از طرفی جابر بن عبدالله انصاری، از معدود صحابه پیامبر اکرم(ع) که دوران کهولت خود را همزمان با دوران امامت حضرت اباعبدالله(ع) سپری می کرد به عنوان اولین زائر قبر مطهر سیدالشهدا(ع) در تاریخ مطرح است که با بدنی نحیف و چشمانی نابینا با دلی مملو از محبت نسبت به خاندان نبوت با پای پیاده به زیارت کربلا رفت. کاروان اسرا هم در راه بازگشت از شام و در آخرین روزهای آشفتگی سفری را که از کربلا رنگ و بوی دیگری گرفته بود به کربلا ختم و قبر مطهر سیدالشهدا(ع) و دیگر شهدای عاشورا را زیارت کردند.
کیفیت شهادت حضرت امام حسین(ع) و زنده نگه داشتن پیام عاشورا و نیز ابراز همدردی با خاندان رسالت که در شرایطی بسیار سخت و دشوار از دین خدا محافظت کردند وظیفه ای سنگین بر دوش شیعیان در تلاش برای زیارت امام حسین(ع) می گذارد. وظیفه ای که در طول تاریخ با افت و خیزهایی توسط شیعیان انجام می شده و امروز با بیدارگری های دنیای اسلام این وظیفه به شکلی بهتر از سال های گذشته در حال انجام است.
* جناب استاد در ابتدا ارتباط زیارت امام حسین(ع) و کسب معرفت از یک طرف و زندگی عزتمندانه از طرف دیگر را بیان بفرمایید؟
امام رضا(ع) در حدیثی می فرمایند که امامان بر پیروان خود عهد و پیمانی دارند و اگر کسی بخواهد عهد خود را با امامش به صورت کامل ادا کند می تواند به زیارت قبور ائمه(ع) برود. اگرکسی با اشتیاق به زیارت اهل بیت(ع) برود و راهی را که حضرات معصومین رفته اند تصدیق کند، ائمه(ع) شفیع آن ها در روز قیامت خواهند شد. هر شیعه ای وظیفه دارد راه امام خود را بشناسد. آنچه برای ائمه(ع) اهمیت داشت حفظ دین بود. همه امامان معصوم(ع) چنین وظیفه ای داشتند و خداوند ایشان را برای حفاظت از دین قرار داد. چنانچه امام عصر(عج) نیز چنین وظیفه ای را برعهده دارند.
مردم نیز باید برای حفظ دین و تبلیغ آن تلاش کنند و دین همان راهی است که ائمه(ع) رفته اند. امام حسن عسکری(ع) در روایتی که صفات مؤمن را برمی شمارند، زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین را یکی از این صفات معرفی می کنند و همین امر نشان دهنده اهمیت زیارت اربعین است.
ائمه(ع) شیوه های بسیاری برای مؤمن بودن و مؤمن ماندن به ما نشان داده اند که می تواند راه زندگی عزتمندانه و شرافتمندانه را به ما نشان دهد. امامان معصوم ما خود شرافتمندانه زیستند و عزتمندانه جان دادند و این را افتخار خود می دانند. حتی حضرت امیرالمؤمنین(ع) به شعیان می فرمایند که اگر شما در میدان جنگ به شهادت نرسیدید نگران نباشید چرا که اگر در بستر خود از دنیا بروید اما نسبت به خداوند و پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) شناخت داشته باشید و به حق ایشان اعتراف کنید به عنوان شهید از دنیا رفته اید.
کسب معرفت نسبت به امام معصوم(ع) یکی از وظایف تمام شیعیان است که باید دغدغه مند به دنبال آن باشند. شیعیانی که در ایام اربعین به سمت حرم امام حسین(ع) حرکت می کنند در حقیقت انس و الفت خود را نسبت به امام معصوم(ع) نشان می دهند و آنچه برای آن ها مهم است این اظهار عشق و علاقه به اهل بیت(ع) است.
امام صادق(ع) درروایتی می فرمایند که اگر مردم می دانستند ثواب و خیر زیارت امام حسین(ع) به چه میزان است در تلاش برای زیارت رفتن حاضر بودند از جان و مال خود بگذرند و فرصت زیارت کربلا را از دست ندهند. امام صادق(ع) مردم را تشویق می کنند که در زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) کوتاهی نکنند چراکه ثواب زیارت حضرت قابل شمارش نیست. مردم از جایگاه رفیع زیارت امام حسین(ع) آگاهی دارند و به همین دلیل است که برای عرض ارادت خود به زیارت اربعین توجه ویژه ای دارند.
