موصل از سال 2014 یعنی زمان اشغال به دست داعش تا کنون تحولات زیادی را پشت سرگذاشته و بحث و جدل های زیادی را شاهد بوده است و اکنون به عنوان آخرین شهر مهمی است که از دست داعش خارج می شود.
اینکه چرا عملیات آزادسازی موصل تقریبا آخرین عملیات نیروهای عراقی برای بیرون راندن این گروه تروریستی از خاک عراق است، حال آنکه اولین شهری بود که در عراق به اشغال داعش درآمد، سوالی است که در پاسخ به آن باید عوامل متعدد جغرافیایی و امنیتی و نیز طایفه‌ای را در نظر گرفت.
حمله داعش به موصل
موصل دومین شهر بزرگ عراق پس از بغداد به شمار می آید، این شهر در سحرگاه بیستم خرداد 93 (10 ژوئن 2014) به اشغال داعش درآمد.
موصل یک و نیم میلیون نفر جمعیت دارد و با وجود اینکه نقطه آغاز اشغالگری داعش در عراق به شمار می آمد، آخرین پایگاه مهم باقیمانده این گروه تروریستی در خاک عراق است.
تروریست های داعش پس از استقرار در این شهر به سمت سایر شهرهای عراق پیشروی کردند و توانستند شهرهایی مانند فلوجه و الرمادی و نیز دهها روستا و شهرک را در این مسیر اشغال کنند.
از آن پس نیروهای امنیتی عراق عملیات متعددی را برای آزادسازی نقاط تحت اشغال داعش به اجرا گذاشتند که یکی از مهم ترین عملیات مزبور آزادسازی فلوجه بود.
آنچه روند عملیات آزادسازی مناطق مختلف عراق را کند می کرد، این بود که نیروهای عراقی تاکید داشتند که در هر یک از این عملیات حفظ جان اهالی شهرهای تحت اشغال داعش از اهمیت زیادی برخوردار است به ویژه اینکه داعش تقریبا در تمام شهرهایی که هدف حمله نیروهای عراقی قرار می گرفت، از اهالی این شهر به عنوان سپر دفاعی استفاده می کرد.
عامل دیگر که روند عملیات را کند می کرد، لزوم حفظ زیرساخت های اصلی شهرهای عراقی بود به عنوان مثال در عملیات آزادسازی شهر بیجی واقع در استان صلاح الدین،سرتیپ ناصر الفرطوسی فرمانده نیروهای واکنش سریع عراق اعلام کرد: بیجی هدف سختی برای نیروهای امنیتی و مردمی نیست و ظرف 48 ساعت می توان آن را پاکسازی کرد اما علت تاخیر در آزاد سازی این شهر، دستورات فرماندهی نیروهای مسلح برای عجله نکردن به منظور حفظ جان نیروهای عراقی است.
وی در آن زمان اظهار داشت : ما تابع دستورات فرماندهی کل نیروهای مسلح عراق مبنی بر عجله نکردن در عملیات هستیم تا ضمن حفظ جان عراقی ها زیر ساخت‌ها و پالایشگاه مهم این شهر نیز سالم بماند.
وی در عین حال تصریح کرد: به هر حال عملیات با وجود کندی آن متوقف نخواهد شد.
بیجی شهری است در استان صلاح‌الدین عراق که کنار رود دجله و نزدیک شهر موصل قرار دارد و به دلیل داشتن پالایشگاه نفت، شهری مهم به‌حساب می‌آید.
دلایل تاخیر در عملیات آزادسازی موصل
موصل نخستین و بزرگترین شهر عراق بود که دو سال پیش به اشغال داعش در آمد و اکنون پس از نبردهای متعدد علیه داعش نگاهی به نقشه عملیات پاکسازی این کشور از اشغال این گروه تروریستی نشان می دهد که موصل نقطه پایان داعش در عراق خواهد بود و عملیات آزادسازی این شهر آخرین عملیات بزرگ و سرنوشت ساز علیه داعش را رقم خواهد زد.
مخالفت طرف‌های منطقه‌ای با مشارکت الحشد الشعبی در نبرد موصل
پیش از آغاز عملیات آزادسازی موصل، موارد متعددی موجب شد این نبرد به تاخیر بیفتد یکی از مهم ترین دلایل، بحث و جدل بر سر مشارکت نیروهای الحشد الشعبی در آزادسازی موصل بود.
در آن زمان ترکیه و عربستان سرو صدای زیادی در مورد خطرات و تهدیدهای ناشی از مشارکت الحشد الشعبی در عملیات آزادسازی موصل به راه انداختند.
