به گزارش مشرق، ساماندهی و هدفمند کردن فرآیند ادامه تحصیل صاحبان استعدادهای برتری که ادامه تحصیل در خارج از کشور را انتخاب کرده‌اند از جمله اولویتهای علم و فناوری کشور به حساب می آید و حفظ ارتباط مستمر آنان با درون کشور در الزامات سند راهبردی کشور در امور نخبگان دیده شده است.

هدف از تعریف این الزام، افزایش انگیزه برای بازگشت و ارائه مشاوره درباره آسیب‌های خروج به استعدادهای برتر و نیز گسترش هدفمند فرصتهای مطالعاتی خارج از کشور برای صاحبان استعداهای برتر و نخبگان بر اساس نیازها و اولویتهای ملی است از این رو فراهم شدن زمینه های اجرایی سند راهبردی کشور در امور نخبگان می تواند به سیاستگذاری صحیح برای جلوگیری از خروج استعدادهای برتر از کشور کمک کند.

از آنجایی که یکی از اقدامات مهم در جهت ساماندهی فرآیند اجرای این سند، ارائه تحلیل آماری از میزان خروج نخبگان و تلاش برای برقراری ارتباط با این گروه است، بنیاد ملی نخبگان، گزارشی با استناد به تحلیل های آماری از خروج استعدادهای برتر کشور ارائه کرده است.

در این گزارش که برای ارائه به شورای عالی انقلاب فرهنگی گردآوری شده است، آمار خروج و ماندگاری نخبگان کشور در بازه های زمانی مشخص دیده می شود.

آخرین آماری که از سوی بنیاد ملی نخبگان در مورد آمار خروج و ماندگاری نخبگان جمع آوری شده بود به ۲ دوره ۴ ساله تا سال ۸۶ باز می گردد. اما بعد از سال ۸۶ این موضوع همچنان معلق باقی ماند و از آن زمان تاکنون هیچ آمار و اطلاعاتی از سوی بنیاد نخبگان در این زمینه ارائه نشده است.

این درحالی است که آمارگیری از وضعیت نخبگان طبق سند راهبردی کشور در امور نخبگان جزء مطالبات رهبر معظم انقلاب محسوب می شود و علاوه بر آن، ارائه آمار ماندگاری و خروج نخبگان، می تواند امکان سیاستگذاری و برنامه ریزی صحیح در حوزه آموزش عالی را فراهم کند.

در گزارشی که اخیرا بنیاد ملی نخبگان به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه داده، بیشترین آمار به وضعیت ماندگاری و خروج نخبگان ایرانی در کشور آمریکا مربوط می شود و در آن به سایر کشورها اشاره ای نشده است.

تعداد دانشجویان بین المللی دنیا ۲ برابر شدند

بخشی از گزارش بنیاد ملی نخبگان که با استناد به گزارش ۲۰۱۵ موسسه آمار یونسکو تهیه شده است، نشان می دهد که بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۳ تعداد دانشجویان بین المللی دنیا بیش از ۲ برابر افزایش داشته است. در سال ۲۰۱۳ بیش از ۴.۱ میلیون دانشجو در سراسر جهان برای ادامه تحصیل به خارج از کشور خود رفته اند.

نسبت تعداد دانشجویان ایرانی خارج از کشور به دانشجویان داخل کشور ۱.۱ درصد است که پایین تر از میانگین جهانی (۱.۸ درصد) است.

ایران یازدهمین کشور دنیا از نظر تعداد دانشجو در آمریکا

برمبنای گزارش بنیاد ملی نخبگان، ۱۰ درصد از مجموع دانشجویان خارجی در دانشگاه‌های آمریکا از کشورهای خاورمیانه هستند که در این میان عربستان در رتبه اول کشورهای خاورمیانه و در رتبه چهارم کشورهای جهان بعد از چین، هند و کره جنوبی قرار گرفته است. در حالی که ایران در تعداد دانشجویان مشغول به تحصیل در آمریکا در سال ۲۰۱۴و۲۰۱۵ در رتبه یازدهم را دارد.

در این رده بندی ایران از بین ۱۵ کشور اول دنیا از نظر تعداد دانشجو در امریکا طی سال های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۴، با تعداد ۱۰ هزار و ۱۹۴ نفر بعد از مکزیک، رتبه یازدهم را به خود اختصاص داده و کشورهای چین و هند به ترتیب رتبه های اول و دوم را به خود اختصاص داده اند.

بررسی ها نشان می دهد که یک سوم از دانشجویان ایرانی مقیم آمریکا را بانوان تشکیل می دهند. همچنین ۵۵ درصد دانشجویان ایرانی دارای بورسیه کامل تحصیلی دانشگاههای آمریکا و ۲۷ درصد نیز با پرداخت کامل شهریه تحصیلی توسط خودشان در آمریکا مشغول به تحصیل هستند.

