به گزارش مشرق، همزمان با آزادسازی مسجد «النوری» شهر «موصل»، همانجا که «ابو بکر البغدادی» خطبه خلافت خود خوانده‌اش را خوانده بود و به دست گرفتن کنترل آن توسط نیروهای امنیتی و مسلح عراق، «حیدرالعبادی»، نخست وزیر و فرمانده کل نیروهای مسلح این کشور در سخنانی با اعلام «پیچیده شدن طومار داعش» در این شهر، وعده پیگرد عناصر داعش تا آخرین نفر این گروه را در عراق داد.
به موازات آن وزارت دفاع عراق نیز روز گذشته (پنج‌شنبه) بعد از آزادسازی مسجد النوری با انتشار بیانیه‌ای از پایان موجودیت داعش در این کشور خبر داد، اگرچه نهاد مقابله با تروریسم عراق پیشتر اعلام کرده بود که نزدیک به 200 تروریست داعشی در محله قدیمی موصل در محاصره نیروهای عراقی هستند و درگیری‌های شدیدی بین آنها با نیروهای امنیتی و مسلح این کشور در محله قدیمی موصل جریان دارد.
عملیات بزرگ آزادسازی موصل موسوم به عملیات «قادمون یا نینوی» (نینوی می‌آییم) هفدهم اکتبر سال گذشته میلادی با هدف آزادسازی شهر «موصل»، مرکز استان نینوی که دهم ژوئن سال 2014 میلادی توسط داعش اشغال شده بود، با فرمان حیدر العبادی آغاز شد.
عملیات آزادسازی موصل درحالی کلید خورد که پیش از آن نیروهای مسلح و امنیتی عراق عملیات نظامی گسترده، سخت و خطرناکی را در مرکز عراق آغاز کرده بودند که به آزادسازی مناطق متعددی در استان‌های مرکزی این کشور از سیطره داعش منتهی شده بود، مناطقی که از کرانه رود دجله در شمال بغداد شروع و با گذر از سامرا و تکریت و بیجی و الشرقاط به قیارة در حوالی موصل منتهی شده بود.
در مجرای رود فرات نیز عملیات نیروهای مسلح و نظامی عراق از غرب بغداد آغاز شده بود تا بعد از آزادسازی فلوجة و الرمادی و هیت و حدیثة راه خود را به سمت مرزهای مشترک بین عراق و سوریه ادامه دهد. به این ترتیب، مقدمات آغاز عملیات بزرگ آزادسازی موصل فراهم شد تا این عملیات روز 17 اکتبر سال 2016 میلادی شروع شود.
آزادی موصل در قالب آمار و ارقام
شهر «موصل»، مرکز استان «نینوی»، در شمال غربی عراق، دومین شهر این کشور از نظر وسعت، جمعیت و اهمیت اقتصادی به شمار می‌رود. این شهر 9 درصد مساحت عراق را در بر می‌گیرد و در فاصله 465 کیلومتری شمال بغداد پایتخت عراق قرار دارد.
استان نینوی از 32 منطقه شامل ده شهر بزرگ و 22 شهر کوچک تشکیل شده که در جریان هجوم دهم ژوئن سال 2014 گروه تروریستی تکفیری داعش به اشغال این گروه درآمد.
بافت مذهبی این شهر اکثریت اهل سنت با گرایش سیاسی تکفیری - بعثی و اقلیتی از ترکمان‌ها، کردها و شیعیان بوده که همزمان با اشغال آن به دست داعش موجب مهاجرت اقلیت‌ها از آن شده بود.
در عملیات آزادسازی موصل 5 گروه از نیروهای نظامی و امنیتی عراق مشارکت داشتند که جمعا 91 هزار نفر را تشکیل می‌دادند:
- ارتش عراق با 30 هزار نیروی مسلح
- الحشد الشعبی یا نیروهای بسیج مردمی عراق
- پلیس فدرال عراق با حدود 8 تا 10 هزار نیروی نظامی
- نیروهای پیشمرگه کردستان عراق با حدود 7 هزار نیروی نظامی
- گروه‌های شبه نظامی موسوم به «الحشد الوطنی» که مستقیما تحت فرماندهی آمریکا آموزش و تجهیز شده بودند با کمتر از 1500 نیروی نظامی
عملیات آزادسازی موصل از پنج محور آغاز شد که عبارت بودند، از:
- محور الخازر / محور شرقی
-محور سد الموصل / محور شمالی
- محور بعشیقة / محور شمال شرقی
- محور القیارة / جنوب
- محور تلول الباج ، الحضر / محور غربی
خسارت 50 میلیار دلاری داعش
برآوردهای رسمی نشان می‌دهد، سقوط موصل به دست داعش از جمله پیامدهای اقتصادی ناشی از اشغال این شهر حدود 50 میلیارد دلار بوده که 27 میلیارد دلار آن را خسارات وارده ناشی از به غنیمت گرفته شدن تجهیزات نظامی و مهمات ارتش عراق در این شهر تشکیل می‌داده است.