به عبارت دیگر برخی طرف های منطقه‌ای و پیش از همه عربستان و ترکیه مخالفت خود را با حضور این نیروها در نبرد موصل اعلام کردند و حتی «عادل الجبیر» وزیر خارجه عربستان مشارکت الحشد الشعبی در این نبرد را فاجعه دانست.
الجبیر با توصیف نیروهای الحشد الشعبی تحت عنوان «نیروهای مسلح شیعه» هشدار داد اگر این نیروها وارد موصل که بسیار بزرگتر از فلوجه است، بشوند واکنش بسیار شدیدی در انتظار آنان خواهد بود.
قطر یکی دیگر از طرف های منطقه ای بود که مواضع خصمانه‌ای علیه الحشد الشعبی اتخاذ کرد. اینکه دلیل مخالفت این کشور کوچک با یک میلیون و 800 هزار نفر جمعیت که 80 درصد آنان را خارجی ها تشکیل می دهند چیست، جای سوال دارد.
اما کارشناسان معتقدند الحشد الشعبی با کنترل امنیتی وسیعی که در استان های جنوبی و مرکزی عراق ایجاد کرده است، راه هرگونه مانور را برای دستگاههای اطلاعاتی خارجی به ویژه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس که در صدد نفوذ و ناامن کردن این مناطق هستند، بسته است و همین امر یکی از دلایل حملات شدید قطر به الحشد الشعبی است.
مشارکت یا عدم مشارکت نیروهای پیشمرگه کُرد در نبرد موصل
مشارکت نیروهای پیشمرگه کُرد یا ممنوعیت مشارکت آنان در نبرد آزادسازی موصل از دیگر موارد بحث برانگیز بر سر این نبرد بود.
مسئولان عراقی چند ماه پیش از آغاز نبرد موصل اعلام کردند که نیروهای پیشمرگه در این نبرد مشارکت نخواهند کرد اما پس از آن قرار شد این نیروها با هماهنگی دولت بغداد در مناطق از پیش تعیین شده حضور یابند.
در آن زمان مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق نیز بیانیه ای در راستای هماهنگی در مورد مشارکت نیروهای پیشمرگه کُرد صادر و در آن اعلام کرد که مشارکت این نیروها بدون هیچ گونه گرایش های حزبی و قومی و تنها بر اساس اهداف ملی صورت می گیرد.
در بحبوحه این بحث و جدل ها بر سر نبرد موصل، حیدر العبادی نخست وزیر عراق تکلیف را یکسره و اعلام کرد که عملیات آزادسازی موصل با مشارت نیروهای ارتش و پلیس عراق در کنار الحشد العشبی و پیشمرگه کرُد انجام می گیرد.
اظهارات العبادی هرگونه ابهام در خصوص عملیات موصل و نیروهای شرکت کننده در آن را از بین برد.
علاوه بر این در حالی که رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در اظهاراتی زیاده خواهانه تاکید کرد که نیروهای ترک از پایگاه البعشیقه خارج نمی شوند و در صدد هستند در عملیات موصل شرکت داشته باشند، مسئولان عراقی به صراحت اعلام کردند که هیچ نیروی خارجی در میدان نبرد موصل حضور نخواهد داشت.
آغاز نبرد آزادسازی موصل
اظهارات حیدر العبادی به مثابه حرف آخر در مورد عملیات موصل بود و پس از آن وی در تاریخ دوشنبه 26 مهر ماه آغاز عملیات آزادسازی شهر موصل از چنگال گروه داعش را اعلام کرد و این نبرد از شش محور کلید خورد.
با اینهمه گرچه نبرد موصل در 26 مهر آغاز شد اما شمارش معکوس این عملیات به طور دقیق پیش از چهار ماه قبل و پس از موفقیت عملیات آزادسازی فلوجه در خرداد امسال آغاز شده بود.
نگاهی به نقشه مناطق تحت اشغال داعش در عراق از سال 2014 تا کنون نشان می دهد که این گروه تروریستی بسیاری از مناطق اشغالی خود را از دست داده است زیرا از دو سال پیش تا کنون تحولات میدانی متعددی در عراق رخ داد که حاصل آن آزادسازی مناطق مهمی از خاک این کشور از جمله الرمادی، هیت، فلوجه و نیز بخش های گسترده ای از استان صلاح الدین بود و این تحولات تا آنجا پیش رفت که در نهایت موصل به عنوان آخرین پایگاه مهم داعش در عراق برای این گروه باقی ماند در نتیجه آزادی آن، راه شکست نهایی داعش را هموار می کند و از دست دادن آن به معنی شکسته شدن شیشه عمر داعش در عراق است.