تعداد دانشجویان ۱۵ کشور اول دنیا در آمریکا سال ۲۰۱۵/ ۲۰۱۴

	نام کشور	تعداد	درصد
۱	چین	۲۴۷۴۳۹	۳۱.۴
۲	هند	۱۰۲۶۷۳	۱۳.۶
۳	کره جنوبی	۶۸۰۴۷	۶.۵
۴	عربستان	۵۳۹۱۹	۶.۱
۵	کانادا	۲۸۳۰۴	۲.۸
۶	برزیل	۱۳۲۸۶	۲.۴
۷	تایوان	۲۱۲۶۶	۲.۲
۸	ژاپن	۱۹۳۳۴	۲
۹	ویتنام	۱۶۵۷۹	۱.۹
۱۰	مکزیک	۱۴۷۷۹	۱.۷
۱۱	ایران	۱۰۱۹۴	۱.۲
۱۲	انگلستان	۱۰۱۹۱	۱.۱
۱۳	ترکیه	۱۰۸۲۱	۱.۱
۱۴	آلمان	۱۰۱۶۰	۱
۱۵	نیجریه	۷۹۲۱	۱

۱۵ کشور اول مبدا دانشجویان سیار سال ۲۰۱۵/۲۰۱۴

	نام کشور	تعداد	درصد
۱	چین	۷۱۲۱۵۷	۱۷
۲	هند	۱۸۱۸۷۲	۴
۳	آلمان	۱۱۹۱۲۳	۲.۹
۴	کره جنوبی	۱۱۶۹۴۲	۲.۸
۵	فرانسه	۸۴۰۵۹	۲
۶	عربستان	۷۳۵۴۸	۱.۷
۷	آمریکا	۶۰۲۹۲	۱.۴
۸	مالزی	۵۶۲۶۰	۱.۳
۹	ویتنام	۵۳۵۴۶	۱.۳
۱۰	نیجریه	۵۲۰۶۶	۱.۲
۱۱	روسیه	۵۰۶۲۴	۱.۲
۱۲	ایران	۵۰۰۵۳	۱.۱
۱۳	قزاقستان	۴۸۸۷۵	۱.۱
۱۴	ایتالیا	۴۷۹۹۸۱	۱.۱

بنیاد ملی نخبگان همچنین به گزارش ۲۰۱۳ موسسه بروکینگز استناد و اعلام کرده است که ایران رتبه اول درصد دانشجویان علوم، فناوری و مهندسی (stem) را نسبت به کل دانشجویان ایرانی در آمریکا بین ۷۴ کشور دنیا دارا است.

علوم مهندسی بیشترین درصد ماندگاری فارغ التحصیلان در آمریکا

برمبنای گزارش موسسه بروکینگز در سال ۲۰۱۳ میزان ماندگاری فارغ التحصیلان خارجی ۵ سال بعد از فارغ التحصیلی، ۶۸ درصد و ۱۰ سال بعد از فارغ التحصیلی، ۶۵ درصد اعلام شده است.

بیشترین درصد ماندگاری فارغ التحصیلان دکتری در آمریکا متعلق به دو کشور چین و هند است و کشورهای ایران، رومانی و بلغارستان نیز درصد ماندگاری بالای میانگین داشته و پائین ترین درصد ماندگاری در آمریکا متعلق به کشورهای تایلند، شیلی و اردن است.

در میان رشته های علوم مهندسی، علوم کامپیوتر با بالاترین درصد ماندگاری پنج سال(۷۹درصد) در امریکا در رتبه اول و بعد از آن مهندسی برق و کامپیوتر با درصد ماندگاری (۷۷درصد) در رتبه دوم قرار دارد.

دانشگاه‌هایی که بیشترین مقاصد دانشجویان ایرانی در آمریکا هستند

	نام دانشگاه	رتبه دانشگاه (QS)	مجموع دانشجویان خارجی
۱	کالیفرنیای شمالی	۷۸
۲	نورث ایسترن	۲۶	۱۰۵۵۹
۳	تگزاس A&M	۱۶۰	۶۶۹۰
۴	کالیفرنیای جنوبی	۱۳۶	۱۲۳۳۴
۵	پلی تکنیک ویرجینیا	۳۶۱

مناطقی که بیشترین مقاصد دانشجویان ایرانی در امریکا هستند

	نام مناطق	تعداد دانشجویان ایرانی	تعداد دانشجویان خارجی
۱	لس آنجلس	۶۴۵	۶۸۲۷۱
۲	نیویورک- نیوجرسی شمالی	۴۷۰	۱۰۶۷۵۸
۳	بوستون	۴۳۴	۵۳۴۸۶
۴	شیکاگو	۲۸۲	۳۵۲۰۴
۵	واشنگتن	۲۵۶	۳۵۴۵۹

نگاهی به سند خروج نخبگان از چرخه خدمت

از آنجایی که در سند راهبردی کشور در امور نخبگان از واژه «مهاجرت نخبگان» استفاده نشده و عبارت «خروج» به کار گرفته شده این موضوع در ۳ بخش قابل بررسی است.

خروج زمانی رخ می دهد که نخبه از چرخه خدمت به جامعه و اثرگذاری خارج شود؛  خواه داخل کشور باشد (خروج خاموش) یا خارج از کشور.

صاحبان استعدادهای برتر و نخبگان، اغلب با نیت کسب تخصص و بازگشت و خدمت به کشور یا با نیت اقامت  در کشور مقصد و کار در آنجا، از کشور خارج می شوند.

خروج نخبگان از کشور در بردارنده دو وجه متفاوت فرصت آمیز و تهدیدآمیز است. به نحوی که تسریع و تسهیل طی مسیر نخبگی و همچنین توانمندسازی و امکان مشارکت اجتماع نخبگانی در فعالیت های بین المللی جزء وجوه فرصت آمیز این موضوع تلقی می شود؛ اما از دیدگاه تهدیدآمیز، این پدیده سبب از دست رفتن اثرگذاری نخبه در جامعه و هدررفتن سرمایه گذاری های کشور در توسعه اجتماع نخبگانی می شود.