سرویس چهان مشرق - روز گذشته (شنبه) «سعد الحریری»، نخست وزیر لبنان در اقدامی غیر منتظره، از سمت نخست وزیری دولت لبنان استعفا داد. این استعفا در حالی صورت گرفت که حریری نه در لبنان، بلکه در ریاض، پایتخت عربستان سعودی حضور داشت و از همانجا استعفای خود را اعلام کرد.
حریری در بیانیه استعفای خود که رسانه های سعودی آن را منتشر کردند، عنوان کرده بود: ایران با مداخله های خود در امور کشورهای عربی، شکست خورده و این کشور با تلاش هایش جهت اعمال نفوذ در لبنان، به حاکمیت دولت لبنان تجاوز کرده است.
نخست وزیر مستعفی لبنان در ادامه اظهارات ضد ایرانی خود تصریح کرده بود: دست های ایران در منطقه قطع خواهد شد و قبول نخواهیم کرد که لبنان به مکانی برای تهدید امنیت منطقه تبدیل شود.
سعد الحریری با ادعای اینکه گروه هایی بر لبنان سیطره دارند که در راستای منافع ملی آن حرکت نمی کنند و از خارج لبنان حمایت می شوند، افزوده بود: هر جا ایران حضور یابد، ویرانی و فتنه آنجا را فرا خواهد گرفت، چراکه خواهان نابودی جهان عرب است.
وی همچنین با این ادعا که لبنان در شرایطی شبیه شرایط پیش از ترور پدرش «رفیق الحریری»، نخست وزیر اسبق لبنان به سر می‌برد، حزب الله را نیز مورد حمله قرار داده و گفته بود: حزب الله با زور و قدرت سلاح به خواسته های خود در داخل لبنان دست یافت، در حالی که مداخله های این جنبش در آن سوی مرزها باعث ایجاد مشکلات با کشورهای عربی پیرامون لبنان شده است.
استعفای حریری و بسترهای آن
پیش از پرداختن به استعفای سعد الحریری، آن هم از خاک عربستان، لازم است، اندکی به عقب باز گردیم و پیش از زمینه های این اقدام حریری را مورد ارزیابی قرار دهیم.
یک: باز هم جنجال آفرینی السبهان
می توان گفت، جرقه استعفای سعد الحریری را «ثامر السبهان»، وزیر مشاور عربستان سعودی در امور خلیج فارس زد. السبهان که پیشتر در سمت سفیر عربستان در بغداد مشغول خدمت بود و به خاطر یاوه گویی ها و دخالت هایش در امور داخلی عراق و تلاش برای فتنه انگیزی های طایفه ای و مذهبی اش توسط دولت مرکزی عراق از این کشور اخراج شده بود، بیست و نهم ماه اکتبر روی سخنان جنجالی اش را به سمت جنبش حزب الله لبنان کرده، این جنبش را گروهی تروریستی خوانده و از سکوت دولت و ملت لبنان در برابر اقدامات رزمندگان حزب الله ابراز تعجب کرده بود.
در ادامه این اظهارات فتنه انگیزانه که با انتقاد و محکومیت محافل لبنانی مواجه شده بود، السبهان روز بعد، سی ام اکتبر، در صفحه «توئیتر» خود مدعی شده بود، آنچه حزب الله انجام می دهد، جنایاتی ضد بشری است که بازتاب های آن بدون تردید دامنگیر لبنان خواهد شد.
وی در ادامه همه لبنانی ها را تهدید کرده بود، باید بین گزینه با حزب الله یا علیه حزب الله یکی را انتخاب کنند، چون خون عرب ها که به دست حزب الله ریخته می شود، «ارزشمند» است.
توئیت های تهدید آمیز السبهان به چند جهت حائز اهمیت است:
- موفقیت حزب الله و ارتش لبنان در ریشه کنی غده سرطانی «داعش» و «جبهه النصره» از ارتفاعات شرقی لبنان و در دست گرفتن کنترل کامل این مناطق، پس از پاکسازی آنها لوث تروریسم تکفیری
- هم زمانی آن با آغاز رزمایش نظامی رژیم صهیونیستی در مرزهای مشترک با لبنان، در این ارتباط روزنامه اسرائیلی «هاآرتص» هدف از برگزاری این مانور را پس از ۱۹ سال، در هم کوبیدن قدرت نظامی حزب الله لبنان در جنگ فرضی عنوان کرده بود
- افزایش تعرض های پی در پی رژیم صهیونیستی علیه حاکمیت لبنان و نقض حریم هوایی این کشور؛ به گونه ای که «یعقوب ریاض صراف»، وزیر دفاع لبنان ضمن اعتراض شدید به تجاوزها، خاطرنشان کرده بود که جنگنده های رژیم صهیونیستی طی یک ماه بیش از ۱۵۰ بار حریم هوایی لبنان را نقض و از حریم هوایی لبنان برای هدف قرار دادن اراضی سوریه استفاده کرده اند.
