به گزارش مشرق، علی رغم اهمیت میدانی و سمبلیک آزادسازی مجدد شهر «تدمر» در استان حمص واقع در مرکز سوریه و پیامدهای ناشی از این پیروزی، با این حال تحولات ریف شرقی حلب از اهمیت بسیار بیشتری در ترسیم معادلات جدید میدانی و شکل گیری موازنه‌های راهبردی برخوردار است، به ویژه اگر توجه داشته باشیم که آزادسازی تدمر یکی از نتایج پیشروی‌های ارتش سوریه و پیروزهای به دست آمده‌اش در ریف شرقی حلب است.
همه نگاه‌ها به منبج
پس از شهر «الباب» این بار نوبت به شهر «منبج» رسیده تا نگاه تمام بازیگران عرصه میدانی سوریه به آن دوخته شود و همین موضوع موجب شده تا این شهر ظرف روزهای آینده شاهد تحولات بسیار مهم و تاثیرگذاری در عرصه میدانی سوریه باشد که بازتاب‌های آن نه تنها ریف شمالی حلب که شرق سوریه از رقه تا دیر الزور و از دیر الزور تا مرزهای مشترک عراق و سوریه را در برخواهد گرفت.
داستان مکرر بد عهدی اردوغان
به نظر می‌سد، «رجب طیب اردوغان»، رئیس جمهوری سوریه به بد عهدی و نقض توافقات خو کرده است. براساس توافق روسیه و ترکیه درباره حلب، آنکارا می‌بایست با اعمال فشار بر گروه‌های مسلح مورد حمایتش که با «جبهه النصره» در ارتباط و یا بیعت کرده بودند، وادار به جدایی از این گروه کند.
همچنین ورود ترکیه و گروه‌های مسلح دنباله‌رو آنکارا به نشست‌های آستانه که فرم و قالبی متفاوت با روند ژنو داشت، با هدف تلاش برای عبور از مانع سخت مرحله انتقالی صورت گرفته بود که یکی از مهمترین نقاط کور نشست‌های برگزار شده برای دستیابی به بحران سوریه بود.
در برابر این همراهی و همکاری، با ورود نیروهای نظامی ترکیه به شهر «الباب» در قالب جلوگیری آنکارا از قدرت یافتن بیش از پیش کُردها و تشکیل منطقه‌ای خود مختار در شمال سوریه موافقت شد.
اما این توافق با اظهاراتی از سوی اردوغان و اقداماتی از سوی نظامیان ترکیه و گروه‌های مسلح مورد حمایت این کشور همراه شد که نشان از نقض توافقات آستانه داشت و در این بین اظهارات «دونالد ترامپ»، رئیس جمهوری آمریکا درباره ایده تشکیل مناطق امن در سوریه کافی بود تا ظرف یک هفته اردوغان همه توافقات را زیر پا نهاد و به مواضع سابق خود در قبال بحران سوریه بازگردد.
دیدارهای بعدی که بین روسای سرویس‌های اطلاعاتی و امنیتی آمریکا و ترکیه برگزار شد، اشتهای اردوغان درباره امکان تشکیل مناطق امن به ویژه در شمال سوریه را که ترکیه از آغاز بحران سوریه بر آن اصرار داشت، باز کرد.
در ادامه پس از تصرف الباب، اظهارات اردوغان مبنی بر ادامه پیشروی ترکیه به سمت منبج و رقه پرده از اهداف ترکیه پس از سیطره بر الباب را برملا کرد و چرخش رویکرد ترکیه به سمت آمریکا را نشان داد.
اهمیت شهر منبج
منبج که در ریف شرقی حلب مابین دو شهر جرابلس از سمت شرق و «عین العرب» یا همان «کوبانی» از سمت غرب واقع شده، یکی از مهمترین مقرهای داعش در شمال سوریه و در نقطه مرزی با ترکیه به شمار می‌آید، ولی از آنجا که در خط امدادرسانی اصلی داعش در حد فاصل رقه و مرزهای ترکیه قرار گرفته، نسبت به جرابلس اهمیت بیشتری دارد.
