حسینیه مشرق- واژه زیارت در لغت از ماده‌ی «زور» گرفته شده و در معانی روی گرداندن، عدول و مایل شدن از چیزی به چیز دیگر بکار رفته و همچنین به رو در رو شدن و ملاقات نیز زیارت گویند. به فرد زیارت کننده هم از آن رو زائر گفته می‌شود که وقتی به زیارت شخصی می‌رود از غیر او رو برمی‌گرداند.[۱] در عرف، زیارت شخصی، عبارت است از آمدن نزد او به قصد تکریم و تعظیم و انس گرفتن با او[۲].زیارت اهل قبور، با حضور در محل دفن آنان به قصد بزرگداشت ایشان و سلام دادن بر آنان تحقق مییابد[۳] و روایات زیادی در باب زیارت قبر پیامبر (ص) در منابع روایی اهل سنت نقل شده است.[۴] در منابع حدیثی شیعه هم روایات فراوانی درباره زیارت قبر پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) خصوصا امام حسین (ع) روایت شده است[۵] و شیعیان نیز همواره توجه وبژه‌ای به این امر داشته‌اند.
در طول تاریخ شاهان و حاکمان شیعه برای ابراز ارادت نسبت به خاندان عصمت و طهارت (ع) و همچنین برای جلب نظر شیعیان و محبان اهل بیت (ع) به زیارت قبور شریف اهل بیت (ع) خصوصا امام حسین (ع) می‌رفتند. این نوشتار با مراجعه به متون تاریخی به معرفی برخی از پادشاهان و حکامی می‌پردازد که به زیارت امام حسین (ع) مشرف شده‌اند و همچنین تلاش دارد تا گزارش مختصری از سفرهای زیارتی آنان را به خوانندگان محترم ارائه کند.
آل بویه
آل بویه، سلسله‌ای ایرانی و شیعی مذهب بود که در سال‌های ۴۴۸-۳۲۲ هجری قمری بر بخش بزرگی از ایران و عراق و جزیره تا مرزهای شمالی شام فرمان به حکومت رسید. این خاندان در طبرستان به دست علویان اسلام آوردند.[۶] آل بویه پس از دست یابی به قدرت در ترویج باورهای شیعی کوشیدند که زیارت قبور امامان شیعه (علیهم‌السلام) از آن جمله می‌باشد. ایشان توجه ویژه‌ای به اماکن مقدس داشتند تا جایی که برخی از محققین بر این باورند که آل بویه اولین حکومتی بود که به زیارت اماکن مقدس رسمیت داد.[۷] حاکمان و بزرگان این خاندان در فرصت‌های مختلف برای زیارت امام حسین (ع) به کربلا می‌رفتند که برخی از این حاکمان عبارت‌اند از:
عزالدوله بختیار (۳۶۷-۳۵۶ق)
عزالدوله بختیار فرزند معزالدوله دیلمی در سال ۳۶۶ هجری قمری؛ شریف ابوالحسن محمد بن عمر را به نیابت خود در بغداد گماشت و به همراه ابن بقیه وزیر به زیارت امام حسین (ع) به کربلا رفت.[۸]
عضد الدوله (۳۷۲-۳۳۸ق)
عضد الدوله در سال ۳۳۸ هجری قمری در شیراز بر تخت نشست و از مقتدرترین حکام آل بویه به شمار می‌آید. وی بارها در موسم عاشورا و دیگر ایام به زیارت قبر امام حسین (ع) رفت و به عمران و آبادانی کربلا پرداخت.[۹] عضد الدوله همچنین به مجاوران شریف و بینوایان کربلا رسیدگی کرد و خواربار ایشان را تامین نمود.[۱۰]
جلال الدوله (۴۳۵-۴۱۶ق)
جلال الدوله دیلمی در طول حکمرانی پر از هرج و مرج خود موفق شد تا یکبار برای زیارت امام حسین (ع) عازم کربلا شد. وی به دلیل دیانت و همچنین محبتی که نسبت به حضرت داشت نزدیک به یک فرسنگ از مسیر را با پای پیاده طی کرد.[۱۱]
عماد الدین دیلمی [ابوکالیجار] (۴۴۰-۴۰۰ق)
ابوکالیجار عمادالدین دیلمی دیگر حاکم آل بویه است که هنگام عزیمت به عراق به زیارت کوفه و کربلا مشرف شد.[۱۲]
صفویان (۱۱۳۵-۹۰۷ق)
سلسله‌ی صفویه در سال‌های ۱۱۳۵-۹۰۷ هجری قمری در ایران به قدرت رسیدند. این سلسله دومین حکومت شیعی است که سلاطین آن به صورت رسمی به زیارت امام حسین (ع) می‌رفتند. صفویان که نسب خود را به امام موسی کاظم (ع) می‌رساندند[۱۳]، مذهب تشیع را به عنوان مذهب رسمی ایران اعلام کردند و در تثبیت آن کوشیدند. صفویان هم خود به زیارت ائمه (ع) خصوصا امام حسین (ع) اهتمام داشتند و هم مردم را به آن تشویق می‌کردند.