مادر جنگ علیه داعش در عراق
با توجه به گستردگی نبرد موصل و با در نظرگرفتن اینکه آزادی آن به مثابه هموار کردن راه شکست نهایی داعش در عراق است، نبرد این شهر به «مادر جنگ» علیه داعش در عراق معروف شد، زیرا همانطور که گفته شد این شهر آخرین پایگاه مهم داعش در عراق به شمار می آید و با آغاز نبرد در آن گویی راه تنفس داعشی ها بسیار تنگ شده است.
سطح آمادگی داعشی‌ها برای ورود به نبرد موصل
نبرد آزادسازی موصل از چنگ داعش در حالی کلید خورد که به نظر می رسید داعشی ها برای ورود به آن استراتژی مشخصی ندارند و بیشتر براستفاده از بسته های انفجاری، تک تیراندازها و نیز عوامل انتحاری متمرکز شده بودند.
تکرار راهبردهای قبلی داعش این بار در موصل
داعش در روزهای نخست نبرد آزادسازی موصل بیشتر به اقداماتی مانند به آتش کشیدن چاههای نفت در جنوب و استفاده از خودروهای بمب گذاری شده در جنوب و شرق موصل متوسل شدند؛ اقداماتی که در تمام نبردهای قبلی از آن استفاده می کرد.
تروریست داعش علاوه بر موارد بالا در تلاش برای نفوذ در بین نیروهای مستقر در جنوب موصل برآمدند و کوشیدند با به تن داشتن لباس پلیس این هدف را تحقق بخشند.
داعش همچنین تصاویری از موصل منتشر کرد که در آن استقرار نیروهای آن در خیابان های این شهر نشان داده می شد بدون اینکه تجهیزات جنگی متوسط و یا سنگین در اختیار داشته باشند.
علاوه بر این داعش بسیاری از مسیرهای منتهی به موصل را بمب گذاری کرد در نتیجه خنثی سازی این بمب ها از سوی نیروهای متخصص ومهندس بسیار وقت گیر بوده و به کندی پیش می رفت.
با گذشت زمان و پیشروی سریع نیروهای عراقی در محورهای مختلف موصل مشخص شد که استفاده از کودکان انتحاری به یکی از مهم ترین استراتژی داعش در موصل تبدیل شده است.
استقرار کودکان انتحاری و استفاده از زنان به عنوان سپر انسانی
تروریست های داعش برای جلوگیری از آزادی موصل به کودکان انتحاری و استفاده از زنان به عنوان سپر انسانی متوسل شدند.
داعشی ها در این راه کودکان زیر 10 سال را به پوشیدن کمربندهای انتحاری مجبور و سپس آنان را در خیابان های موصل مستقر می کنند تا در مواقع لازم بتوانند بر ضد نیروهای عراقی عملیات انتحاری انجام دهند.
بر اساس این راهبرد، داعش جوانان کم سن و سال را در خانه های مناطق شرقی موصل مستقر کرده است و وظیفه آنان این است که پس از ورود نیروهای نظامی عراق به شهر و آغاز پاکسازی خانه ها از تروریست ها، خود را منفجر کنند.
به گفته محمد الموصلی یکی از فرماندهان عراقی به همین دلیل است که داعشی ها سعی می کنند از نیروهای عراقی فاصله بگیرند.
علاوه بر این تروریست های داعش زنان موصلی را ربوده اند تا بتوانند در مواقع لازم از آنان به عنوان سپر انسانی استفاده کنند ضمن اینکه از آنان به عنوان کنیز و نیز بهره برداری جنسی استفاده می کنند.
توسل داعشی‌ها به سگ‌ها
استفاده از سگ های انتحاری از دیگر اقدامات داعش در موصل است به این معنی که همزمان با پیشروی ارتش و نیروهای مردمی در موصل برخی فرماندهان عراقی از طرح داعش برای استفده از 600 قلاده سگ انتحاری خبر دادند و اعلام کردند داعشی ها در نظر دارند سگ های حامل بمب را بین نیروهای ارتش رها کرده و با کنترل از راه دور آنان را منفجر کنند.
استفاده از از حیوانات انتحای و یا حامل بمب از سوی داعش در حالی مطرح شد که بیشتر حمله های انتحاری این تروریست ها در علمیات موصل بیش از رسیدن به اهداف با شلیک موشک های حرارت یاب خنثی شد.
