سرویس جهان مشرق- ۲۸ اوت بود که برنامه پیشنهادی جان بولتون برای خروج دولت ترامپ از برجام، در پایگاه مؤسسه گیت‌استون رونمایی شد. دو هفته بعد، تقریباً تمام خبرگزاری‌ها به نقل از رویترز نوشتند مقامات واشینگتن در حال بررسی گزینه‌های سخت‌گیرانه‌تری علیه ایران هستند، پیشنهادی که با مشارکت جیمز ماتیس (وزیر دفاع)، وزیر خارجه (رکس تیلرسون) و مک‌مستر (مشاور امنیت ملی) طراحی شده است. رویترز به نقل از مقاماتی که نامشان را فاش نکرد، نوشت مسائل مالی، حمایت از گروه‌های نظامی در منطقه و برنامه‌های موشکی ایران از موضوعاتی است که طبق این برنامه تحت فشار قرار خواهد گرفت.

ایالات متحده

حالا سه هفته پس از اعلام نقشه راه از سوی بولتون، ‌ سخنرانی ترامپ در سازمان ملل نشان می‌دهد به شدت تحت تأثیر قرار گرفته است. او ایران، ونزوئلا و کره شمالی را سه «دولت سرکش» دانست که باید رفتار خود را تغییر دهند. وی به توافق هسته‌ای اشاره کرد و با لحن بی‌ادبانه‌ای اضافه کرد «سران ایران جدا از قدرت عظیم نظامی آمریکا، از مردم خود بیش از هر چیزی می‌ترسند.» او در مورد برجام گفت «یکی از بدترین» توافق‌ها و «یکطرفه‌ترین معامله‌ای» است که تا به حال آمریکا بدان وارد شده است.

دانلد برجام را برای آمریکا خجالت‌آور دانست زیرا صرفاً تظاهر به «مشروط‌شدن برنامه هسته‌ای ایران» است و گفت «فکر نمی‌کنم شما آخرش را بدانید». احتمالاً منظور او لغو محدودیت‌ها بر برنامه‌ هسته‌ای ایران طی دوره‌ ۱۵ ساله است، زیرا تیلرسون نیز پس از سخنان ترامپ تأکید کرده اگر چه ایران به توافق پایبند بوده، اما ماندن واشینگتن در برجام، منوط به تغییر برخی بندهای آن به ویژه محدودیت زمانی است.

فرانسه

خلاف آنچه گفته می‌شود، امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه با ایده‌های ترامپ برای بازنگری در برجام همراهی کرد. مکرون تأکید کرد زیرآب برجام را زدن اتفاقی بسیار خطرناک است که ممکن است به یک مسابقه تسلیحات هسته‌ای و شرایطی به شدت بحران شبه‌جزیره منجر خواهد شد، اما اضافه کرد موافق است که اولاً محدودیت‌هایی برای بعد از ۲۰۲۵ میلادی که بخشی از بندهای برجام منقضی می‌شود برای برنامه‌ هسته‌ای ایران در نظر گرفته شود، ثانیاً طبق آنچه پیش‌تر نیز خودش گفته بود، اهرم‌هایی برای مهار پیشرفت‌های موشکی ایران قرار داده شود. او گفت باید فشارهای خود را در این زمینه بر ایران افزایش دهیم و به جای خراب‌کردن مسیر گذشته، آن را ادامه دهیم.

مکرون پیش از سخنرانی‌اش در مصاحبه‌ با سی‌ان‌ان نیز تأکید کرده بود باید مذاکره با ایران حول دو موضوع آغاز شود: محدودیت‌ها بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران بعد از ۲۰۲۵ میلادی و برنامه موشکی ایران که به زعم او «تهدیدی برای همه منطقه است». او گفت «اگر رئیس‌جمهور ترامپ بگوید برجام کافی نیست، من موافقم. اما این به هر حال مستلزم لغو برجام نیست» زیرا لغو آن منجر به حرکت ایران در مسیری می‌شود که پس از چند سال یک کره شمالی جدید ایجاد خواهد شد.

صوت ترجمه عربی سخنرانی امانوئل مکرون در مجمع عمومی سازمان ملل که سخنانش را در مورد ایران از دقیقه ۲۴ و ۴۰ ثانیه آغاز می‌کند. او به صراحت می‌گوید برجام باید بماند تا به جای درگیری مجدد در موضوع هسته‌ای، بتوانیم وارد حوزه‌های دیگر برای فشار بر ایران شویم، مانند فعالیت‌های موشکی.

