به گزارش سرویس دفاع و امنیت مشرق، امروزه پهپادها جایگاه مهمی در مجموعه قدرت نظامی کشورهای مختلف دنیا کسب کرده اند. این وسائل با تکیه بر توان اجرای عملیات در شب و روز در مناطق دور و نزدیک بر ضد اهداف ساکن و متحرک و در تمام شرایط آب و هوایی و امکان پروازهای هدایت شونده از دور و یا تمام خودکار، دستاوردهای نظامی بسیار مهمی را در منازعات نظامی سالهای اخیر بدست آورده اند.

این هواپیماهای بدون سرنشین با داشتن ایستگاه کنترل زمینی مجهز به انواع رایانه، توانایی برنامه ریزی نمودن مسیر پروازی در حافظه تجهیزات الکترونیکی هوایی را دارند که امکان اجرای مأموریت های تمام خودکار را بدون نیاز به برقراری ارتباط رادیویی با پرنده فراهم می کند. از این پهپادها می توان در عکسبرداری و فیلمبرداری از عمق مواضع دشمن، جنگ الکترونیکی، رله ارتباطی، دیده بانی، هدفیابی و گرا دادن، اجرای عملیات کنترل ترافیک، کنترل نوار مرزی به منظور مبارزه با قاچاق، مطالعات هواشناسی، عکسبرداری جهت نقشه های جغرافیایی، ارزیابی خسارت های بلایای طبیعی و مأموریت های متنوع دیگر استفاده کرد.

دو کاربرد مهم دیگر برای هواپیماهای بدون سرنشین استفاده به عنوان هدف پروازی برای تمرین و آموزش کارکنان شبکه پدافند هوایی توپخانه ای و موشکی و همچنین اجرای عملیات تهاجمی است. سرعت بالا و ابعاد کوچک این پرنده ها را به ابزار مناسبی جهت شبیه سازی یک هدف واقعی برای تقویت مهارت های مجموعه پدافند هوایی کشور نموده است که برای کاهش هزینه ها و افزایش آمادگی دفاعی بسیار مهم است. عملیات تهاجمی نیز همانطور که در قسمت قبلی گزارش شرح داده شد امروزه جزو مأموریت های جدی پهپادها به شمار می رود.

در سالهای ۱۳۶۲و ۱۳۶۳ که شرایط خاصی بر فضای جنگ حاکم بود پس از مطالعه در زمینه ساخت وسائل پرنده هدایت پذیر و شناخت کاربرد و توانایی های آنها با توجه به امکانات داخل کشور و وجود زمینه های گوناگون کاربردی در جنگ، فعالیت های به نسبت گسترده ای برای طراحی و ساخت این نوع هواپیماها در صنایع دفاع، چند دانشگاه و صنایع سپاه شروع شد. نتیجه این فعالیتها ساخت چند نوع هواپیما بود که تعدادی از آنها نیز به طور گسترده در جنگ استفاده شد و اکنون نیز فعالیتها در زمینه تکمیل این سامانه ها و عملیاتی نمودن آنها ادامه دارد.

پهپاد مهاجر یکی از مهمترین پهپادهای ساخته و استفاده شده در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود. توسعه این پهپاد پس از جنگ در صنایع دفاعی ادامه پیدا کرده و یکی از مهمترین خانواده پهپادهای ایرانی را به وجود آورد. در این گزارش پس از اشاره مختصری به انواع پهپادهای خانواده مهاجر، به جدیدترین نمونه آن یعنی مهاجر-۶ می پردازیم.

مهاجر ۲

طراحی و ساخت مهاجر ۲ به منظور مراقبت هوایی و عملیات شناسایی در مناطق دوردست و غیر قابل دسترس صورت گرفته است. این هواپیما با توجه به سطح مقطع راداری بسیار پایین خود می تواند به مواضع دشمن نزدیک شده و اطلاعات مورد نیاز فرماندهان نظامی از جمله اطلاعات دورسنجی و تصاویر ویدوئویی را به صورت زنده به ایستگاه دریافت کننده ارسال نماید. همانطور که نمونه هایی از پهپادهای ایرانی با پرواز در نزدیکی ناوهای هواپیما بر آمریکایی و ارسال تصاویر به مدت چند دقیقه و بازگشت سالم به پایگاه این توامندی را اثبات نمودند.