شاه اسماعیل صفوی (۹۳۰-۹۰۷ق)
شاه اسماعیل صفوی موسس سلسله‌ی صفویه در سال ۹۱۴ هجری قمری پس از فتح بغداد به سمت کربلا حرکت کرد و برای زیارت امام حسین (ع) وارد حرم شد به زیارت پرداخت. شاه اسماعیل در این سفر هدایای گران‌بهایی را به آستان مبارک تقدیم کرد و همچنین پس از اعطای هدایا و نذورات فراوان به خادمان و مجاوران حرم رهسپار نجف اشرف شد.[۱۴]
شاه عباس اول (۱۰۳۸-۹۹۶ق)
شاه عباس صفوی در سال ۱۰۳۲ هجری قمری برای فتح مجدد عراق به آن دیار لشکر کشی کرد و پس از دو ماه جنگ و محاصره، بر جنوب بین النهرین تسلط یافت و نیروهای عثمانی را از آن منطقه بیرون راند. شاه عباس بعد از مدتی به زیارت نجف رفت و پس از ده روز اقامت در آنجا، با پای پیاده و در هوای گرم برای زیارت امام حسین (ع) رهسپار کربلا شد.[۱۵]
شاه عباس همچنین در سال ۱۰۳۳ هجری قمری بار دیگر عزم زیارت کربلا کرد و سپس به نجف و کاظمین رفت. مصادفت این ایام با ماه رجب و آگاهی شاه عباس از احادیث صحیح درباره‌ی ثواب عظیم زیارت امام حسین (ع) در ماه رجب، شاه صفوی را برای سومین بار عازم کربلا نمود.[۱۶]
شاه صفی (۱۰۳۸-۱۰۵۲ق)
پس از شاه عباس نوه‌ی او شاه صفی به حکومت رسید. وی در سال ۱۰۳۹ هجری قمری برای سامان دادن به امور عراق و مقابله با حمله‌ی احتمالی عثمانی راهی این منطقه شد. شاه صفی یکبار در دوم شعبان و بار دیگر در چهاردهم شعبان همان سال به زیارت کربلا مشرف شد.[۱۷] وی همچنین در ۱۷ شعبان سال بعد برای سومین بار به منظور زیارت امام حسین (ع) رهسپار کربلا شد. شاه صفی در این سفرهای زیارتی، هدایا و نذورات قابل توجهی را به خادمان و مجاوران حرم شریف بخشید و به مرمت و توسعه بنا و آبرسانی شهر مبادرت کرد و این امر نقش مهمی در رونق شهر داشت.[۱۸]
ناصر الدین شاه (۱۳۱۳-۱۲۶۴ق)
ناصر الدین شاه چهارمین پادشاه از سلسله‌ی قاجار روز جمعه بیستم جمادی الثانی ۱۲۸۷ هجری قمری برای زیارت عتبات عالیات از ایران عازم عراق شد.[۱۹] ناصرالدین شاه در این سفر دو بار در کربلا اقامت نمود. بار اول در روز پنج شنبه هفتم رمضان وارد کربلا شد و تا چهارشنبه سیزدهم همین ماه در شهر توقف کرد و سپس برای زیارت امام علی (ع) عازم نجف شد. وی مجددا در روز چهار شنبه بیستم رمضان عازم کربلا شد و تا روز یکشنبه بیست و چهارم رمضان در شهر اقامت داشت. ناصر الدین شاه در این سفر علاوه بر زیارات قبور مطهر اهل بیت (ع) خصوصا امام حسین (ع) با بزرگان و علمای شهر دیدار کرد و توصیه کرد تا قسمت‌هایی از مراقد شریف که رو به خرابی بود تعمییر شود.[۲۰] وی همچنین خاطرات سفر خود به عتبات را به نگارش درآورد.