همچنین از زمان سیطره داعش بر موصل، این شهر و دیگر مناطق استان نینوی شاهد آوارگی داخلی و خارجی ساکنان آن، علاوه بر کشتار شمار گستردهای از اهالی مناطق مختلف این استان بوده است.
در مدت زمان اشغال موصل به دست داعش، این گروه حدود 105 مسجد را در شهر موصل و اطراف آن منفجر و منهدم کرده است. همچنین پلیس فدرال عراق در بیانیه‌ای اعلام کرد که تا روز بیست و پنجم ژوئن نیروهای نظامی و امنیتی شرکت کننده در عملیات آزادسازی موصل موفق به آزادسازی 188 منطقه به مساحت 2.352 کیلومتر مربع از اراضی موصل شده‌اند.
این بیانیه همچنین توضیح می‌دهد که در این مدت 45 منطقه راهبردی، 20 هزار خانوار عراقی از ساکنان منطقه از قبضه داعش آزاد، 1.139 خودرو و 601 دستگاه موتور سیکلت بمبگذاری شده و 361 کمربند انتحاری و 2.111 بمب و مین کار گذاشته شده در زیر زمین خنثی و 22 قایق سبک و 1400 قطعه نظامی و 49 پهپاد شناسایی و 26 شبکه تونل و 12 کارگاه تولید بمب و موشک منهدم شده‌اند.
افزون بر آن تخمین زده شده که در جریان درگیری‌های رخ داده در محورهای مختلف عملیاتی بیش از 5 هزار تروریست داعشی کشته و صدها نفر نیز زخمی شده باشند که اغلب آنها دارای تابعیت‌های عراقی و سوری بوده‌اند. همچنین طی نبردهای آزادسازی موصل بیش از 40 سرکرده بارز و فرمانده میدانی داعشی نیز کشته‌اند که داعش به کشته شدن 10 نفر از آنها رسما اذعان کرده است.
آیا داعش پایان یافته تلقی می‌شود
درست است که از زمان آغاز عملیات آزادسازی موصل، گروه تروریستی تکفیری داعش اغلب مناطق تحت اشغال خود در عراق از مناطق قیاره و الشوره در اطراف موصل گرفته تا شهر موصل و از آنجا تا فرودگاه نظامی و شهر راهبردی تلعفر در نزدیکی منطقه سنجار را از دست داده و بنابر تاکید منابع آگاه میدانی، قدرت نظامی و توان میدانی آن از بین رفته و مضمحل شده است، اما آیا این شکست‌ها و لطمات به ماهیت وجودی داعش پایان می‌دهد؟
مطالعه میدانی و جغرافیایی پراکندگی داعش در عراق پس از شکست‌های متحمل شده در نبردهای موصل و از دست دادن کامل شهر موصل و با توجه به عملیات سابق نیروهای نظامی و امنیتی عراق در مناطق مرکزی و غربی و شمالی این کشور که با از دست دادن مناطق تحت اشغال این گروه در محدوده‌های فوق الذکر همراه بود، به نتایجی از بعد نظامی دست می‌یابیم که مهمترین آنها به شرح زیر می‌باشد:
- داعش طی عملیات نظامی سال‌های اخیر – و نه تنها عملیات آزادسازی موصل – بسیاری از عناصر خود، از جمله عناصر کارآمد و با تجربه، به خصوص مهمترین و بارزترین سرکردگان و امرا و فرماندهان میدانی خود را از دست داده است، عناصری که ارکان اصلی داعشی طی عملیات‌های هجومی و دفاعی‌اش شمرده می‌شدند
- محاصره داعش در مناطق مختلف و قطع ارتباط آن با دنیای خارج، در کنار خسارات مادی و نظامی وارد شده به این گروه، بدون آنکه امکان ترمیم و جبران زیان‌ها را داشته باشد، داعش را با کاهش مهمات و تسلیحات نظامی و محدودیت امکانات در میدان مواجه کرده که تاثیری منفی بر قدرت و توان جنگندگی عناصر آن دارد