در مهاجر۲ از یک سامانه کنترل و هدایت الکترونیکی نیمه خودکار یا تمام خودکار متناسب با مأموریت تعریف شده استفاده می گردد. این سامانه برای اجرای کارهای عملیاتی، پژوهشی و شناسایی، طراحی و ساخته شده و می تواند علاوه بر اعمال فرامین با حفظ تعادل و ارتفاع هواپیما مسیرهای تعیین شده را ناوبری نماید

مهاجر۲ مجهز به یک دوربین جلو نگر و یک دوربین مستقر بر پایه دو درجه آزادی

در نمایشگاه سال ۲۰۱۴ کیش، نمونه ای از مهاجر-۲ با نام مهاجر-۲ نوین معرفی شد که شعاع عملیاتی آن ۱۵۰ کیلومتر و مداومت پروازی آن به ۶ ساعت رسیده است. به نظر می رسد در این نمونه از یک موتور جدید و با عملکرد بالاتر استفاده شده است. همچنین خط تولید مهاجر-۲ به کشور ونزوئلا فروخته شده است.

مهاجر ۳ (درنا)

درنا به عنوان نسل بعد از مهاجر۲ با رویکرد افزایش برد و مداومت پروازی در دستور کار قرار گرفت و با طراحی مجدد بخش های اصلی بال و بدنه به مرحله تولید رسید. از جمله بدنه این نمونه از فرم استوانه ای به فرم مکعبی نزدیک شده و شکل دماغه نیز از حالت مدور در مهاجر۲ متفاوت شده است. فرم بال بالا در این نمونه باقی مانده است اما سطح افقی دم پایین تر از سطوح عمودی و پشت ملخ موتور قرار داده شده است.

مهاجر-۳

هواپیمای مهاجر۳ متناسب با سفارش مشتری می تواند توسط پرتابگر JATO با طول ریل صفر و یا برخاست به وسیله چرخ از روی باند به پرواز درآید. موتور این نمونه نیز مانند مدل های قبلی از نوع ملخی درونسوز و فشار دهنده است که در انتهای بدنه نصب شده است. بازیافت این پرنده متناسب با سفارش مشتری می تواند به وسیله چتر و یا ارابه فرود صورت گیرد. البته ارابه های فرود از نوع ثابت بوده که افزایش نیروی مقاوم هوا را به دنبال دارد. همچنین نمونه ای از مهاجر۳ مجهز به بالشتک هوا به جای ارابه فرود مشاهده شده است.هواپیمای مهاجر۳ که با نام درنا نیز معرفی شده است با سرعت پایای ۱۸۰ کیلومتر در ساعت دارای تداوم پروازی ۲ تا ۳ ساعت است که افزایش قابل توجهی نسبت به مهاجر۲ داشته است. ب.

مهاجر ۴

با پیشرفت صنایع دفاعی کشورمان در امر طراحی و بهسازی پهپادها و بر اساس نتایج حاصل از نمونه های تحویل شده به نیروهای مسلح، هواپیمای مهاجر۴ جهت عملیات مراقبت هوایی و شناسایی اهداف در فاصله ۱۵۰ کیلومتری طراحی و ساخته شد. اقدام به تغییر مجدد طراحی بال و بدنه منجر به افزایش بیش از پیش کارایی و ارزش عملیاتی این نسل شد به طوریکه بیش از مهاجر۳ مورد توجه قرار گرفته و هم در یگان های ارتش و هم در سپاه عملیاتی شده است.

بدنه مهاجر۴ در قیاس با نمونه های قبلی از حالت مدور به حالت مکعبی نزدیکتر شده است. همچنین به جای استفاده از طرح بال بالا در مهاجر۲ و ۳ در مهاجر۴ از طرح بال پایین(نصب بال در پایین بدنه) استفاده شده است که دارای مزایایی نسبت نمونه های قبلی است از جمله سطح مقطع راداری کمتر، کاهش سطح هواپیما از روبرو ، کمک اثر سطح به بلند شدن پرنده در صورت برخاست از باند و همچنین کاهش نیروی مقاوم(درگ) القایی.

