به گزارش مشرق، محمد ملکی- جهت پیش بینی حرکت امواج انقلاب اسلامی در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا، در بدو امر، داشتن یک تعریف مشترک از مفهوم "انقلاب اسلامی" و سپس بررسی شکل گیری و پیشینه جریان انقلاب در ایران و منطقه اجتناب ناپذیر می باشد.

به طور عام، عده زیادی معتقدند جرقه انقلاب اسلامی در ایران در سال 1342 و با قیام 15 خرداد در قم شکل گرفته است. گروه دیگری انقلاب اسلامی ایران را در راستای ادامه نهضت مشروطه می‌دانند. لیکن به عقیده نگارنده، انقلاب اسلامی ایران ریشه در قرن ها تاریخ ایران دارد. تاریخی پر از فراز و نشیب با حکومتهای سلطنتی مختلف که عموما اولویت اصلی ایشان حفظ بقا و گسترش دامنه قلمرو خود بود. در این میان، چندباری نیز کشور ایران توسط بیگانگان به طور کامل اشغال شد و تا سالها و حتی قرنها تحت نفوذ آنان بود، از حمله اسکندر گرفته تا جنایات مغول ها، ترک ها، اعراب و ... .

در میان تمامی وقایع تلخ پیش آمده، حکومت قاجارها و بعد از آن پهلوی ها که همواره با تحقیر شدید و اشغال بخشی از و یا تمامی خاک ایران توسط بیگانگان نظیر پرتغالی ها، روس ها و بویژه انگلیسی ها و بعد ها نیز امریکایی ها (با اجرای کودتای 28 مرداد) همراه بود، حافظه معاصر ملت ایران را شدیدا تحت تاثیر قرار داده است.

از طرف دیگر، در طول همین تاریخ پر فراز و نشیب، پس از ورود اسلام به ایران، مردم همواره علمای این دین را همراه خود در مصائب و مرجعی جهت حل و فصل مشکلات خود می دانستند و به لحاظ جایگاه اجتماعی، اهمیت زیادی برای این افراد قائل بودند.

بنا بر آنچه گفته شد، نفرت روز افزون مردم ایران از پادشاهان بی کفایت و بیگانگان چپاول گر از یک طرف و احترام و علاقه آنان به علما و به طور خاص مرجعیت شیعه از طرف دیگر هر دو دست به دست هم دادند تا با ظهور پدیده ای به نام روح اله الموسوی الخمینی در مکان و زمان مناسب انقلاب اسلامی ایران رخ دهد.

اما انقلاب اسلامی چیست؟

انقلاب اسلامی به طور کلی دگرگونی بنیانی با تشکیل حکومت اسلامی جهت پیاده سازی اسلام ناب محمدی در تمامی وجوه فردی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و ... می باشد. با توجه به اینکه به گفته خداوند متعال دین نزد خدا همان اسلام است (آل عمران: 19)، می توان به طور ایده آل انقلاب اسلامی جهت تشکیل حکومت اسلامی را غایت هدف انبیا الهی از آدم تا خاتم دانست.

از یک دیدگاه، انقلاب اسلامی بر پایه استکبار ستیزی و کمک به مستضعفین و مظلومین عالم بنا نهاده شده است. فارغ از اینکه تاکنون چه مقدار از اهداف انقلاب اسلامی ایران تامین شده است (با توجه به موانع متعدد داخلی و خارجی)، مسیر کلی نظام بر گرفته از انقلاب اسلامی بر این دو پایه استوار بوده است و چنانچه زمانی برسد که این پایه ها متزلزل و یا سست شوند، هویت انقلاب اسلامی متزلزل و در نهایت منجر به زوال آن خواهد شد.

بنا بر آنچه تاکنون اشاره شد، انقلاب اسلامی در معنای ایده آل خود هدف نهایی و والای انبیا بوده و پایه های اساسی آن تشکیل حکومت اسلامی جهت مبارزه با ظالم و حمایت از مظلوم برای برقراری عدل و قسط در سراسر جهان می باشد.

در رابطه با نفوذ انقلاب اسلامی ایران به خارج از مرزهای جغرافیایی دیدگاههای متنوعی وجود دارد. به عقیده نگارنده، در دوره ای که به دلیل نفرت مردم از مستکبرین و همچنین علاقه شدید آنها به مرجعیت  شیعه از یک طرف و رهبری شخصیت منحصر به فردی چون حضرت امام خمینی (ره) از طرف دیگر، انقلاب اسلامی ایران سرانجام در سال 1357 هجری شمسی رقم خورد، ملت ها در کشورهای دیگر فاقد تمامی عوامل فوق به طور همزمان بوده اند.