- طی عملیات ارتش و نیروهای امنیتی عراق، داعش بسیاری از اتاق‌های عملیات خود در نقاط مختلف عراق را از دست داد، اتاق‌هایی که به واسطه آنها نبردهای جاری در میدان و عملیات تروریستی و انتحاری و حملات نظامی خود را اداره و هدایت می‌کرد، لذا بخش قابل ملاحظه‌ای از توان رهبری و قدرت فرماندهی خود در میدان که مهمترین شاخص این گروه طی اشغال موصل و تلاش برای گسترش نفوذ در مناطق دیگر عراق شمرده می‌شد، را از دست داده است
- ارتباط اغلب گروه‌های وابسته به داعش در مناطق مختلف با یکدیگر قطع شده است، به عنوان مثال ارتباط عناصر داعش در موصل و گروه‌های مستقر در غرب استان نینوی با گروه‌های مستقر در مرکز این استان و همچنین ارتباط آنها با گروه‌های مستقر در خاک سوریه مانند ریف‌های رقه و حسکه کاملا قطع شده است
- قطع ارتباط گروه‌های داعش با یکدیگر تنها شامل گروه‌های مستقر در سوریه نمی‌شود، بلکه گروه‌های مستقر در مناطقی از غرب استان الانبار و در نزدیکی مرزهای مشترک بین سوریه و عراق نیز می‌شود که عمدتا در شهر «القائم» متمرکز هستند
با توجه به آنچه گفته شد، از لحاظ نظامی و میدانی داعش ضعیف‌تر از آن نشان می‌دهد که توان و قدرت انجام عملیات نظامی گسترده در جبهه‌ای مشخص را داشته باشد و بر این اساس می‌توان گفت که داعش تا بازیابی بنیه و قدرت نظامی سابق خود نمی‌تواند تهدید نظامی جدی و خطرناکی در عراق ایجاد کند.
هشدار نسبت به ظهور اشکال دیگر داعش
اشتباه است، اگر صرف از دست دادن توان و قدرت نظامی داعش را از بین رفتن خطر و تهدیدات ناشی از این گروه ارزیابی کرد. از زمان اعلام موجودیت و آغاز فعالیت داعش چه در عراق و سوریه و چه در کشورهای دیگر منطقه و جهان به تجربه ثابت شده، داعش برای نفوذ مجدد و بازگشت به مناطقی از دست داده به ترفندهای مختلفی متوسل شده است.
در واقع پیش از ورود به این بحث باید به این نکته توجه داشت که داعش پیش از آنکه یک گروه باشد، یک جریان فکری است که با استفاده از فرصت‌ها و بهره برداری از شرایط خاص حاکم بر برخی از گروه‌ها و طیف‌های جوامع بشری در تار و پود افراد و افکار و اندیشه‌های آنها رسوخ می‌کند.
لذا اولین گام برای ریشه کن‌سازی این پدیده شوم، بستن منافذ و راه‌های نفوذ فکری و اعتقادی این گروه در جامعه است. بُعدی که داعش به آن توجه بسیار ویژه داشته و موجب شده، حتی در صورت عدم حضور نظامی، وجود فکری و اعتقادی داشته باشد.
آنچه امروز تحت عنوان «کودکان خلافت» از آنها نام برده می‌شود، نمود عینی و بسیار خطرناک نفوذ فکری و اعتقادی این گروه در جامعه است. هم اکنون اگرچه موصل از اسارت نظامی داعش آزاد شده، اما در بند تهدید بزرگ به نام کودکان خلافت است که حاملان افکار و اندیشه‌های این گروه هستند و کارشناسان نسبت به آینده این کودکان در جوامع هشدار جدی می‌دهند.
تشدید عملیات تروریستی و انتحاری
بی‌شک شکست‌های سنگین داعش و از دست دادن بسیاری از مناطق تحت تصرف، همان گونه که تجربه سال‌های گذشته ثابت کرده، موجب روی آوردن این گروه به تشدید و افزایش عملیات تروریستی و انتحاری در نقاط مختلف عراق با استفاده از گروه‌های خفته خود در شهرها و استان‌های این کشور خواهد شد.
