به گزارش مشرق، وزیر خارجه آمریکا همزمان با «حیدر العبادی» نخست‌وزیر عراق، اواخر مهرماه وارد عربستان شد و طبق اعلام واشنگتن، تیلرسون در نشست «شورای هماهنگی سعودی- عراقی» مشارکت کرد. این دیدار سه جانبه باعث شده است تا کارشناسان تحلیل های مختلفی را مطرح کنند، چرا که محور اصلی این دیدار اعلام شورای هماهنگی عراق و عربستان بود. این مسئله به معنای این است که عربستان می تواند در عراق با پوشش بازسازی حضور داشته باشد.
عربستان پیش از این نیز نماینده خود، یعنی ثامر السبهان را به شهر الرقه فرستاده بود تا در امر بازسازی سوریه مشارکت عربستان را اعلام کند. معنای این اقدامات این است که بن سلمان به عنوان حاکم واقعی عربستان سعی دارد از طریق اقتصادی در عراق و سوریه نفوذ کند. اما در پس پرده این برنامه های اقتصادی چه چیزی نهفته است؟ به نظر می رسد این مسئله را باید در سیاست خاورمیانه ای ترامپ جستجو کرد.
سیاست خاورمیانه ای ترامپ
گسترش نفوذ ایران در منطقه به ویژه عراق و سوریه باعث نگرانی دولت ترامپ شده و واشنگتن به روش های مختلف به این امر اعتراف کرده است. ترامپ در اولین روزهای ریاست جمهوری اش در پیامی در تویتر اعلام کرد که: "ایران به شکل روزافزون و به سرعت در حال سلطه بر عراق است".
وی همچنین طی یک تماس تلفنی با حیدر العبادی درباره "تهدید ایران در منطقه" سخن گفت. این مسئله باعث شده است تا ترامپ به دنبال روش هایی برای سدِ نفوذ ایران در منطقه و به ویژه عراق برآید. به نظر می رسد که دولت ترامپ بدین منظور چشم به خزانه عربستان دوخته است.
پیش از سفر وزیر خارجه آمریکا به منطقه رسانه های غربی اعلام کردند، رکس تیلرسون در جریان سفرش به خاورمیانه تلاش می‌کند هدف ایالات متحده برای ایجاد محور سعودی- عراقی علیه ایران در منطقه را محقق کند. خبرگزاری آمریکایی «آسوشیتدپرس» گزارش داد که «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا به پیروزی در نبرد نفوذ در عراق بر ضد ایران چشم دوخته است.
آسوشیتدپرس، سه روز قبل از این سفر در گزارشی نوشت که وزیر خارجه آمریکا امیدوار به تحقق چیزی است که دیپلمات‌های آمریکایی طی سال‌ها در تحقق آن شکست خورده‌اند، و آن ایجاد هم پیمانی جدید میان عربستان سعودی و عراق است، به‌گونه‌ای که درهای جهان عرب بر روی ایران بسته شود. ایالات متحده آمریکا معتقد است که محور جدید میان ریاض و بغداد به‌عنوان گامی مهم در رویارویی با نفوذ فزاینده ایران از خلیج‌فارس تا دریای مدیترانه است.
مقام‌های آمریکایی اعلام کردند تیلرسون به این امید به ریاض رفت که سعودی‌های پولدار و غنی از نفت را در جهت کمک به پروژه‌های عظیم بازسازی عراق در شهرهایی چون موصل ترغیب کند. بر این اساس، طرح دولت ترامپ برای ایجاد همگرایی میان بغداد و ریاض تازه نیست و چند ماهی است که مشاوران امنیتی رئیس‌جمهوری آمریکا روی آن کار می‌کنند. این در حالی است که به گفته مشاور امنیت ملی دونالد ترامپ، او در پی «عراقی باثبات است، اما عراق باثباتی که با ایران هم سو نیست». هربرت مک‌مستر، مشاور ترامپ، همین چند روز پیش بر نکته‌ای تأکید کرد که می‌توان آن را پیش‌درآمدی بر سفر رکس تیلرسون دانست؛ به گفته این مقام عالی‌رتبه، آمریکا بر اساس راهبردی تازه به دنبال احیای ائتلاف با متحدان سنتی خود در منطقه است تا از این طریق تعادل قوا در این منطقه برقرار شود.
بنابراین به نظر می رسد که دولت ترامپ به دنبال کاهش نفوذ ایران در عراق از طریق عربستان است.
جایگاه عراق در سیاست های عربستان
در سیاست های عربستان، عراق جایگاه ویژه ای دارد، اما بحث نفوذ ایران به عنوان بزرگترین رقیب عربستان در عراق باعث شده است تا ریاض با وجود تمام اختلافات با دولت بغداد به دنبال تنش زدایی برآید. به دنبال این مسئله عادل الجبیر در مقام وزیر خارجه عربستان سعودی پس از ۱۴ سال در اسفندماه ۹۵ یعنی چند هفته پس از آغاز ریاست جمهوری دونالد ترامپ به همراه هیئتی وارد عراق شد و با حیدر العبادی، نخست وزیر و ابراهیم جعفری، وزیر خارجه این کشور، دیدار و گفت‌وگو کرد.
