به گزارش مشرق به نقل از «استانرادار»، آمریکا پس از شروع عملیات در افغانستان و عراق، حضور خود را در آسیای مرکزی به طور قابل توجهی افزایش داد.
در حال حاضر، رسانه‌ها از هدایای سخاوتمندانه پنتاگون به کشورهای منطقه خبر می‌دهند. با این حال، حجم کلی کمک‌های نظامی و کمک‌های نیروهای پلیس آمریکا به کشورهای آسیای مرکزی در سال‌های اخیر کاهش یافته است. علت خروج ایالات متحده آمریکا از آسیای مرکزی چیست و برای منطقه به چه معناست؟
آمریکا از سال 2001 (زمانی که نیروهای آیساف ناتو در افغانستان مستقر شدند) با استقرار مستقیم نیروهای نظامی - استقرار پایگاه هوایی در فرودگاه ماناس در قلمرو قرقیزستان - و تقویت غیر مستقیم مواضع خود - در ارائه تجهیزات نظامی به کشورهای منطقه (قزاقستان و ازبکستان) و آموزش پرسنل نظامی و ارائه کمک های مالی - به طور فعال حضور نظامی، اقتصادی، انسانی و سیاسی خود را در منطقه افزایش داد.
کمک‌های مالی و علمی
کمک‌های نظامی واشنگتن، تمام کشورهای بزرگ آسیای مرکزی را پوشش می‌دهد. آمریکا در سال 2015، 308 خودروی زرهی M-ATV و 20 خودرو زره‌پوش به ازبکستان (بزرگترین عرضه رایگان تجهیزات نظامی به کشورهای منطقه در دوران پساشوروی) و همچنین تجهیزات زرهی را به قزاقستان تحویل داد.
در سال 2010 ،51 خودروی زره‌پوش HMMWV در مدل‌های مختلف به دو گردان حافظ صلح ارتش قزاقستان و در سال 2015، 87 اتومبیل به تاجیکستان (نه برای ارتش، بلکه برای وزارت کشور و آژانس کنترل مواد مخدر و خدمات مرز) منتقل شد.
علاوه بر این، ایالات متحده تجهیزاتی را به سرویس‌های ویژه تاجیکستان هم ارائه می‌کرد. در سال 2016 به این جمهوری تجهیزات تاکتیکی و تجهیزات حفاظت فردی به ارزش 175 هزار دلار تحویل داده شد. این در حالی است که چند ماه قبل از آن، تجهیزاتی به ارزش 260 هزار دلار به این کشور منتقل شد.
کارمندان نظامی قزاقستان، ازبکستان و تاجیکستان به طور منظم براساس برنامه‌های آمریکا آموزش می‌بینند. بدین ترتیب، گروهبان‌های نیروی هوایی قزاقستان در حال حاضر آموزش‌های ویژه را در ایالات متحده می‌گذرانند. ملوانان نظامی این جمهوری هم چنین دوره مشابهی را گذرانده‌اند. علاوه بر این، مربیان نیروهای مسلح آمریکا هم دوره‌های آموزشی را برای افسران تاجیک و ازبک برگزار کرده‌اند.
به طور کلی، طی 6 سال گذشته با توجه به اطلاعات منابع آشکار، 1394 نیروی نظامی قزاقستان، 2090 نیروی نظامی قرقیزستان، 1311 نیروی نظامی تاجیکستان، 184 نیروی نظامی ترکمنستان و 516 نیروی نظامی ازبکستان از طریق برنامه آموزشی ایالات متحده، تمرین‌های مشترک را گذرانده‌اند.
چه چیزی در پشت کمک‌های آمریکا قرار دارد؟
ایالات متحده ضمن کمک به کشورهای آسیای مرکزی، به منظور تامین امنیت و تجهیزات گروهک آیساف در افغانستان، ملاحظات عمل‌گرایانه را ملاک عمل قرار می‌دهد.