پی نوشت:
[۱] - ابن منظور، لسان العرب، ج۴، ص۳۳۵-۳۳۳ و مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۴، ص۳۶۵-۳۶۴.
[۲] - مصطفوی، همان، ص۳۶۴.
[۳] - شهید اول، الدروس الشرعیه، ج۲، ص۲۳.
[۴] - سبکی، شفاء السقام، ص۶۵ به بعد.
[۵] - مجلسی، بحار الانوار، ج۹۷، ص۱۰۰ تا پایان ج۹۹.
[۶] - جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ص۱۱۸۶.
[۷] - فقیهی، شاهنشاهی عضد الدوله، ص۱۲۴.
[۸] - فقیهی، شاهنشاهی عضد الدوله، ص۱۲۴.
[۹] - آملی، تاریخ رویان، ص۷۷.
[۱۰] - ابن مسکویه، ج۶، ص۴۸۱.
[۱۱] - ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۵۱۶.
[۱۲] - ترکمنی آذر، دیلمیان در گستره تاریخ ایران، ص۲۶۰.
[۱۳] - خواند میر، تاریخ حبیب السیر، ج۴، ص۴۱۰-۴۰۹.
[۱۴] - تاریخ فتوحات شاهی، امینی هروی، ص۳۰۱-۳۰۰.
[۱۵] - روضه الصفویه، جنابذی، ص۸۸۸-۸۸۷.
[۱۶] - ترکمان، عالم آرای عباسی، ج۳، ص۱۶۷۹-۱۶۸۰.
[۱۷] - خواجگی اصفهانی، خلاصه السیر، ۱۰۸-۱۰۶.
[۱۸] - خواجگی اصفهانی، خلاصه السیر، ۱۰۸-۱۰۶، قزوینی اصفهانی، ایران در زمان شاه صفی و شاه عبّاس دوم، ص۸۴ و ص۹۵-۹۴.
[۱۹] - ناصرالدین شاه، سفرنامه عتبات، ص۲۳.
[۲۰] - همان، ص۱۳۹-۱۱۲.
منابع
آملى، اولیاء الله، تاریخ رویان، تصحیح منوچهر ستوده، ناشر: بنیاد فرهنگ ایران، تهران، ۱۳۴۸ش.
ابن اثیر، عزالدین ابوالحسین علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر-داربیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م.
ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم، ترجمه علینقی منزوی، انتشارات توس، تهران، ۱۳۷۶ش.
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، تصحیح جمال الدین میر دامادى، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع-دار صادر، چاپ سوم، بیروت، ۱۴۱۴ق.
امینی هروی، امیر صدرالدین ابراهیم، تاریخ فتوحات شاهی(تاریخ صفوی ازآغاز تا سال۹۲۰ق)، تصحیح، تعلیق، توضیح و اضافات از دکتر محمّدرضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۸۳ش.
ترکمان، اسکندر بیک، عالم آرای عباسی، تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، تهران، دنیای کتاب، ۱۳۷۸ش.
ترکمنی آذر، پروین، دیلمیان در گستره تاریخ ایران، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران، ۱۳۸۴ش.
جنابذی، میرزا بیگ، روضه الصفویه، تهران، بنیاد موقوفات دکتر افشار، ۱۳۷۸ش.