*زیارت امام حسین(ع) چه ویژگی های خاصی دارد؟
یکی از مسائلی که در مورد زیارت رفتن بسیار اهمیت دارد، توجه به مسائلی است که توسط ائمه(ع) بسیار سفارش شده است. در روایات بسیاری آمده است که مؤمنی که از خانه خود به نیت زیارت امام حسین(ع) حرکت را آغاز می کند با هر قدمی یک حسنه در نامه اعمالش نوشته می شود و یکی از سیئات او از بین می رود و جایگاهش نزد خداوند یک پله بالاتر می رود و پس از بازگشت فرشته ای ندا می دهد که پیامبر اکرم(ص) سلام می رساند و می فرماید که کارهای خود را از سر بگیر؛ تمام خطاهای تو بخشیده شد. در روایت دیگری هم آمده است که مؤمن با هر قدمی که به سمت زیارت امام حسین(ع) بر می دارد هزار حسنه برای او نوشته می شود.
خوشا به حال کسانی که پیاده به سوی حرم حضرت سیدالشهدا(ع) حرکت کرده اند. عاشقانی که به قصد زیارت اربعین را دارند طبق توصیه ائمه بزرگوار(ع) نکاتی را رعایت کنند تا زیارتی دلنشین و مورد قبول درگاه خداوند در کارنامه اعمالشان ثبت شود. توجه به همراهان و همسفران امری بسیار مهم و ضروری است که ائمه اطهار(ع) در مورد آن بسیار سفارش کرده اند بنابراین زائران با همراهان و همسفران خود خوش برخورد و مهربان باشند.
توصیه مؤکد ائمه(ع) این است که در مسیر حرکت به سمت کربلا به گفتگوهای اضافی نپردازند و به بیان مسائل ضروری اکتفا کنند. وقت خود را به جای صرف گفتگوهای غیرضرور به ذکر خداوند اختصاص دهند. تمیز نگاه داشتن لباس در یک سفر گروهی بسیار با اهمیت بوده و به آن توصیه بسیار شده است و از زائران خواسته اند که تواضع و فروتنی را از یاد نبرند.
صلوات بر پیامبر(ص) از دیگر توصیه های مؤکد ائمه اطهار(ع) برای زائران است. پوشاندن نگاه از حرام و ناروایی ها و نیز توجه به خواسته های همسفران از دیگر توصیه های امامان معصوم(ع) به زائران اربعین است. خصومت و جدال تنها باعث می شود که زائران از ذکر خداوند غافل شده و از فرصت ها نهایت استفاده را نبرند چنان که باعث ایجاد کدورت میان همسفران می شود. بنابراین زائران از جدای با همسفران خود بپرهیزند. زائران اگر این کارها انجام دهند گویا به زیارت خانه خدا رفته اند.
* آیا تفاوتی میان زیارت کربلا و قبور مطهر دیگر ائمه(ع) وجود دارد؟
زیارت امام حسین(ع) نسبت به سایر زیارت سایر معصومین(ع) استثئائی دارد. در زیارت معصومین و بزرگان دین سفارش شده است که پیش از زیارت حتما غسل زیارت انجام دهند و با لباس تمیز و پاکیزه وارد حرم مطهر حضرات معصومین(ع) شوند اما در مورد امام حسین(ع) و زیارت قبر مطهر ایشان سفارش شده که وقتی زائران مخصوصا زائرانی که با پای پیاده به کربلا رفته اند، وقتی به حرم مطهر حضرت رسیدند با همان وضع آشفته و همان لباس های خاک آلود و تشنگی وارد حرم مطهر شوند. این تفاوت به دلیل اهمیت زیارت سیدالشهدا(ع) و جایگاه ویژه آن است.
زائران باید با وضعی مشابه آنچه اولین زائران مزار مطهر امام حسین(ع) به زیارت بروند و حالات کاروان اسرا را حفظ کنند. در حقیقت با حفظ وضعیت ظاهری می توان با کاروان اسرا ابراز همدردی بیشتری داشت و آنچه دستگاه ظالم بنی امیه بر ایشان روا داشته است را بهتر درک کرد. زائران با این وضعیت به خدمت سیدالشهدا(ع) وارد می شوند و شیون کنان در حالی که پیام عاشورا را درک کرده اند، با خاندان عصمت و طهارت ابراز همدردی می کنند.