مهاجر۴ با دوربین جلونگر و دوربین روی پایه دو درجه آزادی

 البته باید گفت در مهاجر۴ از بالچه های نوک بال نیز که باعث کاهش درگ القایی می شود استفاده می شود که کاهش مصرف سوخت و افزایش برد پروازی را نتیجه می دهد. تغییرات طراحی مهاجر۴ که بلوغ طراحی پهپادهایی در این رده را نشان می دهد، به همین جا ختم نشده بلکه شکل بال این پرنده نیز بهبودهای زیادی یافته است از جمله به جای شکل پیکانی بالهای مهاجر ۲ و ۳ در این نمونه از بال ذوزنقه ای(بالهایی با زاویه پسگرایی در لبه حمله و پیشگرایی در لبه فرار) استفاده شده است که علاوه بر کاهش درگ به افزایش سفتی بال نیز کمک می کند، ضمن اینکه مساحت بال نیز افزایش یافته که به افزایش نیروی بالا برنده و در نتیجه افزایش وزن برخاست و محموله قابل حمل می انجامد.

 هواپیمای مهاجر۴ با حداکثر سرعت گشت زنی ۱۸۰ کیلومتر بر ساعت دارای مداومت پروازی ۵ تا ۷ ساعت بوده(در برخی موارد ۳-۵ ساعت اعلام شده) و می تواند در شرایط جوی گوناگون مأموریت خود را به بهترین صورت اجرا کند. بازیافت این هواپیما متناسب با سفارش مشتری به وسیله چتر و یا ارابه فرود صورت می گیرد.

جنس بدنه این پهپاد از مواد مرکب است که علاوه بر کاهش وزن پرنده موجب کاستن از سطح مقطع راداری آن نیز می شود. ارابه فرود این پرنده فاقد چرخ بوده و در واقع چیزی بین اسکید و ارابه فرود معمولی است که ضمن داشتن برخی مزایای نمونه چرخ دار، از وزن کمتری برخوردار است. طول این هواپیمای بدون سرنشین ۳.۶۴ متر و دهانه بال ۵.۳۰ متر است که در قیاس یا مهاجر۲ حدود ۷۰ سانتیمتر کشیده تر و ۱.۵ متر دهانه بال بیشتری دارد.

از طرح موفق مهاجر۴، نمونه های دیگری نیز ساخته شده که هدهد A/۱۰۰ و شاهین از آن جمله اند. این نمونه ها تفاوتهایی نیز با نمونه پایه دارند. مثلاً هدهد A/۱۰۰ حدود ۱۰ سانتیمتر کشیده تر بوده و دهانه بال آن ۵.۳۳ متر است و بیشینه وزن پرتاب آن نیز ۲۱۰ کیلوگرم اعلام شده که طبعاً تفاوت هایی در کارایی پرنده متناسب با نیازهای جدید به دنبال خواهد داشت. این پهپاد در مأموریت‌های مختلف شناسایی در یگان‌های مختلف نیروهای مسلح شامل سپاه و ارتش در حال خدمت بوده و حتی در مأموریت‌های نظارت هوایی بر ناوهای هواپیمابر آمریکایی در آب‌های جنوبی ایران و خلیج فارس نیز شرکت داشته است.

تصویر گرفته شده از ناو هواپیمابر؛ ارابه فرود، نشان‌دهنده پهپاد مهاجر-۴ است

مهاجر-۴ در کاربردهای غیرنظامی مانند فتوگرامتری برای تهیه نقشه های هوایی نیز به کار گرفته شده است.

پهپاد صادق

صادق نام نمونه جدیدتر از مهاجر-۴ است. اولین بار این پهپاد در نقش فتوگرامتری معرفی شد. در این پهپاد جدید، طراحی بدنه در بخش‌های دماغه و بخش انتهایی بدنه پس از محل نصب بال و نیز در اطراف موتور نسبت به مهاجر-۴ فعلی تغییر کرده‌اند.

نمونه جدید مهاجر-۴

از دیگر تغییرات این نمونه نسبت به مهاجر-۴ فعلی، میزان کمی افزایش طول بدنه در جلوی محل نصب بال، نصب بال‌ها در میانه بدنه و تغییرات اندکی در طراحی بخش‌های دُم و اتصال آن به بال است. با تغییر اعمال شده در شکل بدنه پیرامون موتور، هوای بیشتری به موتور برخورد کرده که در نتیجه خنک‌کاری موتور بهبود می‌یابد.