یکصد عملیات انتحاری در طول 19 روز
تروریست های داعش در طول 19 روز نخست عملیات آزادسازی موصل از سوی نیروهای عراقی و دفاع مردمی، یکصد عملیات انتحاری در محورهای مختلف موصل انجام دادند با اینهمه نتوانست در روند پیشروی نیروهای عراقی تاخیری ایجاد کند.
حساسیت مناطق غربی موصل نسبت به شرق آن
محمد الموصلی همچنین گفت که با توجه به تراکم بیشتر جمعیتی در غرب موصل این منطقه نسبت به شرق آن از حساسیت بیشتری برخوردار است و چه بسا وضعیت آن سنگین تر و دشوار تر باشد.
یکی دیگر از فرماندهان نیروهای مردمی در موصل نیز تاکید کرد که با توجه به تراکم جمعیتی بیشتر در غرب موصل ترورسیت ها در نظر دارند از مردم به عنوان گروگان و سپر انسانی استفاده کنند و مانع پیشروی نیروهای عراقی به مرکز شهر موصل شوند.
یکی از مناطق مهم در غرب موصل، تلعفر است که ماموریت آزادسازی آن به نیروهای داوطلب مردمی واگذار شده است.
نبرد این منطقه سرنوشت ساز است و پیشروی در آن سرنوشت جنگ را به سرعت یکسره خواهد کرد زیرا پیروی در آزادسازی آن به معنی مسدود شدن راههای ارتباطی داعش با سوریه است و به این ترتیب دیگر فرصتی برای فرار تروریست های این گروه باقی نمی ماند.
در این میان نیروهای عراقی توانستند روز چهارشنبه 26 آبان فرودگاه تلعفر در فاصله 9 کیلومتری مرکز این شهر را آزاد کنند.
هدف نیروهای داوطلب مردمی عراق از نبرد در محور غربی موصل، قطع خطوط امدادرسانی به تروریست‌ها از سوی رقه به موصل و بالعکس است.حشد الشعبی همچنین اعلام کرد که هدف مرحله سوم عملیات، آزادسازی سایر مناطق غرب موصل به‌سمت تلعفر است.
نیروهای داوطلب مردمی عراق در مرحله اول و دوم عملیات خود در محور غربی موصل دهها منطقه را از لوث تروریستهای داعشی آزاد کردند.
داعش به فرسایشی بودن جنگ موصل پی برده است
داعش با اذعان به فرسایشی بودن نبرد موصل تلاش خواهد کرد بیشتر از حفظ مناطق تحت اشغال تا حد ممکن از تلفات جانی نیروهای خود بکاهد.
این در حالی است که پیش از آغاز نبرد آزادسازی موصل کاروان بزرگی از داعشی ها شامل فرماندهان سرشناس و خانواده های آنان این شهر را به مقصد سوریه ترک کردند.
داعش پس از نبرد موصل
منتظر العمری روزنامه نگار عراقی معتقد است داعش مایل است مبارزان خارجی خود را برای مرحله بعدی حفظ کند و انتظار می رود مرحله بعدی پس از شکست در موصل جنگ های خیابانی و ادامه عملیات انتحاری باشد.
به گفته او، شکست داعش در موصل به معنی پایان حضور این گروه در عراق نیست البته نه به این دلیل که این گروه تروریستی هنوز برخی مناطق را در عراق از جمله بعضی مناطق مرزی با سوریه از جمله القائم را در اختیار دارد بلکه به این دلیل که پس از شکست در نبرد موصل به مرحله عملیات مخفیانه و جنگ های چریکی متوسل خواهد شد.
نقشه آمریکا برای اداره موصل پس از آزادسازی
در این میان به نظر می رسد آمریکایی ها قصد دارند پس از آزادسازی موصل کنترل آن را به یک نیروی شبه نظامی موسوم به الحشد الوطنی به فرماندهی اثیل النجیفی استاندار معزول نینوا و هم پیمان عشایر آن واگذار کنند. جان کری وزیر خارجه آمریکا نیز پیش تر به این طرح اشاره کرده بود.
لزوم هوشیاری دولت عراق
آنچه پیچیدگی تحولات کنونی شمال عراق را دو چندان می کند اینکه عراق با اشتهای زیاده خواهانه اقلیم کردستان و بلندپروازی های ترکیه روبه رو است.
در این میان تکاپوی مربوط به تشکیل مناطق مستقل و اجرای نقشه تقسیم عراق به عنوان هشدار جدی مطرح است.