به عنوان مثال، ملت های زیادی دارای نفرت از مستکبرین بودند لیکن علاقه ی خاصی هم به مرجعیت و علمای اسلام نداشتند و یا اگر هم داشتند آن مرجعیت به لحاظ ظرفیت فکری و ایدئولوژیک پاسخگوی تمام نیازهای آن مردم نبوده است و یا چنانچه همه موارد فوق محیا بوده است، لیکن رهبری آگاه و مقتدر برای این مهم حضور نداشته است.

از طرف دیگر، جمعیت ایران دارای اکثریت بسیار بالای شیعه 12 امامی بوده و از لحاظ مذهبی و اعتقادی از یکپارچگی مناسبی جهت تبعیت از یک رهبر دینی برخوردار بوده است که این مورد نیز در میان ملل دیگر به راحتی یافت نمی شده است.

با توجه به آنچه اشاره شد آیا می توان گفت که شرایط کنونی و یا آینده جهان کماکان مانند همان دوره است و ملت هایی که تمام شرایط ایجاد یک انقلاب اسلامی را دارا باشند هنوز ظهور نکرده و یا نخواهند کرد؟

به عقیده نگارنده پاسخ این پرسش منفی است. برای نمونه به بررسی چند کشور منطقه و جهان می پردازیم:

یمن:

فقیرترین کشور عربی که در گذشته های دور به دلیل خرمی فراوان "عربستان خوشبخت" نامیده  میشد، پس از سالها تحمل دیکتاتوری و حیات خلوت بودن آل سعود اخیرا معادلات را بر هم زده و با ساقط کردن دیکتاتوری حاکم بر این کشور سعی در ایجاد انقلاب اسلامی دارد. کشوری با نرخ باروری بالا و ملتی با حدود 65 % سنی که عمدتا شافعی بوده و حدود 35 % شیعه که عمدتا زیدی می باشند و با توجه به اینکه کارشناسان، در میان مذاهب فقهی اهل سنت شافعی ها را از همه نزدیکتر به شیعیان می دانند، می توان غالب جمعیت این کشور را در مسائل مذهبی همگرا و بدون معارضه آشکار دانست.

یمن اکنون در ابتدای مسیر خود، آماج حملات سنگین استکبار جهانی و متحدان ریز و درشت شان با مدرن ترین جنگ افزارها از یک سو و درگیری با گروههای تکفیری از سوی دیگر روبرو است. چنانچه این ملت بتواند از این پیچ تاریخی عبور کند در آینده با تثبیت مواضع خود می تواند کابوس آل سعود، و از قدرت های تعیین کننده منطقه بویژه مسلط بر آبراه راهبردی باب المندب شود.

بحرین:

کشوری کوچک متشکل از 33 جزیره و کوچکتر از کوچکترین استان ایران با جمعیت غالب شیعه (حدود 70 %) و درصد بالایی ایرانی که تا چند سال پیش از انقلاب اسلامی، استان چهاردهم ایران محسوب میشد. بحرین از قرن هجدهم تاکنون پذیرای مهمان ناخوانده ای به نام آل خلیفه که از اعراب شبه جزیره عربستان بودند، می‌باشد.

تحرکات مردمی و موج اعتراضات داخلی در این کشور عربی- فارسی زبان همزمان با موج بیداری اسلامی در منطقه به راه افتاد که البته با سرکوب شدید نیروهای آل خلیفه و دخالت نظامی مستقیم آل سعود همراه بوده است. نکته مهم درباره موج انقلابی مردم بحرین این است که علیرغم سرکوب شدید کماکان اثر بخشی خود را حفظ کرده است و دور از انتظار نیست که با افزایش فشارهای آل خلیفه بر اکثریت مردم، نوع اعتراضات از حالت مسالمت آمیز تغییر کرده و به طوفانی سهمگین برای آل خلیفه، آل سعود و مرکز ناوگان پنجم نیروی دریایی ایالات متحده امریکا در خلیج فارس تبدیل شود.

عراق:

عراق، گهواره تمدن، با بیش از 32 میلیون نفر جمعیت متشکل از اکثریت عرب، اقلیت قابل توجه کرد و سایر اقوام با حدود 60 الی 65 درصد شیعه، 35 درصد سنی و اقلیت مسیحی، محل خاکسپاری 6 تن از امامان شیعیان است.