- موفقیت ها و پیروزی های میدانی و نظامی ارتش سوریه و محور مقاومت در شرق سوریه و ارتش و نیروهای بسیج مردمی عراق موسوم به «الحشد الشعبی» در غرب این کشور در مبارزه با داعش که حزب الله در آن سهم بسزایی ایفا کرده بود، به نحوی که بسیار از صاحبنظران منطقه و جهان کار داعش در عراق و سوریه را یکسره شده ارزیابی کرده بودند
دو: سفر غیر منتظره سعد الحریری به ریاض
هم زمان با اظهارات مداخله جویانه و فتنه برانگیز السبهان، سعد الحریری روز سی ام ماه اکتبر پس از لغو جلسه هیئت دولت درباره قانون انتخابات، به صورت شتاب زده و بدون اعلام قبلی به عربستان سفر می کند تا با «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان دیدار و گفت و گو کند.
این سفر ناگهانی از آن جهت خبر ساز شد که السبهان در توئیت های خود تاکید کرده بود که «این سخنان موضع شخصی او نیست و روزهای آینده این گفته را ثابت خواهد کرد».
سفر غیر منتظره حریری به عربستان همه توجهات را در داخل لبنان به خود معطوف کرد و سوالات زیادی را درباره زمانبندی و اهداف آن مطرح ساخت. برخی محافل لبنانی از این سفر به منزله «اتخاذ مواضع جدید» یاد نموده و خاطر نشان کردند: این سفر یک سفر معمولی نیست، بلکه در چارچوب سفر اخیر برخی شخصیت های لبنانی مخالف حزب الله همچون «سمیر جعجع»، رهبر حزب «نیروهای لبنانی» و «سامی الجمیل»، رهبر حزب «الکتائب» لبنان به عربستان قرار می گیرد.
لذا این سفر را نوعی فراخواندن نخست وزیر لبنان ارزیابی کردند که با هدف تشکیل جبهه ای جدید علیه حزب الله انجام می گیرد، جبهه ای که به نظر می رسد، با نزدیک شدن لبنان به زمان برگزاری انتخابات پارلمانی (اردیبهشت آینده)، تلاش ها برای تشکیل جبهه ای جدید و گسترده تر علیه حزب الله با هدایت عربستان سعودی بیشتر می شود.
در همان زمان این محافل لبنانی به این نکته مهم نیز اشاره کرده بودند که در کشاکش فشارهای سیاسی همه جانبه عربستان و تحریم های اقتصادی جدید آمریکا علیه مسئولان حزب الله در دولت و مجلس لبنان، باید منتظر ماند و دید دولت لبنان چگونه این وضعیت بغرنج را پشت سر خواهد گذاشت، آیا نخست وزیر لبنان در زیر بار فشارهای پی در پی راهی جز استعفا پیدا خواهد کرد؟
سه: سفر ولایتی به لبنان
سفر بسیار مهم «علی اکبر ولایتی»، مشاور عالی رهبر معظم انقلاب به لبنان و دیدار با سعد الحریری در گیرودار اختلافات تهران – ریاض که حاوی چندین پیام، به شرح ذیل بود:
- سخنان ولایتی درباره نیت محور مقاومت برای آزاد سازی شهر رقه بعد از آزادسازی شهر بوکمال نشان داد، محور مقاومت با قدرت تمام از وحدت و سیادت سوریه دفاع می کند و در مقابل اقدامات آمریکا که به بهانه حمایت از کُردها وحدت سوریه را بازیچه قرار داده، کوتاه نخواهد آمد
- دیدار و گفت و گو با «سید حسن نصر الله»، دبیرکل حزب الله و مطلع کردن او از نتایج سفر «ولادیمیر پوتین»، رئیس جمهوری روسیه به تهران و ملاقات وی با امام خامنه ای و وجود توافق نظر بین طرفین مبنی در پرونده های لبنان و سوریه و اجماع نظر بر لزوم حفظ ثبات لبنان
- اعلام حمایت مجدد تهران از «میشل عون»، رئیس جمهوری و دولت و ثبات لبنان که در دیدار ولایتی با میشل عون مورد تاکید مجدد قرار گرفت
- مهمتر از همه آنکه سفر ولایتی این پیام را داشت که تهران در مرحله کنونی اهمیت زیادی بر روی کار ماندن دولت الحریری قائل است
سفر شتاب زده حریری به عربستان
تنها به فاصله یک روز پس از دیدار حریری با ولایتی در بیروت شاهد سفر شتابزده وی به عربستان سعودی بودیم تا استعفای تحقیرآمیز خود را از ریاض اعلام کند، استعفایی که اگرچه غافلگیر کننده بود، اما غیر قابل پیش بینی نبود.