این نخستین سفر یک دیپلمات ارشد سعودی به عراق از سال ۲۰۰۳ محسوب می‌شد. وی عربستان و عراق را "دو پاره یک تن" خواند و همچنین قول همکاری های گسترده اقتصادی و امنیتی با "کشور برادر، عراق" را داد. این تحول عمیق در مواضع عربستان، با به قدرت رسیدن ترامپ در آمریکا معنای مهمی می یابد. دولتمردان تازه به قدرت رسیده در آمریکا همواره نگرانی خود از نفوذ ایران در منطقه را ابراز کرده اند. جیمز ماتیس وزیر دفاع سابق آمریکا نیز به شدت از رشد نفوذ ایران در منطقه اظهار نگرانی کرده است.
وی در سال ۲۰۱۴ هنگامی که هنوز وزیر دفاع نبود خواستار تهیه طرحی جامع برای مقابله با داعش و گروه های نزدیک به ایران همچون حزب الله لبنان و گروه های شبه نظامی شیعه در عراق شد. ماتیس تاکید کرد که در درازمدت خطر نیروهای نزدیک به ایران بیشتر از داعش خواهد بود.
با این توضیحات سفر تیلرسون به ریاض و اعلام شورای هماهنگی دو کشور عراق و عربستان به معنی فراهم آوردن یک قلمرو اقتصادی پُرسود برای عربستان است و این کشور می تواند نفوذ سیاسی خود را هم از این راه در مناطق سنی نشین عراق افزایش دهد و در مقابل ایران، قلمرو نفوذی در عراق برای خود دست و پا کند. همزمان صالح جاسر، مدیر کل شرکت خطوط هوایی سعودی اعلام کرد که این شرکت از دوشنبه هفته آینده (۳۰ اکتبر) پس از ۲۷ سال پروازهای خود را به عراق از سر می گیرد.
به گفته جاسر، شرکت خطوط هوائی سعودی روزانه دو پرواز به بغداد خواهد داشت. اعلام رسمی از سرگیری پروازهای خطوط هوایی سعودی به عراق همزمان با حضور حیدرعبادی نخست وزیر عراق در ریاض و امضای موافقتنامه ای میان او و پادشاه سعودی برای تشکیل شورایی برای همکاری میان دو کشور انجام گرفت.
پایان سخن
تلاش برای جدا کردن عراق از ایران در رأس برنامه‌های دولت ترامپ قرار دارد. تیلرسون با سفر به ریاض و میانجیگری میان عراق و عربستان، سودای مهار نفوذ ایران در بغداد، صنعا، دمشق و بیروت را در سر دارد. سفر تیلرسون به منطقه تنها ۱۰ روز پس از عدم تایید پایبندی ایران به برجام از سوی رییس‌جمهور امریکا و قرار گرفتن توپ توافق هسته‌ای در زمین کنگره به مدت ۶۰ روز آینده انجام گرفت. در چنین شرایطی وزیر امور خارجه ایالات متحده را می‌توان مجری سیاست‌های جدید خصم‌آمیز واشنگتن در قبال تهران در سایه دولت جدید این کشور دانست.
رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه آمریکا در نشست کوتاهی که به همراه عادل جبیر، وزیر امور خارجه عربستان در ریاض با خبرنگاران داشت، سپاه پاسداران ایران را متهم کرد که منطقه را به نابودی کشانده و از اروپایی‌ها خواست به تحریم‌هایی بپویندند که دولت ایالات متحده علیه ایران برقرار کرده است. او از نیروهای حشد الشعبی که با داعش می‌جنگیدند خواست که به خانه‌هایشان بازگردند و اداره و بازسازی مناطقی را که از اشغال داعش خارج شده به مردم این مناطق بسپارند.
تیلرسون و عادل جبیر از نقشی سخن گفتند که عربستان سعودی می تواند در بازسازی مناطقی ایفا کند که از اشغال داعش در عراق خارج شده است. در نهایت با حضور العبادی در ریاض، نشست هماهنگی میان مقام‌های دو کشور برگزار شد و با شکل گرفتن شورایی برای همکاری‌های مشترک دو طرف توافق کردند که در دو حوزه مبارزه با داعش و بازسازی مناطق عراق که به دست این گروه تخریب شده با هم همکاری داشته باشند.
این اظهارات و اقدامات می تواند برای ایران مسئله ساز باشد. در واقع هم در عراق و هم در سوریه، عربستان و آمریکا سعی دارند با پوشش بازسازی مناطق جنگی به دنبال اجرای برنامه های خود باشند. این مسئله می تواند هشداری برای ایران نیز باشد، به ویژه در عراق برنامه های عربستان بسیار رسمی تر و روشن تر در حال اجرا شدن است.
عربستان سعی دارد تا با استفاده از ابزار اقتصادی در مناطق سنی نشین عراق نفوذ کند و این مسئله می تواند برنامه های عربستان با هدف ایجاد اقلیم سنی در عراق را کلید بزند. تثبیت جایگاه اقتصادی عربستان در عراق به معنای آن خواهد بود که ریاض می تواند در فرایند سیاسی عراق تاثیرگذار باشد و این امر مستقیما به معنای کاهش نفوذ ایران است. هرچند دولت حیدرالعبادی نشان داده است که مواضع یکسانی با تهران دارد و کمک های عربستان را تنها در راستای اصل تنش زدایی و همکاری با کشورهای منطقه قبول کرده است، اما نباید از اهداف مداخله جویانه عربستان در عراق غفلت کرد.
منبع: پایگاه بصیرت