شهر منبج حلقه ارتباط و تقاطع چهار اتوبان و بزرگراه سریع السیر است که دو استان حسکه و رقه را به استان حلب ارتباط می‌دهد وهمین موجب شده، این شهر اهمیت ژئو سیاسی بسیاری بیابد.
منبج بزرگترین شهر ریف شرقی و شمال شرقی حلب و دومین شهر بزرگ استان حلب پس از شهر حلب با جمعیتی بالغ بر 150 هزار نفر (براساس سر شماری سال 2010 میلادی) به شمار می‌آید. اکثریت جمعیت این شهر عرب هستند و 10 تا 15 درصد جمیعت آن را اقلیت‌های ترکمن و کُرد تشکیل می‌دهند.
این شهر که با مرکز حلب 80 کیلومتر بیشتر فاصله ندارد، دروازه ورود کمیته‌های دفاع مردمی کُردهای سوریه به مناطقی است که کُردها آنها را مناطق «الشهباء» می‌نامند و از لحاظ جغرافیایی بهترین نقطه ارتباط دهنده شهر «عفرین» در ریف شمالی حلب به مناطق تحت کنترل کُردها در دو استان حسکه و رقه و ریف شرقی حلب است.
در این میان، منبج با قرار گرفتن در 25 مایلی مرز ترکیه، زمانی برای داعش نقطه‌ای استراتژیک شمرده می‌شد که با استفاده از آن سلاح، اموال و نیروهای خارجی خود از اروپا و آسیا را جابه جا می‌کرد.
این ویژگی‌ها موجب شد تا توجه همه بازیگران فعال در عرصه میدانی سوریه به شهر منبج جلب شود و هریک در راستای تامین منافع و اهداف خویش خواستار سیطره بر این شهر باشند.
اهداف ترکیه در منبج
از ماه مه گذشته و پیش از آغاز تجاوز نظامی ترکیه به شمال سوریه، نیروهای سوریه دموکراتیک مورد حمایت آمریکا عملیات تصرف منبج و بیرون راندن داعش از آن را آغاز کرده و بر آن سیطره یافتند، نیروهایی که ترکیه آنها را امتداد و دنباله حزب کارگران کردستان ممنوع از فعالیت این کشور می‌داند و با هرگونه حضور آنها در این شهر مخالف است.
برخلاف آمریکا که پس از ناکامی در استفاده ابزاری از داعش و جبهه النصره، هم اکنون به کُردها در قالب گروه‌های مسلح میانه‌رو سوری تحت عنوان «نیروهای سوریه دموکراتیک» و به بهانه مبارزه با داعش بیرون راندن این گروه از شهر «رقه» به عنوان مرکز خلافت خودخوانده «ابو بکر البغدادی» در سوریه از آنها حمایت می‌کند.
آنکارا بارها به واشنگتن درباره این حمایت اعتراض کرده و این موضوع نقطه آغاز رویگردانی ترکیه از کاخ سفید در اواخر دوران ریاست جمهوری «باراک اوباما» بود.
هم اکنون با پایان دوره ریاست جمهوری اوباما و بی‌توجهی واشنگتن به این خواسته آنکارا و به میان آمدن مجدد ایده تشکیل مناطق امن در سوریه به نظر می‌رسد، اردوغان به خود جرات بیشتری داده تا پس از الباب از منبج سخن بگوید.
در این راستا، آنکارا آمریکا را تهدید کرده است، در صورت عدم بیرون رفتن نیروهای سوریه دموکراتیک که اغلب آنها را کُردها تشکیل می‌دهند و ادامه تردیدهای واشنگتن در ایجاد منطقه امن در شمال سوریه، نیروی هوایی ترکیه، گروه‌های مسلح وابسته به نیروهای سوریه دموکراتیک را در منبج هدف قرار خواهند داد.
به گفته منابع نظامی ترکیه حرکت نظامیان این کشور و گروه‌های مسلح مورد حمایت ترکیه به سمت منبج از محور جنوب جرابلس و ریف شرقی الباب صورت خواهد گرفت.
