین حالا هم یک شکاف داخلی، در عملکرد رزمی این گروه تاثیرات منفی خود را گذاشته است. فقط در عراق ، در دو ماه گذشته، داعش سه نبرد بزرگ را بر سر کنترل دو شهر و بیش از 30 روستا باخته است.

بر اساس اخباری که از جنگجویان محلی داعش به بیرون از مناطق تحت کنترل گروه درز کرده، دردسرهای جنگجویان خارجی در حال حاضر بیش از محسنات آن ها برای داعش شده است. ناتوانی یا بی میلی تروریست های خارجی برای همکاری و تعامل با جنگجویان محلی، تبدیل به یک رقابت مرگبار بر سر پول و قدرت شده است.

برای نمونه، در جولای 2015، تروریست های روسی و آلبانیایی در یک میدان نفتی در جنوب کرکوک، که گذرگاه عملیات قاچاق نفت داعش محسوب می شود. سه تروریست محلی را کشتند و چندین نفر از آن ها را زخمی کردند. جنگجویان محلی گزارش دادند که جدال این دو گروه بر سر تفاوت راهبردهای نظامی در محله الماسبود و جنگجویان محلی حاضر به اطاعت از دستورات خارجی ها نشدند.

اما ساکنان غیرنظامی منطقه اصولا چنینی تمایزاتی را قبول ندارند و کل دعوا را بر سر پول نفت سرقت شده می دانند. یکی از اهالی شهر عباسیه که در کنترل داعش است و خود قبلا در این ناحیه راننده تانکر بود، می گوید:

" یک گروه از شبه نظامیان نفت را به راندده های تانکرهای نفتکش می فروشند که از طریق موصل به سوریه می روند، و گروهی دیگر، از رانندگان رشوه می گیرند تا به آن ها اجازه رفتن بدهند، اما جنگجویان خارجی برای بازرسی دوباره(در واقع گرفتن حق حساب خود) جلوی تانکرها را می گیرند. همه آن ها برای منفعت مالی می جنگند."

در نمونه ای دیگر، وقتی نزاع میان تروریست های خارجی و محلی به محکمه داعش کشیده شد، خارجی ها قضات محکمه را تحت فشار گذاشتند تا برای محلی های طرف نزاع آن ها، احکام سنگین(مثل اعدام) صادر کنند.

این دیگر موضوعی پنهان نیست که داعش یک تبعیض مدیریتی عمیق در سلسله مراتب خود دارد: جایگاه یک تروریست در سلسله مراتب داعش، رابطه مستقیمی با ملیت او دارد- آمریکایی ها، اروپایی ها و اهالی اروپای شرق (شامل روس ها و چچنی‌ها) مناصب مدیریتی میانی را در کارگاه های ساخت مواد انفجاری، اردوگاه های آموزشی و پایگا های نظامی دارند؛ چینی ها(که نام کلی برای اهالی آسیای میانه و اویغورهای استان شین جیانگ چین است)معمولا برای عملیات انتحاری استفاده می شوند. عرب های بومی به دو گروه تقسیم می شوند: یا در راس جایگاه های رهبری هستند یا در پست ترین رده ها.

این سلسله مراتب به مدت دو سال دوام آورد، ولی دست کم در دو نبرد اخیر، این نظام تغییر کرده است. در نبردهای «بشیر» و «سنجار» تروریست های خارجی رهبری داعش را قانع کردند که لیاقت سازماندهی و فرماندهی نبرد را دارند. قطعا آن ها می دانند که قرار گرفتن در این جایگاه مساوی است با سهم بیشتر در شان و احترام نظامی و غنایم جنگی (زنان، خودروها، خانه ها و مواد غذایی). رهبری داعش با قرار گرفتن خارجی ها در راس این نبردها موافقت کرد و نتیجه هر دو نبرد برای داعش فاجعه بار بود.

در 10 آپریل 2016، جنگجویان خارجی (اهل روسیه، قفقاز، چچن، آسیای مرکزی و چین) که قرار بود هدایت جنگ را به عهده داشته باشند، چند ساعت مانده به این که نیروهای حشدالشعبی و پیشمرگه کرد به روستای بشیر برسند، از صحنه فرار کردند و جنگجویان بومی داعش را بدون مهمات، تجهیزات، آب و آذوقه و سلاح پیشرفته برای مقابله با تهاجم زمینی، رها کردند. این نبرد یک شکست کامل برای داعش بود- چند ده تروریست داعشی به هلاکت رسیدند و داعش دست کم 4 روستای راهبردی اطراف شهر نفتی کرکوک را از دست داد.