تغییر شکل بدنه در اطراف موتور و نیز تفاوت شکل اتصال دُم به بال

تغییر در محل نصب بال

با تغییر اعمال شده در محل عمودی نصب بال، مهاجر-۴ جدید به پهپادی بال‌وسط در مقایسه با مهاجر-۴ فعلی که بال‌پائین است تبدیل گردیده. این تغییر دارای مزیت‌هایی همچون افزایش بیشینه ضریب برآ و کاهش از سرعت واماندگی پهپاد است که به معنی امکان پرواز با سرعت گشت‌زنی کمتر و در نتیجه افزایش مداومت پرواز است. البته کارایی نهایی این تغییر باید در بررسی همزمان با سایر پارامترهای متأثر از آن بررسی گردد.

در تغییر طراحی بخش دماغه نیز تلاش برای کاهش نیروی مقاوم هوا و بهبود شکل آیرودینامیکی مشهود است. به علاوه در این پهپاد بالچه‌های نوک بال که در نمونه معمول مهاجر-۴ وجود دارد حذف شده و در عوض دهانه بال پهپاد تا حدودی افزایش یافته است که خود به افزایش نیروی بالا برنده (برآ) منجر می‌شود.

نمونه جدید مهاجر-۴ با نام صادق

پهپاد صادق دارای سقف پرواز ۱۵هزار پا معادل حدود ۴۵۰۰ متر، سرعت ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت، جرم ۲۴۲ کیلوگرم، مداومت پروازی ۶ ساعت و شعاع عملیاتی ۲۰۰ کیلومتر است. این پهپاد در نمایشگاه تجهیزات نیروی دریایی سپاه در مهر ماه ۱۳۹۴ نیز در زمره پهپادهای عملیاتی این نیرو به نمایش در آمده بود.

پهپادها با توجه به مداومت پروازی مناسب، سطح مقطع راداری و ابعاد فیزیکی کوچک و امکان حمل حسگرهای مختلف، از توان بالقوه بالایی برای کشف اهداف هوایی در ارتفاعات متوسط و پائین برخوردار هستند. این امر در ترکیب با ویژگی‌های پروازی پهپادها که آنها را به اهدافی با امکان درگیری دشوار برای جنگنده‌های امروزی تبدیل می‌کند از دلایل روی آوردن سازندگان مطرح پهپاد در دنیا به استفاده از آنها در نقش رزم هوا به هوا در آینده است.

از این رو در ایران نیز تلاش شده تا پهپادهایی با قابلیت درگیری هوایی ساخته شود. علاوه بر پهپاد سریر  قرارگاه پدافند هوایی خاتم الأنبیاء ارتش و نیز پهپاد کرار-۴ که با مأموریت رزم هوایی توسعه یافته، مهاجر-۴ جدید یا همان پهپاد صادق نیز گونه ای با مأموریت رزم هوایی دارد. این پهپاد با یک دوربین جلونگر در دماغه، یک سکوی پایدار شده ۲ درجه آزادی زیر بدنه و یک موشک میثاق در زیر هر بال به نمایش در آمده است.

پهپاد مهاجر-۴ جدید (صادق) در نقش رزم هوایی

موشک میثاق-۱ نصب شده زیر بال پهپاد مهاجر-۴ جدید

مهاجر ۶

آخرین گونه از پهپادهای خانواده مهاجر که به طور رسمی معرفی شده است، مهاجر-۶ نام دارد. این پهپاد در جریان نمایشگاه دستاوردهای وزارت دفاع در ۲۶ فروردین ۱۳۹۶ رونمایی شد. کمی قبل تر از آن به استفاده از مهاجر-۶ در رزمایش دریایی ولایت ۹۵ توسط امیر دریادار موسوی در برنامه گزارش سیاسی هفته شبکه ۱ سیما تصریح شده بود.

پهپاد جدید مهاجر-۶

مهاجر-۶ اما یک دگردیسی در کلیات طراحی خانواده پهپادهای مهاجر به شمار می آید. در واقع به نظر می رسد متخصصان دفاعی ایران این بار نگاهی به یکی از بهترین پهپادهای راهکنشی (تاکتیکی) اروپایی به نام فالکو ساخت ایتالیا داشته اند. در واقع مهاجر-۶ را می توان پاسخ بومی و ارتقاء یافته ایران به فالکو که در پاکستان تولید شده و در نتیجه در اختیار ارتش سعودی هم قرار دارد، دانست.