رنگ خاکی: مناطق تحت تصرف داعش، رنگ سبز: مناطق تحت تصرف سپر فرات، رنگ زرد: مناطق تحت تصرف کُردها، رنگ قرمز: مناطق تحت کنترل ارتش سوریه
اهداف پشت پرده ترکیه در منبج
ترکیه اگرچه هدف خود از تجاوز به خاک سوریه به طور عام و منبج به طور خاص را دور کردن خطر داعش و حزب کارگران کردستان و ممانعت از تشکیل منطقه خودمختار کُردنشین در شمال سوریه عنوان کرده است، اما در پس این اهداف اعلام شده، اهداف پشت پرده دیگری را دنبال می‌کند.
- تشکیل منطقه حایل به مساحت 5 هزار کیلومتر مربع خالی از حضور داعش و مبارزان کُرد در شمال سوریه جهت اسکان پناهجویان سوری مقیم ترکیه یکی از اهداف تجاوز نظامی ترکیه به منبج است، چون بخش اعظم این منطقه دو شهر منبج و عفرین را شامل می‌شود. بالطبع اسکان پناهجویان سوری یک روی سکه تشکیل چنین منطقه‌ای است، آن روی سکه تشکیل منطقه حائل در شمال سوریه گرد آوردن معارضان خارج نشین سوری و فراهم کردن مقدمات تشکیل دولت در تبعید آنها در این منطقه است که تاکنون موفق به تشکیل آن نشده و زمانی تلاش داشتند، این دولت را در شهر حلب تاسیس کنند.
- بنابراین اشتباه است، اگر تصور شود، آنکارا برای لحظه‌ای به براندازی نظام در سوریه و براندازی «بشار اسد»، رئیس جمهوری سوریه از قدرت فکر نکند. تحرکات اخیر ترکیه در شمال سوریه در صورت متوقف نشدن و ادامه یافتن، می‌تواند پیامدهای خطرناکی بر عرصه میدانی سوریه و روند بحران جاری در سوریه بگذارد.
- تحرکات اخیر ترکیه که بدون موافقت ترکیه و آمریکا درحال انجام است، نشان می‌دهد که اردوغان اصرار دارد، به هر طریق ممکن حضور خود در عرصه میدانی سوریه و تاثیر گذاری ترکیه بر پرونده سوریه و بحران جاری در این کشور را حفظ کند و به عبارتی همچنان خود را قدرتمند و صاحب نفوذ در صحنه منطقه ای نشان دهد.
مثلث ترامپ – منبج – اردوغان
ترکیه درحالی بر اساس توافق با روس‌ها وارد الباب شد که آمریکایی‌ها هیچ‌گاه خواهان چنین ورودی نبوده و در عمل نیز از نظامیان ترکیه و گروه‌های مسلح مورد حمایت آنکارا در الباب حمایتی به عمل نیاوردند.
همچنین در طول این مدت هرگاه آنکارا از خواست خود مبنی بر مشارکت در عملیات آزادسازی «رقه» سخن گفته، با مخالفت و نارضایتی آمریکایی‌ها مواجه شده است.
در این راستا، منابع آگاه از طرح آنکارا درباره آزادسازی رقه سخن می‌گویند که در روزهای اخیر آن را به واشنگتن ارائه داده است. براساس طرح پیشنهادی آنکارا آزادسازی رقه توسط گروه‌های مسلح سوری و از مناطق تحت کنترل گروه‌های مبارز کُرد در ریف شمال شرقی حلب و ریف شمالی رقه صورت گیرد.
سکوت آمریکایی‌ها در برابر این طرح و ارسال مهمات و نظامیان آمریکایی به شهر منبج و در عین حال عدم مخالفت با تحویل مناطقی در ریف شمالی و شرقی حلب از سوی کُردها به نظام سوریه، بار دیگر عدم همراهی آمریکایی‌ها با اردوغان را نمایان ساخت.