پس از چند دهه حکومت حزب بعث در عراق که ارمغان آن جنگ های متعدد با کشور های همسایه و بلوک غرب بود که تحریم ها و خسارات جانی و مالی هنگفتی برای این کشور به همراه داشت، سرانجام در سال 1382 ه . ش.  این کشور به اشغال ارتش ائتلاف امریکایی درآمد و با سرنگونی رژیم دیکتاتوری صدام حسین و انحلال ارتش این کشور سیل جدید بحران در این کشور نفتخیز سرازیر شد. خلا قدرت و درگیری های فرقه ای و مذهبی شدید از یک طرف و دخالت بیگانگان به خصوص سرویس های امنیتی برخی کشورها از طرف دیگر آنچنان بحران این کشور را تشدید کرد که در سال  1393 ه . ش. گروه تروریستی تکفیری داعش توانست بخش های مهمی از این کشور را به تصرف خود درآورده و حتی تا آستانه اشغال بغداد و اربیل نیز پیش برود.

اقدام مناسب و بموقع مرجعیت شیعه عراق به رهبری آیه الله سیستانی و کمک فوری و موثر نیروهای سپاه قدس پاسداران انقلاب اسلامی ایران مانع از فروپاشی کامل عراق و اشغال آن توسط داعش گردید. حساسیت شدید مردم ایران بر محل دفن امامان شیعیان و راهبرد دفاع از کیان انقلاب اسلامی خارج از مرزها باعث شد همکاری بسیار گسترده ای بین ایران و عراق شکل بگیرد تا جایی که با آموزش و تجهیز نیروهای بسیج مردمی این کشور موسوم به حشد الشعبی، سپاه بدر، حزب الله عراق و ... ملت عراق از موضع تدافعی خارج و اکنون در حال حمله به مواضع تکفیری ها و بازپسگیری اراضی اشغال شده به صورت تدریجی می باشد.

بخش قابل توجهی از ملت عراق اعم از شیعیان، کرد ها و اهل سنت، اکنون جمهوری اسلامی ایران را ناجی کشور خود می دانند. درگیری های خونین اخیر در عراق، اگر چه تلفات سنگینی بر جای گذاشته اما چهره واضح تری از کشور ها و رژیم های منطقه ای و فرامنطقه ای برای ملت عراق نمایان کرده است و احتمالا آنان به خوبی می توانند تشخیص دهند که الگوی انقلاب اسلامی ایران به عنوان حامی آنها در روزهای سخت می تواند الگویی مناسب در جهت منافع ملی این کشور و رهایی از چنگ دسیسه ها و درگیری های داخلی وخارجی علیه ملت عراق باشد.

نیجریه:

پر جمعیت ترین کشور و بزرگترین تولید کننده نفت آفریقا که نیمی از مردم آن مسلمان و نیمی مسیحی هستند، دارای مردمی فقیر با سطح بهداشت غیر مناسب می باشد. نیجریه که به دلیل تنوع فراوان قومی و نژادی از یک طرف و نفوذ و قدرت گرفتن جریان های اسلامگرای تندرو نظیر بوکوحرام و القاعده از طرف دیگر طی سالیان گذشته شاهد درگیری زیادی بوده است، اکنون دارای بیش از 20 میلیون شیعه می باشد.

اقلیتی که به لحاظ رشد، افزایش ملموسی در دوران پس از انقلاب اسلامی ایران داشته است؛ همین رشد فزاینده باعث شده اخیرا گروههای مختلف داخلی و خارجی فشار مضاعفی بیاورند که در برخی موارد به ضرب و شتم و قتل گروهی از شیعیان نیجریه منجر شده است.

در دراز مدت می توان انتظار داشت جمعیت شیعیان کنونی نیجریه تحت تاثیر انقلاب اسلامی ایران و مفاهیم مکتب تشیع از قدرت و نفوذ بیشتری برخوردار شده و به دلیل نفرت بیشتر مردم از گروههای تکفیری و افراطی، گرایش بیشتری به سمت شیعیان ایجاد شود تا زمینه های لازم برای انقلاب اسلامی فراهم گردد.

سوریه:

کشوری بسیار کهن با جغرافیای راهبردی در کنار سواحل دریای مدیترانه و هم مرز با لبنان و رژیم صهیونیستی که اکثریت جمعیت 20 میلیونی آن را اهل سنت، و مابقی آن را علویان، شیعیان و اسماعیلیان و همچنین مسیحیان و دروزی ها تشکیل می دهند. به لحاظ قومیت حدود 90 % جمعیت را اعراب، 9 % کردها و مابقی را اقلیت های مطلقی از سایر اقوام تشکیل داده اند.