چراکه حریری متولد ریاض، پایتخت عربستان است و به جز شناسنامه لبنانی دارای تابعیت سعودی نیز می باشد و بیشتر خود را وابسته و پیرو بدون چون و چرای آل سعود می داند.
حریری ۴۲ ساله تا پیش از ترور پدرش، رفیق حریری در سال ۲۰۰۵ میلادی در عرصه سیاسی لبنان حضور نداشت و اغلب به اداره شرکت های بازرگانی و مالی پدرش در عربستان و لبنان مشغول بود.
وی نیز مانند پدرش روابطی قوی و بسیار نزدیک با خاندان سعودی دارد و بیشتر اوقات فراغتش را در عربستان می گذراند. علاقه وی به خاندان سعودی به اندازه ای است که حتی نام یکی از فرزندانش را «عبد العزیز» گذاشته است.
حریری پس از ترور پدرش در انتخابات پارلمانی ۲۰۰۵ لبنان به پارلمان راه یافت و ریاست فراکسیون پارلمانی «المستقبل» را برعهده گرفت و تاکنون دوبار به لطف سعودی ها به مقام نخست وزیری لبنان دست یافته است.
وی به علت در اختیار داشتن باندهای قدرت و ثروت و ریاست بر جریان وابسته به آل سعود در لبنان همواره سعی کرده به جنبش حزب الله و مقاومت لبنان ضربه بزند، اوج این تلاش ها را می توان طی بحران تحمیلی بر سوریه ملاحظه کرد که جریان متبوعش نقش زیادی را در حمایت از تروریست های مسلح در سوریه ایفا کرده است.
بر اساس اسناد افشا شده «ویکی لیکس»، سعد الحریری در خیانت به ملت سوریه با آمریکایی ها نیز همکاری می کرده و در دیدار با مسئولان ارشد کمیته روابط خارجی مجلس سنای آمریکا در بیروت در سال ۲۰۰۶ میلادی آنها را تشویق کرده بود که در راستای براندازی نظام سوریه تلاش کنند. حالا هم در چارچوب طرح آمریکا و عربستان برای مهار حزب الله و تشدید ایران هراسی در منطقه سناریو قابل پیش بینی استعفا را پیاده کرده است.
استعفای حریری: سناریویی سعودی و قابل پیش بینی
دلایل بسیاری وجود دارد که موجب می شود، از استعفای سعد الحریری به عنوان سناریویی در درجه اول سعودی و در درجه بعدی سناریویی قابل پیش بینی یاد شود، از جمله اینکه:
- عدم دستیابی سعودی ها به حداقل منافع و اهداف خود از پرونده «خلأ ریاستی» در لبنان و پروسه تسهیل ریاست جمهوری میشل عون
- همسویی و همگرایی سعد الحریری با حزب الله و جریان مقاومت، طی یک سال اخیر که به نخست وزیری لبنان رسیده بود
- شکست طرح ها و توطئه های منطقه ای آمریکا، رژیم سعودی و رژیم صهیونیستی در سوریه و عراق و یمن و عدم دستیابی به حداقل اهداف مشخص شده
- قدرت گیری محور مقاومت به رهبری جمهوری اسلامی ایران و بیم از تبدیل شدن این محور به بازیگری غیر قابل مهار در منطقه، به ویژه آنکه این محور بازیگر جهانی قدرتمندی چون روسیه را در کنار خود دارد و با اتحاد با یکدیگر پیروزی های بزرگی را در سوریه و عراق محقق کرده اند، این پیروزی ها تنها به پرونده داعش در این دو کشور پایان نمی دهد، بلکه پایانی بر حضور و نفوذ آمریکا در این کشورها تلقی می شود و این لطمه ای بزرگ به اهداف و منافع آمریکا و رژیم های سعودی و صهیونیستی در منطقه وارد خواهد کرد
سلفی که پشت پرده ها را برملا کرد
پس از استعفای سعد الحریری بسیاری از کارشناسان در اولین تحلیل خود، به نقش تاثیر گذار چهره فتنه انگیز سعودی «ثامر السبهان» اشاره می کنند. آنچه این اظهار نظر را تایید می کند، عکس سلفی است که سعد الحریری را در کنار السبهان نشان می دهد.