روسیه هم با ارائه حریم هوایی خود برای پرواز هواپیماهای ترانزیتی و صدور مجوز عبور قطار‌های حامل تجهیزات برای گروه ایالات متحده و متحدانش، با آمریکا همکاری می‌کرد.
یکی از اهداف رسما اعلام‌شده نیروهای ناتو در افغانستان، کاهش قاچاق مواد مخدر است. بدین منظور، بستن کانال‌های قاچاق مواد مخدر ضرورت دارد. با این حال، با توجه به حجم رو به افزایش عرضه مواد مخدر از لحظه حمله، تلاش برای جلوگیری از قاچاق مواد مخدر با شکست مواجه شد.
تقویت همکاری آمریکا با جمهوری‌های آسیای مرکزی، نفوذ به روسیه را برای این کشور فراهم کرد. این داستان جدید نیست – هدف «بازی بزرگ» امپراتوری روسیه و بریتانیا در نیمه دوم قرن نوزدهم، قرار دادن رقیب در یک موقعیت آسیب پذیر بود.
با این حال، در اینصورت امپراتوری روسیه می توانست با تقویت حضور نظامی خود، مروارید تاج امپراتوری بریتانیا – هند – را آسیب‌پذیر سازد. در حال حاضر، رقیب منطقه‌ای در یک قاره دیگر حضور دارد و همین موضوع هر گونه پاسخ متناسب را غیر ممکن می‌سازد.
یک تفاوت دیگر «بازی بزرگ» قرن نوزدهم - حضور یک نیروی سوم قوی – چین است. تقویت مواضع نظامی آمریکا در آسیای مرکزی باعث عصبانیت خاص در پکن شد. فعلا چین روی نفوذ اقتصادی در منطقه حساب می‌کند و همکاری‌‌های نظامی و سیاسی‌اش با کشورهای منطقه تا همین اواخر محدود بود.
عقب نشینی بزرگ
با این حال، اطلاعات مربوط به هدایای واشنگتن از توقف تدریجی همکاری خبر می‌دهند. ماموریت آیساف در افغانستان رو به کاهش بوده و ایالات متحده قصد دارد منابع خود را برای مبارزه با داعش و حمایت از رژیم‌های دوستانه در سایر نقاط جهان، به ویژه در منطقه آسیا-اقیانوسیه صرف کند. البته، انتقال بیش از 300 خودروی زره‌پوش مدرن به ازبکستان در این زمینه موثر به نظر می‌رسید.
با این حال، اطلاعات آماری مربوط به حجم کلی کمک‌های مالی نشان می‌دهند که ایالات متحده در حال توقف تدریجی برنامه‌های ارائه کمک به جمهوری‌های آسیای مرکزی است.
به عنوان مثال، در سال 2015 آمریکا به ازبکستان حدود 2.6 میلیون دلار کمک کرد، در حالی که در سال 2014 حجم کمک نظامی به تاشکند، 32.6 میلیون دلار بود. موقعیت خودروهای زرهی کاملا روشن نیست – نیروهای آمریکایی از این وسایل نقلیه زرهی در افغانستان استفاده می‌کنند، به همین دلیل ممکن است که به ارتش ازبکستان فقط اتومبیل تحویل بدهند، زیرا بیرون بردن این وسایل نقلیه زرهی از افغانستان بسیار گران تمام می‌شود.
در کل، با توجه به این گزارش، میزان حمایت آمریکا از 10 تا چند میلیارد دلار کاهش یافته و می‌توان گفت که به سطح سال 2001 نزدیک شده است. علاوه بر این، فرماندهی عالی نظامی ایالات متحده و سیاست‌مداران واشنگتن هیچ امیدی به برنامه‌های کمک به کشورهای شرق میانه ندارند.