در واقع آنچه رسانه‌ها به اسم مخالفت مکرون با ترامپ می‌نویسند، به معنای لزوم افزایش محدودیت‌ها و ادامه‌دادن برجام در حوزه‌های دیگر است، نه مخالفت با فشار بر ایران.

پادشاهی بریتانیا

«ترزا می» در سخنرانی خود که پس از مقامات آمریکا و فرانسه در مجمع عمومی بیان شد، ابتدا یک مقدمه طولانی ارائه کرد که باید دلیل ناکارآمدی سازمان‌های بین‌المللی در برقراری صلح در جهان را بیابیم. سپس به چند و چون موضوع تروریسم پرداخت و پس از اشاره به لزوم توسعه فناوری‌های لازم برای مقابله با پیام‌های تروریستی در فضای مجازی، به مهمترین عامل یعنی عدم پایبندی بعضی دولت‌ها به ارزش‌های مشترک جهانی در عین اظهار رسمی تعهد به آن اشاره کرد. نمونه‌هایی که او آورد، به ترتیب ایران، ‌ روسیه و کره شمالی را هدف گرفت.

او در مورد ایران به حمایت از حزب‌الله با هدف «افزایش بی‌ثباتی و منازعه در خاورمیانه» اشاره کرد و بلافاصله گفت بریتانیا خود را مسئول می‌داند که از «امنیت و ثبات» متحدانش در جهان حمایت کند. ترزا ادامه داد همه مشکلات در سوریه به اسد برمی‌گردد و او و «حامیانش» باید بخاطر ایجاد اختلال در فرآیند ژنو که عهده‌دار بازگرداندن صلح به سوریه است، پاسخگو باشند. او تهدید کرد بریتانیا از شورای امنیت برای پیشبرد اهدافش در سوریه استفاده خواهد کرد.

نخست‌وزیر بریتانیا در دیدار با حسن روحانی در مورد برجام گفت لندن از همه طرف‌ها می‌خواهد به برجام و اجرای آن پایبند باشند زیرا این توافق «خیلی مهم» است. این سخن در کنار آنچه وی در سخنرانی‌اش در مجمع عمومی بیان کرد، نشان می‌دهد مواضع وی شبیه مکرون است.

در واقع بریتانیا نیز تمایل دارد برجام را نگه دارد، نه به این خاطر که دوره فشار بر ایران تمام شده و باید با تهران وارد تعامل شویم، بلکه به این دلیل که وجود برجام و تمایل ایران به باقی‌ماندنِ برجام را پله نخست برای افزایش فشار بر تهران در حوزه‌های دیگر به ویژه فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای می‌داند.

دانلود متن سخنرانی ترزا می در مجمع عمومی سازمان ملل

مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا

در روزهای اخیر، مایک پنس قائم‌مقام ترامپ نیز دیداری را با موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و رئیس کمیسیون مشترک نظارت بر اجرای برجام دیداری را ترتیب داده است. موگرینی در پاسخ به درخواست‌های ضدبرجامی او گفت است «برجام جواب داده و پایبندی ایران به آن تا کنون ۷ بار از سوی آژانس انرژی اتمی تأیید شده است بنابر این تمام طرف‌های برجام باید عمل به آن را ادامه دهند.» البته این مطلبی است که در گزارش رسمی از دیدار آمده و محتوای اصلی صحبت‌ها محرمانه مانده است.

روسیه

پوتین در هفتاد و دومین نشست مجمع عمومی شرکت نکرده است و لاوروف به نمایندگی از روسیه پشت تریبون رفت. وی در میانه صحبتش گفت در حالی که هنوز «تعدادی از دولت‌های غربی» به «فشار پرهیاهو» به جای «دیپلماسی» ادامه می‌دهند، تاریخ نشان داده گفتگو و ایجاد موازنه میان منافع بنیادین در دو طرف منازعه می‌تواند منازعاتی که برای سالها تداوم یافته، به یک سرمنزل برساند.