سعد حریری درباره نشستی که اخیراً با ثامرالسبهان داشت، در صفحه شخصی خود نوشته بود: «نشستی طولانی با دوستم، ثامر السبهان داشتم».
ثامر السبهان هم درباره این نشست چنین نوشته بود: «نشست طولانی و ثمربخش و مفیدی با برادرم سعد حریری داشتم و طی آن با هم درباره مسائل بسیاری به توافق رسیدیم که برای لبنانی های عزیز اهمیت دارد و به یاری خدا، آینده بهتری در پیش است».
چه بسا تعبیر جمله «آینده بهتری در پیش است» را در استعفای سعد حریری جست و جو کرد که سعودی ها فراهم کردن مقدمات آن را به ثامر السبهان سپرده بودند.
وی پس از تصدی مسئولیت جدید و ارتقای سمت از سفیر به وزیر مشاور، مأموریت ایجاد تنش و بحران زایی در کشورهای عربی و تلاش برای برهم زدن ثبات سیاسی منطقه را در راستای اهداف آل سعود با جدیت بیشتری دنبال کرد.
از سفرهای متعدد به لبنان برای تحریک گروه ها و جریان های سیاسی این کشور علیه حزب الله گرفته تا سفر غیر منتظره و سؤال برانگیز به شهر «رقه» در سوریه پس از آزادی آن توسط گروه های مسلح مورد حمایت آمریکا و آخرین آن، پیاده سازی سناریو استعفای سعد حریری، چون تا پیش از اعلام استعفا، هیچ نشانه ای که به استعفای قریب الوقوع حریری اشاره کند، وجود نداشت.
از سوی دیگر، سعد حریری در سفر اخیر خود به عربستان پس از دیدار با «محمد بن سلمان»، ولی عهد سعودی در صفحه شخصی خود چنین نوشته بود: «هر باری که با جناب ولیعهد محمد بن سلمان دیدار می کنم، باورم به اینکه ما و رهبران سعودی درباره ثبات و عربیت لبنان کاملاً اتفاق نظر داریم، بیشتر می شود».
ارتباط سفر حریری با سفر ولایتی
در این میان برخی منابع منطقه ای، سفر حریری به عربستان و اعلام استعفای وی از ریاض را با سفر ولایتی به بیروت مرتبط دانسته و تصریح می کنند: طی سفر اول حریری به عربستان و دیدار با بن سلمان، حریری از طریق بن سلمان مطلع شده بود که روسیه قصد دارد، اختلافات بین ریاض و تهران را برطرف کند. در این بین، سعودی ها به عنوان امتیاز خواهان نفوذ بیشتر در عراق، سوریه و یمن شده بودند.
پس از این، ریاض در انتظار پاسخ ایران به خواسته اش بوده که از طریق حریری به آنها منتقل شده است. حریری نسبت به نقش روسیه خوش بین بود، اما پاسخ ایران که توسط هیئتی به ریاست علی اکبر ولایتی به وی انتقال یافته بود، پاسخی منفی و برخلاف خواسته سعودی ها بوده که توسط حریری به سعودی ها ابلاغ می شود. عربستان که پاسخ را مطابق خواست خود نمی بیند، سناریو استعفای حریری را برای اعمال فشار بر حزب الله با هدف اعمال فشار غیر مستقیم بر تهران مطرح می کند.
بر اساس این روایت استعفای حریری با دیگر تحولات منطقه نیز مربوط می شود که مهمترین آنها، موفقیت ارتش سوریه و متحدانش در محور مقاومت در آزادسازی شهر دیر الزور و در دست گرفتن کنترل کامل آن است که برای سعودی ها از اهمیت بسیاری برخوردار است.
چون سعودی ها دیر الزور را امتدادی برای عشایر خود و حیاط خلوت عربستان در شرق سوریه می دانند. علاوه بر اینکه، آزادسازی این شهر، به معنای وصل شدن راه موصلاتی زمینی بین بیروت و تهران است.
از دیگر دلایل این استعفا علاوه بر مقابله با نفوذ منطقه ای ایران باید به مقابله با نفوذ و قدرت گیری حزب الله نه تنها در داخل لبنان، بلکه پس از اثبات توانمندی هایش در بحران سوریه و طی مبارزه با تروریسم تکفیری مورد حمایت عربستان، در منطقه است.