پهپاد فالکو

مهاجر-۶ بر خلاف مهاجر-۴ و مانند مهاجر-۲ و ۳ یک پهپاد بال-بالا است یعنی بال آن به قسمت بالایی بدنه نصب شده اما شکل دم دوگانه یا Twin-boom آن مشابه مهاجر-۴ است. شکل بدنه مشابهت هایی را با فالکو نشان می دهد هرچند که مهاجر-۶ بدنه کشیده تری دارد. همانند فالکو، مهاجر-۶ نیز امکان حمل سلاح در یک محل نصب زیر هر بال خود را دارد.

یک سامانه الکترواپتیکی پایدار شده ۲ درجه آزادی در زیر بدنه مهاجر-۶ و پشت ارابه فرود جلو نصب شده که به نظر گونه ای از سامانه عقاب-۱۰ است. این سامانه قابلیت دیده بانی در روز و شب با ردگیری و تعقیب اهداف مورد نظر را دارد. یک دوربین جلونگر هم داخل دماغه مهاجر-۶ نصب شده است.

سامانه عقاب-۶، دوربین جلونگر و ارابه فرود جلویی مهاجر-۶

ارابه های فرود این پهپاد طراحی ساده ای داشته و مانند پهپاد فالکو، جمع شونده نیستند. به نظر می رسد قیمت تولید پائین جزء اهداف پروژه مهاجر-۶ بوده است. یک موتور ملخی ۳ پرّه در انتهای بدنه کار به پیش بردن مهاجر-۶ را بر عهده دارد. شکل ظاهری این پرّه ها متفاوت از گونه های قبلی است و احتمالاً صدای کمتر یا نیروی بیشتری تولید می کنند که جایگزین طرح های قبلی شده اند. بال های مهاجر-۶ از نوع مستطیلی ساده با یک ایرفویل غیرمتقارن هستند که دم های دوگانه پهپاد همانند سایر گونه های خانواده مهاجر به آنها متصل شده اند. بدنه کامپوزیتی این پرنده سبب کاهش بازتاب راداری آن می شود و به نظر می رسد طول آن در حدود ۵.۵ و ارتفاع بخش بالایی بدنه در حدود ۱.۵ متر باشد. دهانه بال مهاجر-۶ را می توان در حدود ۷ تا ۸ متر ارزیابی نمود. بر این اساس و البته بر مبنای مقایسه با پهپاد فالکو می توان مداومت پروازی مهاجر-۶ را دستکم ۱۲ ساعت تخمین زد.

هر چند در فیلم های اولیه، مهاجر-۶ به دو راکت هدایت ناپذیر ۱۰۷ میلیمتری زیر بالهای خود مجهز شده است اما با توجه به توسعه انواع بمب های نقطه زن و موشک های هواپرتاب مخصوص پهپادها در کشور همانند نمونه های سدید در پهپاد شاهد-۱۲۹ و نمونه هایی که زیر بال پهپاد فطرس و گونه جدید حماسه دیده شده است، سلاح اصلی مهاجر-۶ نیز قطعاً یک نمونه هدایت شونده و نقطه زن خواهد بود که در مأموریت های مختلف امکان درگیر شدن با تهدید شناسایی شده در صورت لزوم را خواهد داشت.

بمب و موشک مورد استفاده در پهپاد شاهد-۱۲۹

در هر صورت وجود راکت فوق نشان می دهد که مهاجر-۶ به جز محموله های تصویربرداری خود دستکم در حدود ۴۰ کیلوگرم محموله رزمی حمل می کند که این مقدار در پهپاد رقیب یعنی فالکو بین ۷۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم (در گونه های مختلف) است بنا بر این مقدار واقعی محموله قابل مهاجر-۶ نیز با توجه به مشابهت های مختلف با فالکو باید به این مقادیر نزدیک باشد.

توسعه مهاجر-۶ که در رده پهپادهای وزنی و عملکردی متوسط و بالاتر از گونه هایی همچون صادق و ابابیل-۳ و پائین تر از نمونه جدید حماسه و پهپاد راهبردی فطرس قرار می گیرد، نشان می دهد روند رو به رشد در صنایع پهپادی کشور با وجود مشکلات چند سال اخیر ادامه داشته و صنعت دفاعی کشورمان در حال ارائه جایگزین های به روز، پیشرفته و چند منظوره برای پهپادهای عملیاتی، موفق و پرتعدادی مانند مهاجر-۴ است که طراحی آنها به دو دهه قبل باز می گردد.