لاوروف اعمال تحریم‌های یکجانبه را «غیرمشروع» و عامل تضعیف تلاش‌های چندجانبه شورای امنیت دانست و اضافه کرد: «امروز ما شاهد هستیم ایالات متحده یک سری محدودیت‌های جدید را علیه ایران اعمال می‌کند که پیش از هر چیز، خود به خود محدودیت‌هایی را بر فعالیت کشورهای دیگر ایجاد می‌کند و همچنین عملاً به معنای به‌رسمیت‌نشناختن برجام است؛ توافقی که به یک مؤلفه کلیدی در ثبات منطقه‌ای و جهانی تبدیل شده است.» وی واشینگتن را دعوت کرد تا از تجربه بی‌ثمربودن تحریم‌های یکجانبه پنجاه ساله علیه کوبا درس بگیرد.

دانلود ترجمه انگلیسی متن سخنرانی لاوروف در مجمع عمومی سازمان ملل

وزیر امور خارجه روسیه در ادامه صحبت‌هایش از ایران به عنوان یکی از اعضای حاضر در توافقات برای پایان‌دادن به تروریسم و منازعه در سوریه نام برد و تأکید کرد «مداخلات نظامی» قدرت‌های خارجی و تلاش ماجراجویانه برای «تغییر رژیم‌های اصطلاحاً نامناسب» منجر به بی‌ثباتی در خاورمیانه و انتشار مهاجران و در نتیجه تروریسم در مناطق دیگر شده است (اشاره او به اروپا است). این سخنان او به معنای عدم همراهی با محکوم‌کردن فعالیت‌های منطقه‌ای ایران از سوی ترامپ و مِی است.

جمهوری خلق چین

این قدرت آسیایی در مجمع عمومی سخنرانی نداشت اما وانگ یی، وزیر خارجه چین در نشست مشترک کشورهای ۱+۵ و ایران در نیویورک که در حاشیه مجمع برگزار شد، تأکید کرد پکن مشتاق به حفاظت از برجام است و لغو آن را «ضربه‌ای بر فرآیند مقابله با اشاعه هسته‌ای در جهان و موجب وخامت وضعیت خاورمیانه» دانست. وی نیز مانند مکرون، تجربه ایران را به کره شمالی پیوند زد و گفت برجام می‌تواند ایران را از تبدیل‌شدن به یک کره شمالیِ دیگر بازدارد.

وانگ بدون اشاره صریح به آمریکا از همه طرف‌ها خواست نیمه پر برجام را ببینند زیرا هر توافقی نواقص خود را دارد. وی یادآوری کرد کنارگذاشتن برجام، اقناع پیونگ‌یانگ به حاضرشدن سر میز مذاکره را دشوار می‌سازد. وی و لاوروف، ۴ ژوئیه سال جاری نقشه راهی را برای کاهش تنش میان آمریکا و کره شمالی و آغاز مذاکرات، تنظیم و اعلام کرده‌اند.

جمع‌بندی

بولتون گفته بود باید جهان را توجیه کنیم تهران با وجود برجام همچنان به رفتارهای خطرناکش ادامه می‌دهد. این رفتارهای خطرناک در منطقه و برخی مسائل داخلی از جمله مسأله کُردها در ایران را برجسته و مستند کنیم و پس از اعلام خروج از توافق، یک پویش بزرگ راه انداخته، هم کنگره را در بازی بیاوریم و هم در جهان دوره بیفتیم و همه را با خود همراه کنیم.

حالا اگر ترامپ در ۱۵ اکتبر، پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را تأیید نکند، عملاً به این معنا است که توپ را در زمین کنگره انداخته تا بار دیگر تحریم‌هایی که اوباما «فلج‌کننده» می‌خواند، باز گردد و این بدان معنا است که آمریکا برجام را زیر پا گذاشته است. با وجود مهر تأیید آژانس انرژی اتمی و موگرینی بر کارآمدبودن برجام در محدودسازی ایران، اقدام احتمالی ترامپ هزینه زیادی برای آمریکا خواهد داشت بنابر این او در مدت باقی‌مانده اگر علامت خاصی از همراهی ایران با بازنگری در برجام نبیند، احتمالاً تلاش می‌کند از طریقی حمایت اروپاییان را از پیشنهاد خود جلب کند، با اعطای یک امتیاز یا وعده. تنها در این صورت است که توپ در زمین تهران می‌افتد و ایران تنها مانده، مجبور می‌شود بین بازنگری در برجام و بازگشت به شرایط پیش از برجام، یکی را انتخاب کند. لازم به ذکر نیست که حرف‌های مکرون نشان داد اینکه تصور کنیم اروپاییان قطعاً با بازنگری در برجام موافقت نخواهند کرد اشتباه است.