به طور سنتی از همان ابتدا، قبل از وقوع انقلاب در ایران، سوریه در نبرد با رژیم اشغالگر صهیونیستی بوده است. با وقوع انقلاب اسلامی در ایران و شروع جنگ تحمیلی هشت ساله، سوریه تنها کشوری پس از کره شمالی بود که از ایران حمایت و پشتیبانی می کرد، به ویژه در شرایطی که بسیاری از کشورهای عربی دیگر به دلیل تعصبات قومی از رژیم صدام حسین حمایت می کردند.

اکنون اوضاع دگرگون شده است، از سال 2011 تاکنون سوریه درگیر اختلافات و منازعات داخلی و هجوم تروریست های خارجی از سوی مرز های همسایگان خود بوده است، کشوری که در گذشته نزدیک صنعتی ترین کشور عربی بود اکنون کاملا غارت و ویران شده و در خطر تجزیه و فروپاشی کامل قرار دارد.

با این وجود، همپیمان راهبردی رژیم بشار اسد یعنی جمهوری اسلامی ایران، او را تنها نگذاشته و از همان روزهای نخست تاکنون او را مورد حمایت همه جانبه خود قرار داده است به گونه ای که اکنون داعش و سایر گروههای تروریستی در رسیدن به بسیاری از اهداف خود ناکام مانده اند؛ مهمتر از همه اینکه، رژیم بشار اسد که از همان ابتدا نابودی اش هدف اصلی امریکا، عربستان، ترکیه، رژیم صهیونیستی و سایر حامیان تروریسم بود، هنوز پا بر جا مانده است.

نکته حائز اهمیت در این میان اثر گذاری گسترده ایرانیان بر ملت سوریه است که اکنون حتی بسیج مردمی با نام "دفاع الوطنی" نیز شکل داده اند و خود در کنار ارتش سوریه، حزب اله لبنان و سپاه قدس ایران در حال دفاع از کشورشان هستند.

به نظر می رسد با توجه به روند رو به رشد نظام حاکم سوریه در مبارزه علیه تروریسم، چنانچه روزی ثبات دوباره به این کشور بازگردد، مردم سوریه فداکاری ها و قدرت انقلابی ملت ایران را فراموش نکرده و فوج فوج به سوی انقلاب اسلامی ایران گرایش پیدا خواهند کرد و در کنار حزب الله لبنان کابوس رژیم صهیونیستی از سمت شمال خواهند بود.

لبنان:

محل تلاقی مسیحیت با اسلام، با حدود 60 % مسلمان و 40 % مسیحی، کشوری کوچک در کنار سواحل مدیترانه و همسایه شمالی رژیم صهیونیستی می باشد. شیعیان که عمدتا در بیروت، بقاع و جنوب لبنان ساکن هستند، بزرگترین فرقه از جمعیت لبنان را تشکیل می دهند و عمدتا جنبش های مقاومت اسلامی حزب الله و امل و همچنین مجلس اعلای شیعیان نمایندگان آنها هستند. حدود دو دهه پیش از وقوع انقلاب اسلامی در ایران با ورود امام موسی صدر به لبنان طی بیست سال هویت شیعیان در جامعه لبنان متمایز و برجسته گردید و از آن همه محرومیتی که سابقا بدان مبتلا بودند کاسته شد. لبنان از سال 1975 تا 1990 اسیر جنگ داخلی بود، همچنین از دهه 80 میلادی تا سال 2000 در معرض حملات گسترده و اشغال بخشی از اراضی خود توسط رژیم صهیونیستی بود. با خروج اسرائیل از خاک لبنان به دلیل فشارهای ناشی از حزب الله لبنان و سایر نیروهای مقاومت، در سال 2006 مجددا تهاجمی گسترده علیه عمدتا شیعیان لبنان شکل گرفت که این بار حزب الله لبنان پس از 33 روز مقاومت مانع رسیدن اسرائیل به اهداف خود شد که می توان از آن به عنوان نقطه عطفی در تاریخ معاصر مقاومت اسلامی در منطقه یاد کرد. نفوذ امواج انقلاب اسلامی ایران در بین شیعیان لبنان شاید از هر کشور دیگری باشد به طوری که رهبران ارشد این گروه همواره موفقیت خود را مدیون انقلاب اسلامی ایران  می دانند.