خواجگی اصفهانی، محمدمعصوم، خلاصه السیر؛ تاریخ روزگار شاه صفی، به سعی ایرج افشار، تهران، علمی، ۱۳۶۸ش.
خواند میر، غیاث الدین بن همام الدین، تاریخ حبیب السیر، ناشر خیام، چاپ چهارم، تهران، ۱۳۸۰ش.
سبکی، تقی الدین، شفاء السقام فی زیاره خیر الانام، نشر مشعر، چاپ چهارم، تهران، ۱۴۱۹ق.
عاملى، محمد بن مکى (شهید اول)، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، قم، ۱۴۱۷ق.
قاجار، ناصرالدین شاه، سفرنامه عتبات، به کوشش ایرج افشار، انتشارات فردوسی، چاپ اول، تهران، ۱۳۶۳ش.
فقیهی، علی اصغر، شاهنشاهی عضدالدوله چگونگی فرمانروائی عضدالدوله دیلمی و بررسی اوضاع ایران در زمان آل بویه، قم، اسماعیلیان، ۱۳۴۷ش.
قزوینی اصفهانی، محمد یوسف، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم، تصحیح و تعلیقات توضیح و اضافات محمد رضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۸۰ش.
مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بِحارالانوار الجامعه لدررِ اخبار الائمه الاطهار، تصحیح جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، بیروت، ۱۴۰۳ق.
مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، تهران، ۱۳۶۸ش.
منابع
آملى، اولیاء الله، تاریخ رویان، تصحیح منوچهر ستوده، ناشر: بنیاد فرهنگ ایران، تهران، ۱۳۴۸ش.
ابن اثیر، عزالدین ابوالحسین علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر-داربیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م.
ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم، ترجمه علینقی منزوی، انتشارات توس، تهران، ۱۳۷۶ش.
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، تصحیح جمال الدین میر دامادى، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع-دار صادر، چاپ سوم، بیروت، ۱۴۱۴ق.
امینی هروی، امیر صدرالدین ابراهیم، تاریخ فتوحات شاهی(تاریخ صفوی ازآغاز تا سال۹۲۰ق)، تصحیح، تعلیق، توضیح و اضافات از دکتر محمّدرضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۸۳ش.
ترکمان، اسکندر بیک، عالم آرای عباسی، تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، تهران، دنیای کتاب، ۱۳۷۸ش.
ترکمنی آذر، پروین، دیلمیان در گستره تاریخ ایران، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران، ۱۳۸۴ش.
جنابذی، میرزا بیگ، روضه الصفویه، تهران، بنیاد موقوفات دکتر افشار، ۱۳۷۸ش.
خواجگی اصفهانی، محمدمعصوم، خلاصه السیر؛ تاریخ روزگار شاه صفی، به سعی ایرج افشار، تهران، علمی، ۱۳۶۸ش.
خواند میر، غیاث الدین بن همام الدین، تاریخ حبیب السیر، ناشر خیام، چاپ چهارم، تهران، ۱۳۸۰ش.
سبکی، تقی الدین، شفاء السقام فی زیاره خیر الانام، نشر مشعر، چاپ چهارم، تهران، ۱۴۱۹ق.
عاملى، محمد بن مکى (شهید اول)، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، قم، ۱۴۱۷ق.
قاجار، ناصرالدین شاه، سفرنامه عتبات، به کوشش ایرج افشار، انتشارات فردوسی، چاپ اول، تهران، ۱۳۶۳ش.
فقیهی، علی اصغر، شاهنشاهی عضدالدوله چگونگی فرمانروائی عضدالدوله دیلمی و بررسی اوضاع ایران در زمان آل بویه، قم، اسماعیلیان، ۱۳۴۷ش.
قزوینی اصفهانی، محمد یوسف، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم، تصحیح و تعلیقات توضیح و اضافات محمد رضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۸۰ش.
مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بِحارالانوار الجامعه لدررِ اخبار الائمه الاطهار، تصحیح جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، بیروت، ۱۴۰۳ق.
مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، تهران، ۱۳۶۸ش.
منبع: سایت کرب و بلا