این درحالی است که منابع محلی در شهر منبج نیز از روزها قبل از قصد آمریکایی‌ها جهت احداث پایگاهی نظامی در این شهر با هدف دفاع از نیروهای سوریه دموکراتیک در برابر حملات احتمالی گروه‌های مورد حمایت ترکیه به منبج خبر می‌دهند.
بنابراین شکافی که در روابط آنکارا – واشنگتن از زمان کودتای نافرجام ترکیه با درز اطلاعاتی مبنی بر دست داشتن شیوخ عرب و آمریکایی‌ها در این کودتا و عدم تحویل «عبد الله گولن» از سوی واشنگتن که اردوغان وی را در پس این رخ داد می‌داند، هر روز در حال گسترده‌تر شدن است.
اگرچه کارشناسان رویارویی ترکیه با نیروهای مورد حمایت آمریکا در منبج را امری دور از انتظار می‌دادند، اما از سوی دیگر، به رفتارها و تصمیمات غیر قابل پیش‌بینی اردوغان نیز اشاره می‌کنند که در صورت بروز آنها می‌تواند، تبعات جبران ناپذیری نه تنها در سوریه بلکه در سرتاسر منطقه بر بگذارد.
مثلث دمشق – کُردها – مسکو
اما در کنار مثلث ترامپ – منبج – اردوغان، مثلث دیگری نیز در برابر ترکیه در منبج صف آرایی کرده که اضلاع آن را دمشق – کُردها – مسکو تشکیل می‌دهند و اعلام تشکیل آن نه تنها غیر منتظره و غافلگیر کننده بود، بلکه موجب تغییر بسیاری از معادلات میدانی شمال خواهد شد.
درحالی که اردوغان از اهداف جدید ترکیه در منبج و رقه سوریه سخن می‌گفت، ارتش سوریه و گروه‌های مبارز کُرد از ائتلاف با یکدیگر و همکاری نظامی و امنیتی در شمال سوریه و مشخصا در برابر توسعه طلبی‌های آنکارا رو نمایی کردند تا در اولین گام منطقه‌ای به مساحت 600 کیلومتر مربع در شمال فرودگاه نظامی «کویرس»، در ریف شرقی حلب را آزاد کند.
این سرآغاز هماهنگی‌های دیگری بود که در ورود یگان‌های ارتش سوریه به روستاها و شهرک‌های تحت کنترل کُردها، واقع در جنوب غرب شهر منبج نمود پیدا کرد.
گروه مسلح موسوم به «نیروهای سوریه دموکراتیک» با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد، این گروه کنترل روستاهای واقع در غرب منبج که خط تماس بین این گروه با گروه ارتش آزاد به شمار می‌آید، را به ارتش سوریه منتقل می‌کند تا در ادامه شورای نظامی منبج وابسته به نیروهای سوریه دموکراتیک از توافق روسی – سوری جهت مقابله با توسعه طلبی‌های اردوغان خبر دهد.
این درحالی است که روز گذشته «عبد السلام محمد علی»، سخنگوی حزب اتحاد دموکراتیک کُردهای سوریه در مسکو تصریح کرد که این حزب در کنار دمشق بوده و مواضعی مخالف و مغایر نظام در سوریه اتخاذ نخواهد کرد و با ارتش سوریه جهت مبارزه با گروه‌های تروریستی و متجاوزان به سوریه در صفی واحد قرار دارد.
براساس اطلاعات به دست آمده، ائتلاف کُردها و ارتش سوریه، موسوم به «توافق منبج» تنها به مناطق و روستاهای قرار گرفته در خط تماس کُردها با نیروهای سپر فرات نیست، بلکه هدفی بالاتر را دنبال می‌کند و آن تلاش برای ایجاد کمربندی پیرامون مرزهای منبج و جرابلس است که تغییرات مهمی و متعددی را در عرصه میدانی شمال سوریه به دنبال خواهد داشت.