نبرد سنجار که توسط تروریست های فرانسوی، روسی و آمریکایی رهبری می شد، حتی از نبرد بشیر هم بدتر بود. دو سه روز مانده به شروع نبرد، یک عضو اروپایی داعش حدود 70000 دلار پول را از گروه دزدید و ناپدید شد و در نتیجه تروریست ها با مهمات و ملزومات اندک و بدون نیروی پشتیبانی بر جای ماندند. آن ها یک روز هم دوام نیاوردند. یکی از تروریست های محلی که در آن نبرد وظیفه رانندگی یک پیکاپ را به عهده داشت، به شبکه الجزیره گفت: " آن ها(جنگجویان خارجی) سنجار را از دست ندادند. آن ها در عوض دفاع، سنجار را فروختند."

این رفتار بزدلانه در میدان نبرد، بی اعتمادی عمیقی نسبت به خارجی ها، در بین تروریست های محلی و ساکنان غیرنظامی همدل با داعش در مناطق تحت کنترل این گروه به وجود آورده است. آن ها که زمانی باور داشتند که جنگجویان خارجی «مومنان واقعی»، بسیار حرفه ای و به شدت تعلیم دیده هستند، حالا آن ها را یک مشت «تبه کار» می دانند. برخی از اعضای محلی داعش این نظر را مطرح می کنند که این جنگجویان خارجی صرفا برای مقاصد کشورهای خود می جنگند. یک افسر سابق ارتش عراق می گوید: " شایعات زیادی در حویجه وجود دارد که روی پرچم های جنگجویان خارجی مواد فسفری هست که به جنگنده های ائتلاف آمریکایی علامت می دهد. به همین دلیل، این جنگنده ها آن ها و پایگاه هایی را که در آن کار می کنند، بمباران نمی کنند."

در نهایت، نبردهای بشیر و سنجار دستاویزی عالی برای جنگجویان محلی داعش بود که بخواهند جایگاه های اداری و نظامی بالا را در خطوط مقدم استان نینوا(به ویژه موصل) پس بگیرند. ولی جنگجویان خارجی به همین سادگی قصد رها کردن این موقعیت ها را ندارند. در ماه اگوست، یک نزاع میان گروهی از تروریست های محلی و تروریست های خارجی بر سر اداره محله «باب التوب» در موصل، منجر به تیراندازی متقابل در فروشگاهی شلوغ شد.

رهبران داعش فعلا اوضاع را با کنار گذاشتن تقریبا کامل خارجی ها از مناصب سیاسی و اداری و سپردن امور اطلاعاتی رایانه ای و کارگاه های ساخت بمب و وظایف صرفا فنی به آن ها، تثبیت کرده اند. در برخی نواحی، خارجی ها را در خانه های روستایی اسکان داده اند تا مواجهه آن ها با محلی ها به حداقل برسد. در واکنش، تروریست های خارجی خلع امتیاز شده، دست به خرابکاری های کوچک می زنند. در سپتامبر، یک عضو سعودی داعش، تونلی را که مرکز شهر شرقاط را به روستای «شکرا» متصل می کرد، خراب کرد. این تونل در واقع راه فرار تروریست های داعش بود، ولی او بعد از ان که خود از آن عبور کرد، خروجی تونل را تخریب و غیرقابل استفاده نمود. موارد این چنینی می تواند شکاف میان عوامل خارجی و محلی این گروه تروریستی-تکفیری را عمیق تر کند.

به نظر می رسد که کاهش منابع مالی داعش، شکست های پی در پی میدانی آن در عراق و سوریه، تعمیق شکاف ها میان تروریست های خارجی و محلی آن، و بیرون آمدن جایگاه های کلیدی از دست جنگجویان خارجی که احتمالا آن ها را به واکنش های بیشتر سوق خواهد داد، موضع داعش را در آستانه عملیات بزرگ آزادسازی موصل توسط ارتش عراق و متحدان آن، روز به روز ضعیف تر خواهد کرد.