به گزارش مشرق، هفته گذشته در حالی لایحه ایجاد هفت منطقه آزاد و 12 منطقه ویژه اقتصادی جدید در مجلس شورای اسلامی اعلام وصول شد که بعد از گذشت سه دهه از ایجاد مناطق آزاد قبلی تاکنون کارنامه شفاف و قابل دفاعی از آنها در دست نیست.
مناطق آزاد جدید با اهدافی مانند جذب سرمایه‌گذاری و ایفای نقش فعال در صادرات حالا در انتظار رای نمایندگان مجلس شورای اسلامی هستند.
همان اهدافی که 7 منطقه آزاد قبلی در خوش بینانه ترین ارزیابی‌ها حتی به سمتشان حرکت هم نکردند. حال با وجود ناکامی مناطق آزاد قبلی دولت به دنبال ایجاد مناطق آزاد جدید است.
*آیا مناطق آزاد ایران برای سرمایه‌گذاران جذاب هستند؟
سخن گفتن درباره میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی در مناطق آزاد کار آسانی نیست، دلیل آن هم این است که به طور کلی درباره میزان جذب سرمایه گذاری خارجی در مناطق آزاد اطلاعاتی دقیقی در دست نیست، اما وزارت اقتصاد و امور دارایی در گزارشی که اوایل سال 95 منتشر کرد، حال و اوضاع سرمایه گذاری خارجی را در مناطق آزاد اینگونه توصیف کرده است:
« آمارهای موجود حاکی از آن است که روند جذب و تحقق سرمایه‌گذاری در حدی نیست که بتواند اهداف توسعه‌ای مناطق را محقق نماید و مناطق آزاد تاکنون در جذب سرمایه‌گذاری‌ها و به خصوص سرمایه‌گذاری خارجی چندان موفق عمل نکرده‌اند.
شاید بتوان عملکرد ضعیف مناطق در دوره فوق را به مواردی نظیر تحریم‌های اعمال شده علیه کشور نسبت داد، اما عملکرد در دهه 80 هم به همین منوال است.»
*مناطقی که قرار بود سکوی صادرات باشد
در دنیا مرسوم است که با دادن امتیازات ویژه به مناطق آزاد مانند معافیت‌های مالیاتی و کم کردن تعرفه‌های گمرکی مواد خام، مسیر را برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان کالا تسهیل می‌کنند، اما در ایران داستان به گونه‌ای دیگر است و این امتیازات بیشتر مورد سوء استفاده سودجویان و واردکنندگان کالاهای مصرفی قرار می‌گیرد تا حدی که تراز تجاری این مناطق همیشه منفی بوده است.
کارنامه 10 ساله بین سال‌های 80 تا 90 مناطق آزاد شاهدی بر این مدعا است، طبق آمار منتشر شده توسط شورای عالی مناطق آزاد تجاری_صنعتی و ویژه اقتصادی، میزان کل واردات در این 10 سال 543353 میلیارد ریال و کل واردات 326931 میلیارد ریال اعلام شده است که این یعنی میزان واردات در مناطق آزاد 6 برابر صادرات بوده است.
نکته مهم این جا است که اکثر واحدهای تولیدی در 7 منطقه آزاد موجود در صنایع فراورده‌های غذایی، مواد و فراورده‌های شیمیایی و تجهیزات حمل و نقل فعال هستند و در هیچ رشته فعالیتی، خوشه‌های صنعتی شکل نگرفته است در کنار این موارد ترکیب نوع صنایع فعال و مقیاس تولید در این مناطق حاکی از آن است که مناطق آزاد موجود در توسعه فناوری پیشرفته هم توفیق چندانی نداشته اند و عمده صنایع بزرگ تاسیس شده در منطقه آزاد مربوط به سال‌های پیش بوده که بعد از مرز بندی‌های منطقه آزاد در محدوده این مناطق قرار گرفته‌اند.
*چرا مناطق آزاد در جذب سرمایه‌گذاری و توسعه صادرات موفق نبودند؟
عدم ایجاد تاسیسات زیربنایی مناسب در کنار مشکلات قانونی دو علت اصلی عدم توفیق مناطق آزاد در موضوع جذب سرمایه گذاری خارجی و توسعه صادرات است.
نباید فراموش کرد حضور سرمایه گذار خارجی در منطقه‌ای فاقد مسیرهای ارتباطی بین‌المللی مانند فرودگاه و یا بانک‌ها و سازمان‌های مالی بین‌المللی عملا غیرممکن است.
از سوی دیگر بررسی تجربه کشورهای موفق در اداره مناطق ازاد نشان می‌دهد که آنها معافیت‌های مالیاتی و حقوق گمرکی برای واردات را صرفا برای مواد خام و ماشین آلات صنعتی قرار داده‌اند که نمونه بارز آن کشورهای چین و کره جنوبی هستند، اما در ایران برای این معافیت‌های ویژه هیچ محدودیتی وجود ندارد و کالاهای مصرفی نیز شامل آنها می‌شوند که این یک ضعف بزرگ در قانون اداره مناطق ازاد است.
پر واضح است که یک سرمایه گذار در شرایط برابر تولید و تجارت ترجیح می‌دهد بدون هیچ دردسری اقدام به تجارت کند تا خود را درگیر مصائب تولید کند که این مهم هم تنها با اصلاح قانون ممکن است.
امید است نمایندگان مجلس شورای اسلامی با در نظر گرفتن کارنامه مناطق آزاد قبلی نسبت به اضافه شدن و یا نشدن مناطق آزاد جدید تصمیمی به نفع مردم بگیرند.