آمریکا علی‌رغم هزینه‌های زیاد (به خصوص برای افغانستان و عراق)، به اهداف رسما اعلام شده خود برای بازسازی سیاسی و تقویت دموکراسی دست نیافت. بعلاوه نمی‌توان انکار کرد که عملیات آمریکا در عراق یکی از دلایل تشکیل سازمان ممنوع شده «داعش» بوده است.
«رابرت گیتس»، وزیر دفاع سابق آمریکا در خاطرات خود می‌نویسد، متخصصان غیر نظامی مسئله افزایش کمک را خیلی دیر مطرح کردند و به همین دلیل، تلاش‌های زیاد سربازان آمریکایی عملا بیهوده بود.
آیا آمریکا منطقه را برای روسیه و چین خالی می‌کند؟
کاهش حجم کمک‌های ایالات متحده به جمهوری‌های آسیای مرکزی کاملا منطقی به نظر می‌رسد – این در حالیست که آمریکا با ادامه ارائه هدایای سخاوتمندانه، به تدریج حجم کلی کمک‌ها را کاهش می‌دهد.
بنا به گفته گیتس، آمریکا تمایلی به تزریق منابع قابل توجه به منطقه نداشته و نمی‌خواهد برنامه‌های کمک به متخصصین غیر نظامی را تنظیم کند، زیرا نمایندگان کنگره و تحلیلگران پنتاگون نقش مشارکت شهروندان در بازسازی اقتصاد کشورها را درک نمی‌کنند.
خروج سریع از منطقه به نفع آمریکا نیست، زیرا روی همه دستاوردهای قبلی‌اش خط بطلان می‌کشد.
اکنون این سوال مطرح می‌شود که آیا واشنگتن مواضع خود را در آسیای مرکزی (منطقه مهم از نظر استراتژیک) از دست می‌دهد؟ به احتمال زیاد، آمریکا کمک به منطقه را به طور کامل متوقف نمی‌کند، بلکه میزان کمک‌های نظامی و مالی و همچنین تعداد تمرینات مشترک را کاهش می‌دهد و همین موضوع، فرصت تقویت مواضع را برای روسیه و چین فراهم می‌کند.
در حال حاضر، رسانه‌ها از هدایای سخاوتمندانه پنتاگون به کشورهای منطقه خبر می‌دهند. با این حال، حجم کلی کمک‌های نظامی و کمک‌های نیروهای پلیس آمریکا به کشورهای آسیای مرکزی در سال‌های اخیر کاهش یافته است. علت خروج ایالات متحده آمریکا از آسیای مرکزی چیست و برای منطقه به چه معناست؟
آمریکا از سال 2001 (زمانی که نیروهای آیساف ناتو در افغانستان مستقر شدند) با استقرار مستقیم نیروهای نظامی - استقرار پایگاه هوایی در فرودگاه ماناس در قلمرو قرقیزستان - و تقویت غیر مستقیم مواضع خود - در ارائه تجهیزات نظامی به کشورهای منطقه (قزاقستان و ازبکستان) و آموزش پرسنل نظامی و ارائه کمک های مالی - به طور فعال حضور نظامی، اقتصادی، انسانی و سیاسی خود را در منطقه افزایش داد.
کمک‌های مالی و علمی
کمک‌های نظامی واشنگتن، تمام کشورهای بزرگ آسیای مرکزی را پوشش می‌دهد. آمریکا در سال 2015، 308 خودروی زرهی M-ATV و 20 خودرو زره‌پوش به ازبکستان (بزرگترین عرضه رایگان تجهیزات نظامی به کشورهای منطقه در دوران پساشوروی) و همچنین تجهیزات زرهی را به قزاقستان تحویل داد.
در سال 2010 ،51 خودروی زره‌پوش HMMWV در مدل‌های مختلف به دو گردان حافظ صلح ارتش قزاقستان و در سال 2015، 87 اتومبیل به تاجیکستان (نه برای ارتش، بلکه برای وزارت کشور و آژانس کنترل مواد مخدر و خدمات مرز) منتقل شد.