همچنین سعد حریری با اعلام استعفای خود از کشور عربستان تلاش داشته، این پیام را به ایران و مقاومت حزب الله بدهد که وی همچنان حامی سیاست های سعودی در لبنان است که در تقابل با ایران و مقاومت حزب الله نمود پیدا می کند.
همچنین حریری با اعلام استعفای خود در عربستان بار دیگر بر وجود علقه ها و وابستگی های بسیار شدید بین خاندان حریری و خاندان سعودی تاکید کرد، به حدی که عربستان را همچون کشور خود دانسته و از آن استعفای خود را اعلام کرده است.
افزون بر آن، حریری با انتخاب عربستان نشان داد که در جناح بندی های منطقه ای همچنان و چه بسا بیش از پیش در محور عربستان سعودی قرار دارد.
از جهتی نحوه استعفای سعد حریری نشان می دهد، وی از سوی عربستان سعودی بسیار در معرض فشار قرار داشته است، به گونه ای که سعودی ها حتی به وی اجازه ندادند، استعفای تشریفاتی و معمول را از کشورش تقدیم نماید.
این بدین معناست که سعودی ها سعد حریری را مهره ناکارآمد و برگ سوخته خود در عرصه داخلی لبنان دانسته که توان رویارویی با هیچ یک از مخالفان داخلی و خارجی عربستان را ندارد، لذا بقای آن را نه تنها برای اهداف و منافع خود در داخل لبنان مناسب و مفید ارزیابی نکرده اند، بلکه تهدید کننده این منافع و اهداف دانسته، به سرعت خواستار کناره گیری وی از قدرت شده اند.
این درحالی است که نباید فراموش کرد، یکی از اهداف سعودی از واداشتن حریری به استعفا، اعمال فشار بر تهران و حزب الله و محور مقاومت جهت تغییر معادلات منطقه ای و تغییر کفه موازنه ها به سود خود این بار از لبنان است، به ویژه آنکه تلاش های آنها پس از شکست در سوریه و عراق، در کردستان نیز با طرح جدایی این منطقه از دولت مرکزی بغداد با ناکامی تلخ مواجه شد.
پیامدهای استعفای حریری
درباره پیامدهای استعفای حریری چندین سناریو مطرح است که در ادامه به آنها اشاره می شود:
یک: تشدید فشار بر لبنان
اگرچه استعفای حریری تقابل و تنش بین عربستان و مقاومت حزب الله را تشدید می کند، اما این تقابل هیچ گاه به رویارویی نظامی منجر نخواهد شد، اما فشارهای سیاسی و مالی بر روند امور جاری در لبنان تاثیر منفی گذاشته، شرایط سختی را در آینده برای این کشور رقم می زند. از جمله اینکه این استعفا به معنای باطل شدن و لغو تمام توافقات صورت گرفته در عرصه سیاسی لبنان بین گروه و جریانی لبنانی بوده که منتهی به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و تشکیل دولت در این کشور شده است.
دو: تعویق برگزاری انتخابات
استعفای حریری سبب تعویق برگزاری انتخابات پارلمانی در لبنان خواهد شد که مقرر است، اردیبهشت ماه سال آینده برگزار شود. دلیل آن هم بروز تنش های جدید و تشدید اختلافات گذشته بین گروه ها و جریان سیاسی لبنانی است. بالطبع در چنین شرایطی نمی توان انتظار برگزاری انتخابات را داشت و این به نوبه خود موجب تعویق برگزاری انتخابات در این کشور خواهد شد که در جای خود بر مشکلات داخلی لبنان خواهد افزود. یکی از مهمترین این مشکلات و چالش ها، بحران تشکیل دولت است، بحرانی که در کنار بحران های اقتصادی و سیاسی چند سالی بود که با آن دست به گریبان بود.
سه: منفجر ساختن اوضاع داخلی لبنان
در این باره که استعفای حریری تصمیمی سعودی بوده، جای هیچ شک و تردیدی وجود ندارد. به نظر می رسد، سعودی ها با پیاده سازی سناریو استعفای حریری و به جان هم انداختن گروه ها و جریان فعال در صحنه سیاسی لبنان، برای منفجر ساختن اوضاع داخلی این کشور برنامه ریزی کرده اند.
چهار: عربستان بازیگری تاثیرگذار در لبنان
از سوی دیگر، استعفای حریری را می توان پیامی از طرف عربستان سعودی به بازیگران تاثیر گذار منطقه ای و بین المللی در عرصه لبنان و طرف های مخالف داخلی از جمله حزب الله دانست تا به آنها بگوید که قادر به کنترل اوضاع در لبنان است.