در این راستا، به نظر می‌رسد، دولت عراق در مرحله بعد باید تدابیر و اقدامات امنیتی ویژه و گستردهای را به خصوص در شهرهای بزرگ و مذهبی و تاسیسات و مراکز حیاتی این کشور جهت به حداقل رساندن وقوع این حملات و خسارات ناشی از آن اتخاذ کند.
توجه به فتنه‌های طایفه‌ای و مذهبی
ایجاد اختلافات طایفه‌ای و فتنه‌های مذهبی مهمترین راهبرد داعش جهت نفوذ در یک منطقه شمرده می‌شود، بالطبع وجود پیشینه‌های چنین اختلافاتی راه را برای بازگشت مجدد داعش به مناطق آزاد شده هموار می‌کند.
رفع تبعیض‌ها و محرومیت‌ها
فقر، بیکاری، تبعیض و محرومیت از جمله عواملی است که داعش به آنها به عنوان فرصتی برای جذب افراد نگاه می‌کند و با بهره برداری از آنها، از طریق دادن وعده‌های فریبنده و رفع موقت این محرومیت‌ها و تامین خواسته‌های این قشر از جامعه، بستر مورد نیاز جهت نفوذ و رسوخ در جوامع و افراد را فراهم می‌کند.
بسیاری از مناطق تحت نفوذ داعش در عراق مناطق به حاشیه رانده شده و دور افتاده از مرکز و محروم بوده‌اند که راه را برای نفوذ داعش باز کرده‌اند، به ویژه آنکه داعش گروهی متمول و قدرتمند از لحاظ مالی و اقتصادی شمرده می‌شود و این توانایی اجازه مانور هرچه بیشتر در مناطق محروم را به آن می‌دهد.
تحریکات و دخالت‌های خارجی
سرانجام اینکه نباید عامل بسیار مهم تحریکات و دخالت‌های خارجی را در رشد و قدرت گیری داعش در عراق و سوریه نادیده گرفت. اکنون بر همه مبرهن است که آنچه داعش خوانده می‌شود، گروهی ساخته و پرداخته آمریکا و رژیم صهیونیستی با حمایت‌های مالی شیوخ وهابی خلیج فارس و مجری سیاست‌های این کشورها در منطقه است که مستقیما از سوی این کشورها حمایت همه جانبه می‌شود.
طی عملیات آزادسازی موصل بارها شاهد انتشار اخباری بودیم که از کمک نظامی و لجستیکی نیروهای ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا و یا نجات سرکردگان این گروه از بن بست‌های میدانی و ایجاد راهی برای فرار و نجات خود خبر می‌داد.
در چنین شرایطی بالطبع آمریکا و هم پیمانانش دست بسته نخواهند نشست و تا زمانی که تاریخ مصرف داعش برای آنها پایان نیافته باشد، به حمایت از این گروه و ایجاد بسترهای مناسب و مورد نیاز برای قدرت گیری و بازیابی توانایی گذشته‌اش ادامه خواهند داد.
خلاصه سخن
از آنچه گذشت، می‌توان دریافت، دولت و ملت عراق وارد مرحله‌ای بسیار خطرناک و سرنوشت ساز از تاریخ کشور خود شده‌اند. در این تردید نیست که یکی از آرزوهای مردم عراق مشاهده شکست داعش و آزادی مناطق تحت تصرف این گروه است، اما باید تاکید کرد که «موصل پس از داعش» یا «عراق پس از داعش» سر آغاز ورود به مرحله‌ای بسیار سخت و دشوار از تاریخ عراق است که بیرون آمدن سر بلند و موفق از این مرحله مستلزم حفظ هوشیاری و آگاهی در دو سطح مردمی و حکومتی در عراق است.
منافع و اهداف آمریکا و رژیم صهیونیستی هیچ‌گاه اجازه نخواهد داد، دولت و مردم عراق از پیروزی‌های به دست آمده علیه داعش لذت ببرند، به همین دلیل بسیاری از کارشناسان تاکید می‌کنند، عراق در این مرحله با چالش‌های متعدد و خطرناک و بزرگی مواجه خواهد شد که هرگونه تعامل غیر منطقی و حکمیانه با آنها، این کشور را به دره سقوط و فروپاشی سوق می‌دهد تا محقق کننده یکی از بزرگ ترین و قدیمی‌ترین رویاهای آمریکا و رژیم صهیونیستی در تقسیم و تجزیه عراق باشد.