علاوه بر این، ایالات متحده تجهیزاتی را به سرویس‌های ویژه تاجیکستان هم ارائه می‌کرد. در سال 2016 به این جمهوری تجهیزات تاکتیکی و تجهیزات حفاظت فردی به ارزش 175 هزار دلار تحویل داده شد. این در حالی است که چند ماه قبل از آن، تجهیزاتی به ارزش 260 هزار دلار به این کشور منتقل شد.
کارمندان نظامی قزاقستان، ازبکستان و تاجیکستان به طور منظم براساس برنامه‌های آمریکا آموزش می‌بینند. بدین ترتیب، گروهبان‌های نیروی هوایی قزاقستان در حال حاضر آموزش‌های ویژه را در ایالات متحده می‌گذرانند. ملوانان نظامی این جمهوری هم چنین دوره مشابهی را گذرانده‌اند. علاوه بر این، مربیان نیروهای مسلح آمریکا هم دوره‌های آموزشی را برای افسران تاجیک و ازبک برگزار کرده‌اند.
به طور کلی، طی 6 سال گذشته با توجه به اطلاعات منابع آشکار، 1394 نیروی نظامی قزاقستان، 2090 نیروی نظامی قرقیزستان، 1311 نیروی نظامی تاجیکستان، 184 نیروی نظامی ترکمنستان و 516 نیروی نظامی ازبکستان از طریق برنامه آموزشی ایالات متحده، تمرین‌های مشترک را گذرانده‌اند.
چه چیزی در پشت کمک‌های آمریکا قرار دارد؟
ایالات متحده ضمن کمک به کشورهای آسیای مرکزی، به منظور تامین امنیت و تجهیزات گروهک آیساف در افغانستان، ملاحظات عمل‌گرایانه را ملاک عمل قرار می‌دهد.
روسیه هم با ارائه حریم هوایی خود برای پرواز هواپیماهای ترانزیتی و صدور مجوز عبور قطار‌های حامل تجهیزات برای گروه ایالات متحده و متحدانش، با آمریکا همکاری می‌کرد.
یکی از اهداف رسما اعلام‌شده نیروهای ناتو در افغانستان، کاهش قاچاق مواد مخدر است. بدین منظور، بستن کانال‌های قاچاق مواد مخدر ضرورت دارد. با این حال، با توجه به حجم رو به افزایش عرضه مواد مخدر از لحظه حمله، تلاش برای جلوگیری از قاچاق مواد مخدر با شکست مواجه شد.
تقویت همکاری آمریکا با جمهوری‌های آسیای مرکزی، نفوذ به روسیه را برای این کشور فراهم کرد. این داستان جدید نیست – هدف «بازی بزرگ» امپراتوری روسیه و بریتانیا در نیمه دوم قرن نوزدهم، قرار دادن رقیب در یک موقعیت آسیب پذیر بود.
با این حال، در اینصورت امپراتوری روسیه می توانست با تقویت حضور نظامی خود، مروارید تاج امپراتوری بریتانیا – هند – را آسیب‌پذیر سازد. در حال حاضر، رقیب منطقه‌ای در یک قاره دیگر حضور دارد و همین موضوع هر گونه پاسخ متناسب را غیر ممکن می‌سازد.
یک تفاوت دیگر «بازی بزرگ» قرن نوزدهم - حضور یک نیروی سوم قوی – چین است. تقویت مواضع نظامی آمریکا در آسیای مرکزی باعث عصبانیت خاص در پکن شد. فعلا چین روی نفوذ اقتصادی در منطقه حساب می‌کند و همکاری‌‌های نظامی و سیاسی‌اش با کشورهای منطقه تا همین اواخر محدود بود.