پیشنهاد ما این است که در چنین شرایطی، تهران دائماً دولت‌های اروپایی را به بازگشت به پیش از برجام تهدید کند، بدین معنا که نشان دهد اولاً می‌تواند هر تحریمی را دور بزند ثانیاً همه چیز برای تداوم قدرتمند پیشرفت‌های هسته‌ای و غنی‌سازی ۲۰ درصدی اورانیوم و مانند آن آماده است. این کاری است که البته مسئولان عالیرتبه ایران هم‌اکنون نیز صورت می‌دهند اما پایبندی در آن و کوتاه‌نیامدن ضامن موفقیت است. این چشم‌انداز برای اروپاییان خطرناک می‌نماید و در نتیجه با تندروی‌های ترامپ به امید موافقت ایران با بازنگری در برجام همراهی نخواهند کرد.

ممکن است پرسیده شود چرا تهران با وجود خروج یکجانبه ترامپ از توافق هسته‌ای باز هم آن را با اروپاییان ادامه ندهد؟ پاسخ این است که این یک بازی دوسرباخت برای ایران خواهد بود زیرا اروپا توان خنثی‌سازی تحریم‌های آمریکا را ندارد. بنابر این تحریم‌ها بازگشته اما محدودیت‌های بر برنامه هسته‌ای برداشته نمی‌شود.

سناریوی دیگر به احتمال خروج آمریکا از برجام بدون بازگرداندن تحریم‌های «فلج‌کننده» برمی‌گردد. برساختن فضای جهانی علیه فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای ایران و گره‌زدن آن با بحران کنونی در شبه‌جزیره، ممکن است راهی باشد که واشینگتن برای نشان‌دادن ناکارآمدی برجامِ صرفاً هسته‌ای و لزوم ورود به حوزه‌های جدید با هدف فشار بر ایران برگزیده است، بدون اینکه افکار عمومی جهانی را علیه آمریکا به دلیل بازگرداندن تحریم‌ها در عین پایبندی ایران به توافق هسته‌ای برانگیزد.

همراهی اروپاییان در این مسیر و تهدید به اتخاذ سیاست عدم سرمایه‌گذاری در ایران (بدون تصویب رسمی تحریم) یا فروش تسلیحات به دشمنان منطقه‌ایِ آن در صورت عدم موافقت ایران با مذاکره در حوزه‌های جدید به ویژه فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای، ممکن است کار را بر تهران دشوار سازد. در چنین شرایطی، تأکید بر لزوم پایداریِ برجام از سوی فرانسه و بریتانیا و حتی روسیه و چین، نه تنها به نفع ایران تعبیر نمی‌شود، بلکه توپ را در زمین ایران می‌اندازد به این معنا که عملاً انتظار می‌رود تهران با قبول تعهدات بیشتر در حوزه‌های موشکی و منطقه‌ای، رضایت آمریکا را برای باقی‌ماندن در برجام و باقی‌ماندنِ برجام به دست آورد.

این احتمال، خلاف ظاهرش می‌تواند بدترین سناریو برای ایران و تصمیم‌سازانِ آن باشد اما پرسش این است که اولاً آیا دولت ترامپ هوشمندیِ اجرای دقیق این سیاست پیچیده و جلب اجماع اروپاییان را دارد یا خیر، و ثانیاً آیا توانمندی‌های موشکی و نفوذ منطقه‌ای ایران به آن سطح نرسیده است که قابل محدودسازی نباشد؟

منابع

http://edition.cnn.com/2017/09/19/politics/trump-un-speech-world-leaders-react/index.html

https://www.theguardian.com/us-news/2017/sep/19/donald-trump-threatens-totally-destroy-north-korea-un-speech

https://gadebate.un.org

http://edition.cnn.com/2017/09/19/world/macron-north-korea-iran-amanpour-interview/index.html

https://www.theatlantic.com/international/archive/2017/09/the-future-of-the-iran-nuclear-deal-is-in-trumps-hands/540348

https://www.reuters.com/article/us-usa-trump-iran-exclusive/exclusive-trump-to-weigh-more-aggressive-u-s-strategy-on-iran-sources-idUSKCN1BM2WJ

http://presstv.ir/Detail/2017/09/20/535878/Iran-Britain-JCPOA-Rouhani-May

https://www.cfr.org/backgrounder/what-are-economic-sanctions

http://www.chinadaily.com.cn/world/2017-09/21/content_32305707.htm