اکنون پس از گذشت ده سال از آخرین نبرد مستقیم اسرائیل با لبنان، شیعیان این کشور بسیار قدرتمند تر از قبل بوده و به اعتراف همگان، زرادخانه های حزب الله توانایی بازدارندگی چشمگیری به این کشور داده اند. از طرف دیگر حزب الله لبنان چند سالی است که درگیر بحران سوریه که بعضا به داخل لبنان نیز سرایت می کند شده است و چنانچه بتواند بر دشمنان داخلی و تروریست های مستقر در اطراف مرز های خود فائق آید در آینده ای نزدیک می تواند به قدرت منطقه ای با ثباتی تبدیل شود.

جمع بندی:

موارد مذکور نمونه های بارزی از نفوذ جریان انقلاب اسلامی در منطقه و جهان می باشند. به عقیده نگارنده با توجه به روند تحرکات در کشورهای اسلامی، یکی از عوامل مهمی که موجب نفوذ امواج انقلاب اسلامی به یک جامعه می شود وجود جمعیت قابل توجه از محبان اهل بیت پیامبر اسلام (نه لزوما فقط شیعیان 12 امامی) است. تجربه سالیان اخیر نشان داده است از میان جوامع مسلمان اهل سنت، آن دسته که جریان های سلفی گری و وهابیت نفوذ چندانی در آنها نداشته اند، پتانسیل بالایی جهت تبدیل شدن به یک جامعه در راستای آرمان های انقلاب اسلامی دارند. نمونه بارز آن را می توان در سوریه، لبنان و یمن مشاهده نمود، همان طور که نمی توان آن را در جوامعی مانند مصر، عموم اعراب حوزه خلیج فارس (به جز بحرین)، اندونزی و ... رصد کرد.

مورد بعدی که می توان به عنوان یک نقطه مشترک در جوامعی که انقلاب اسلامی به آنها نفوذ کرده یافت عبارت است از داشتن کینه و نفرت از استکبار جهانی به دلیل ظلم های بزرگی که در طول تاریخ بر آن ملت تحمیل شده است، از نسل کشی ها گرفته تا تبعیض شدید قومی و طبقه ای و اشغال نظامی و تاراج سرمایه های طبیعی و انسانی آن ملت؛ به عبارتی این نفرت و زخم عمیق تاریخی مانند یک بمب ساعتی در بطن این جوامع وجود دارد و نیازمند عاملی جهت فعال شدن است.

مورد بعدی که می توان به آن اشاره کرد این است که تمامی جوامعی که به نوعی متمایل به آرمان های   انقلاب اسلامی شده اند، در طول گذشت این چند دهه از عمر انقلاب اسلامی ایران، جز وفاداری و حمایت‌های مادی و معنوی از جمهوری اسلامی ایران (به عنوان نظام برآمده از انقلاب اسلامی ایران) چیز دیگری ندیده اند و این مهم سبب افزایش اعتماد و اطمینان آنها به جریان های انقلاب اسلامی برآمده از ایران می شود. در همین راستا، هر چه قدر اقتدار جمهوری اسلامی ایران در عرصه های گوناگون سیاسی، نظامی، علمی، فرهنگی و اقتصادی بیشتر شود افراد بیشتری به سمت آن گرایش پیدا می کنند. به عبارتی افراد بیشتری به این نتیجه می رسند که می توان با استکبار جهانی سازش نکرد، احکام الهی را در حکومت پیاده سازی کرد، به مستضعفین و مظلومین جهان کمک کرد، و جلوی ظالم ایستاد و همزمان از پیشرفت مادی نیز برخوردار شد.

اما در طرف مقابل، چنانچه جمهوری اسلامی ایران به عنوان الگوی انقلاب اسلامی برای مردم منطقه و جهان نتواند در توسعه موارد مذکور موفق شود، و نتواند بر اختلاس، فساد اداری و مالی برخی از مدیران، و مشکلات اشتغال، مسکن و ازدواج جوانان فائق آید؛ می توان گفت که جمله بنیان گذار آن حضرت امام خمینی (ره) تحقق خواهد یافت:

" ... اگر خدای نخواسته اسلام در ایران سیلی بخورد، بدانید که در همه دنیا سیلی خواهد خورد و بدانید که به این زودی دیگر نمی تواند سرش را بلند کند... "

والسلام علی من التبع الهدی