عقب نشینی بزرگ
با این حال، اطلاعات مربوط به هدایای واشنگتن از توقف تدریجی همکاری خبر می‌دهند. ماموریت آیساف در افغانستان رو به کاهش بوده و ایالات متحده قصد دارد منابع خود را برای مبارزه با داعش و حمایت از رژیم‌های دوستانه در سایر نقاط جهان، به ویژه در منطقه آسیا-اقیانوسیه صرف کند. البته، انتقال بیش از 300 خودروی زره‌پوش مدرن به ازبکستان در این زمینه موثر به نظر می‌رسید.
با این حال، اطلاعات آماری مربوط به حجم کلی کمک‌های مالی نشان می‌دهند که ایالات متحده در حال توقف تدریجی برنامه‌های ارائه کمک به جمهوری‌های آسیای مرکزی است.
به عنوان مثال، در سال 2015 آمریکا به ازبکستان حدود 2.6 میلیون دلار کمک کرد، در حالی که در سال 2014 حجم کمک نظامی به تاشکند، 32.6 میلیون دلار بود. موقعیت خودروهای زرهی کاملا روشن نیست – نیروهای آمریکایی از این وسایل نقلیه زرهی در افغانستان استفاده می‌کنند، به همین دلیل ممکن است که به ارتش ازبکستان فقط اتومبیل تحویل بدهند، زیرا بیرون بردن این وسایل نقلیه زرهی از افغانستان بسیار گران تمام می‌شود.
در کل، با توجه به این گزارش، میزان حمایت آمریکا از 10 تا چند میلیارد دلار کاهش یافته و می‌توان گفت که به سطح سال 2001 نزدیک شده است. علاوه بر این، فرماندهی عالی نظامی ایالات متحده و سیاست‌مداران واشنگتن هیچ امیدی به برنامه‌های کمک به کشورهای شرق میانه ندارند.
آمریکا علی‌رغم هزینه‌های زیاد (به خصوص برای افغانستان و عراق)، به اهداف رسما اعلام شده خود برای بازسازی سیاسی و تقویت دموکراسی دست نیافت. بعلاوه نمی‌توان انکار کرد که عملیات آمریکا در عراق یکی از دلایل تشکیل سازمان ممنوع شده «داعش» بوده است.
«رابرت گیتس»، وزیر دفاع سابق آمریکا در خاطرات خود می‌نویسد، متخصصان غیر نظامی مسئله افزایش کمک را خیلی دیر مطرح کردند و به همین دلیل، تلاش‌های زیاد سربازان آمریکایی عملا بیهوده بود.
آیا آمریکا منطقه را برای روسیه و چین خالی می‌کند؟
کاهش حجم کمک‌های ایالات متحده به جمهوری‌های آسیای مرکزی کاملا منطقی به نظر می‌رسد – این در حالیست که آمریکا با ادامه ارائه هدایای سخاوتمندانه، به تدریج حجم کلی کمک‌ها را کاهش می‌دهد.
بنا به گفته گیتس، آمریکا تمایلی به تزریق منابع قابل توجه به منطقه نداشته و نمی‌خواهد برنامه‌های کمک به متخصصین غیر نظامی را تنظیم کند، زیرا نمایندگان کنگره و تحلیلگران پنتاگون نقش مشارکت شهروندان در بازسازی اقتصاد کشورها را درک نمی‌کنند.
خروج سریع از منطقه به نفع آمریکا نیست، زیرا روی همه دستاوردهای قبلی‌اش خط بطلان می‌کشد.
اکنون این سوال مطرح می‌شود که آیا واشنگتن مواضع خود را در آسیای مرکزی (منطقه مهم از نظر استراتژیک) از دست می‌دهد؟ به احتمال زیاد، آمریکا کمک به منطقه را به طور کامل متوقف نمی‌کند، بلکه میزان کمک‌های نظامی و مالی و همچنین تعداد تمرینات مشترک را کاهش می‌دهد و همین موضوع، فرصت تقویت مواضع را برای روسیه و چین فراهم می‌کند.