*راز جاودانگی نهضت عاشورا چیست؟
هر قیامی که صورت می گیرد باید با اجازه ائمه(ع) باشد. آنچه خود ائمه انجام می دهند یک برنامه تنظیم شده از جانب خداوند متعال است. خروج امام حسین(ع) از مدینه و مکه که به دلیل وجود خطراتی که دین را تهدید می کرد و خطرات جانی که برای خانواده حضرت اباعبدالله(ع) وجود داشت یک برنامه استثناء بودو در طول تاریخ انبیاء و اولیاء خداوند به ان توجه ویژه ای داشته اند. خداوند جزء وظیفه تمام انبیاء(ع) قرار داده بود که بر مصیبت حضرت سیدالشهداء(ع) گریه کنند . در مورد حضرت ابراهیم و حضرت زکریا(ع) روایاتی در خصوص گریه حضرات بر امام حسین(ع) وارد شده است. مثلا حضرت زکریا(ع) وقتی برای فرزنددار شدن خود دعا می کردند، جبرئیل به ایشان آموخت تا برای برآورده شدن حاجاتش به پنج تن ال عبا متوسل شود و نام ائمه(ع) را به حضرت زکریا(ع) آموخت.
زکریای نبی(ع) پس از مدتی به جبرئیل گفت که نام چهارتن از این افراد دلم را روشن می کند اما وقتی نام یکی نفر از آن ها را می برم بغض گلویم را می فشارد و اندوه بر قلبم مستولی می شود. جبرئیل وقتی متوجه شد حضرت زکریا(ع) نسبت به نام امام حسین(ع) چنین احساسی را دارد، ماجرای عاشورا و قیام حضرت(ع) را برای ایشان بازگو کرد و حضرت زکریا(ع) از شدت اندوه و غم سه روز نتوانست از خانه خود خارج شود و در نهایت از خداوند خواست به او فرزندی عطا کند که مانند امام حسین(ع) به شهادت برسد و خداوند حضرت یحیی(ع) را به ایشان هدیه داد.
حتی در روایاتی از حضرت اسماعیل ملقب به صادق الوعد یاد شده است که ایشان در دوره دعوت خود حتی یک نفر پیرو نیافت و در نهایت مردم ایشان را وضعی دردناک به شهادت رساندند. در آخرین لحظات عمر این نبی مکرم، جبرئیل از او خواست تا علیه مردم دعایی کند و از خداوند بخواهد که آن ها را مجازات کند. اما حضرت اسماعیل صادق الوعد از خداوند خواست تا به هنگام ظهور حضرت حجت(عج) زنده شود تا به از قاتلان امام حسین(ع) انتقام گیرد.
*آیا می توان قیام امام حسین(ع) را با دیگر قیام هایی که در طول تاریخ علیه حکام جور صورت گرفته مقایسه کرد؟
آنچه در قیام امام حسین(ع) اهمیت ویژه ای دارد این است که قیام و خروج حضرت را نباید با اقدامات دیگران مقایسه کرد. قیام امام حسین(ع) سال ها پیش از ظهور اسلام به اطلاع انبیای الهی رسیده و آن ها موظف بودند برای مصایب سیدالشهدا(ع) گریه کنند. امیرالمؤمنین(ع) از مردم می خواهد که افعال خاندان عصمت و طهارت را با دیگران مقایسه نکنند و بنابراین شایسته نیست که ما قیام امام حسین(ع) را با دیگر قیام ها مقایسه کرده و انتظار داشته باشیم که هر قیام دیگری در طول تاریخ رخ داده می تواند به مانند قیام امام حسین(ع) در حافظه تاریخی مردم ثبت شود و از یادها نرود.
باید توجه داشت که قیام هایی که پس از عاشورا رخ داد هریک به تأسی از نهضت عاشورا بود و بنابراین قائمان به آن ها مانند توابین، زید بن علی و فرزندش یحیی، حتی قیام هایی که در دوره بنی عباس رخ داد که برخی از این قیام ها به تأیید ائمه(ع) هم رسیده بود در واقع شاگردان مکتب و نهضت امام حسین(ع) بودند. تهضت امام حسین(ع) به عنوان مدرسه عاشقانی است که به عشق حفظ دین الهی علیه نظام حکومتی ظالم برخاستند. حتی مردم ایران هم که علیه رژیم شاهنشاهی قیام کردند، خواستار برقراری حکومت دینی بودند، در مدرسه و مکتب امام حسین(ع) آموزش دیده و به نهضت عاشورا تأسی می جستند.
در دوران دفاع مقدس که نبرد حق علیه باطل بود هم آنچه رزمندگان اسلام را در دفاع از دین و تشیع پیش می راند و آن ها را به راه درست هدایت می کرد، آموزه های امام حسین(ع) در نهضت عاشورا بود. توسل رزمندگان به حضرات معصومین(ع) نمونه های بسیاری دارد و خاطرات بسیاری از قول رزمندگان در قول و فعل شهدای بزرگ دفاع مقدس در این زمینه نقل شده است.