نقش بر آب شدن اختلاف افکنی بین دمشق و کُردها
آنچه بیش از ائتلاف کُردها و اظهارات مسئولان آنها درباره همراهی با دمشق و قرار داشتن در صفی واحد در کنار نظام سوریه جهت مبارزه با گروه‌های تروریستی و متجاوزان خارجی، ناکام گذاشتن تمام توطئه‌ها و نقشه‌هایی است که طی سال‌های اخیر توسط دشمنان سوریه و با هدف اختلاف افکنی بین طوایف مختلف این کشور ریخته شده بود.
از زمان آغاز بحران سوریه همواره رسانه‌های وابسته به اعراب مرتجع و غرب از خواست کُردهای سوریه جهت جدایی از دولت مرکزی سخن می‌گفتند و همواره تلاش می‌شد، آنها رو در روی نظام سوریه جلوه داده شوند، در حالی‌که ائتلاف اخیر بار دیگر ثابت کرد، کُردها سوریه خود را جزیی جدایی ناپذیر از مردم و کشور سوریه می‌دانند و داشتن برخی مطالبات و درخواست برآورده شدن آنها از سوی دولت مرکزی هرگز به معنای درخواست جدایی از سوریه و تکه تکه کردن آن نیست.
آزادسازی 30 روستا و شهرک
براساس جدیدترین گزارش‌های میدانی از زمان اعلام ائتلاف کُردهای سوریه با نظام این کشور، ارتش سوریه موفق به آزادسازی دست‌کم 30 روستا و منطقه مسکونی جمعا به مساحت 250 کیلومتر مربع در ریف شرقی حلب شده است که از جمله آنها می‌توان به قصر هدله، مزرعه القصر، الرشیدیه، العطاویه، الفاتحیه، ابو جدحه صغیر و جب ابیض اشاره کرد.
بنابر اعلام ارتش سوریه، طی دو ماه از آغاز عملیات آزادسازی ریف شرقی حلب، نیروهای سوری موفق به آزادسازی و پاکسازی جمعا 100 روستا و شهرک، خنثی سازی 450 بمب و مین کار گذاشته شده توسط داعش در مناطق آزاد شده، خنثی سازی 4 دستگاه و انهدام 7 دستگاه خودرو بمبگذاری شده و از پای درآوردن یک هزار داعشی شدند.
13 کیلومتر تا الخفسه
با آزادسازی شهرک‌ها و روستاهای فوق الذکر به ویژه روستاهای قصر الهدله، العطاویه و ابو جدحه هم اکنون ارتش سوریه در 13 کیلومتری شهر راهبردی «الخفسه» قرار دارند.
شهر الخفسه، واقع در کرانه غربی رود فرات اصلی‌ترین منبع تامین کننده آب شهر حلب به شمار می‌آید که حدود 50 روز است که از قطع آب توسط داعش که بر این شهرک سیطره دارد، رنج می‌برد و یکی از مهمترین اهداف ارتش سوریه از آغاز عملیات نظامی در ریف شرقی حلب، آزادسازی خفسه و برقراری آب شهر حلب است.
خلاصه سخن
پیچیدگی‌های حاکم بر عرصه میدانی ریف شرقی و شمالی حلب موجب شده، سناریوهای متعددی درباره نبرد منبج و سرنوشت این شهر مطرح شود. مهمترین سناریو بر این باور است، اظهارات اردوغان درباره حمله به شهر منبج گزافه گویی‌هایی بیش نیست، چون رئیس جمهوری ترکیه به خوبی می‌داند، توان رویارویی با آمریکا در شمال سوریه را ندارد، لذا آنکارا با کاخ سفید در تماس و ارتباط است تا با گفت‌وگو و مذاکره به توافقی با آمریکایی‌ها در منبج برسد.
از بطن این سناریو، سناریو دیگری مطرح می‌شود که تاکید می‌کند، منبج سرآغاز توافقات جدیدی خواهد بود که مهمترین آن توافق سوری – کُردی – روسی – ایرانی است که بازتاب‌های مهمی بر عرصه میدانی سوریه از جمله در ریف‌های شمالی و شرقی و غربی حلب تا استان ادلب خواهد داشت.