سرویس جهان مشرق - ارتش ترکیه روز شنبه ۳۰ دی‌ماه، عملیاتی با نام «شاخه زیتون» (Olive Branch) علیه کردهای سوریه در منطقه عفرین واقع در شمال سوریه آغاز کرد. آنکارا این عملیات را در راستای حق دفاع مشروع خود می‌داند و از ۱۰ روز پیش حملات توپخانه‌ای خود را به عفرین از طریق مرزهای جنوبی آغاز کرده بود، اما ۲۰ ژانویه زمان رسمی شروع عملیات شاخه زیتون در ابعاد زمینی و هوایی علیه مواضع نیروهای کرد در شمال سوریه اعلام شد.
آنکارا با سوء استفاده از مواضع متزلزل یگان‌های «پ ی د» و اقدام آمریکا برای طرح استراتژی تشکیل نیروهای گارد مرزبانی در مناطق تحت سلطه نیروهای دموکراتیک سوریه عملیات زمینی و موشک‌باران هوایی خود را با مشارکت فعال عناصر ارتش آزاد در اراضی سوریه آغاز کرد. این عملیات از ۳ محور شمال، شمال شرق و شمال غرب آغاز شده و به صورت ویژه شهر عفرین را هدف حملات خود قرار داده است. ترکیه مدتی بعد از آغاز حمله خود به سمت منطقه عفرین، در سایه فشارهای منطقه‌ای و بین‌المللی اعلام کرد که قصد تسلط بر این شهر را ندارد و تنها می‌خواهد حریمی امن در اطراف مرزهای خود به عمق ۳۰ کیلومتر ایجاد کند.
این عملیات ماه‌ها بعد از بسیج نظامی و تبلیغاتی دولت ترکیه آغاز شد. آنکارا برای آماده سازی جهت این عملیات تماس‌های نظامی و سیاسی گسترده‌ای را برگزار کرد، البته این موضوع منجر به رضایت منطقه‌ای و بین‌المللی با عملیات نظامی تجاوز طلبانه و مداخله جویانه ترکیه در اراضی سوریه نشده است.
همزمان با عملیات ارتش ترکیه، روسیه نیز نیروهای خود را که در مناطق روستایی عفرین مستقر بودند، به سمت منطقه تل عجار در جنوب فرودگاه مینگ عقب کشید. وزارت دفاع روسیه با اعلام این موضوع تاکید کرد که این عملیات برای تضمین سلامتی عناصر روسیه در جریان عملیات نظامی ترکیه درعفرین است. این موضوع را می‌توان نشانه تایید ضمنی عملیات ترکیه از سوی مسکو توصیف کرد.
فرصتی که برای «ی پ گ» از دست رفت
کردهای سوریه می‌توانستند جلوی درگیری‌های نظامی در منطقه عفرین را بگیرند، اما آنها این فرصت را از دست داده و صدها هزار نفر از مردم سوریه را در بیش از ۳۰۰ روستا در حومه این شهر در معرض درگیری و جنگ و خشونت قرار دادند. فرصت نجات کردها از عملیات نظامی ترکیه در سایه اصرار آنها به گرایش به سمت تشکیل رژیم مستقل از دولت سوریه از بین رفت. این تلاش‌ها از ۶ ماه گذشته شدت گرفته و نشانه‌های خود را به صورت تدریجی نشان می‌داد. کردها در این راستا تلاش می‌کردند خود را به وقایع سیاسی ارتش سوریه تحمیل کنند.
این فرصت تاریخی هنگامی به کردها داده شد که روسیه پیشنهاد کرد ارتش سوریه به منطقه عفرین بازگردد و نیروهای خود را در آن مستقر کند تا بهانه برای مداخله نظامی ترکیه در شمال سوریه گرفته شود، اما «ی پ گ» (یگان‌های حفاظت مردمی سوریه) این موضوع را رد کرد. کردها اما با توجه به اهمیت راهبردی عفرین سعی داشتند تمام این منطقه را برای خود حفظ کنند. عفرین به لحاظ جغرافیایی در مقایسه با دیگر مراکز کرد نشین نظیر کوبانی و الجزیره در انزوا قرار دارد، اما به علت ارتباط با دریای مدیترانه از اهمیت بالایی برای کردها برخوردار است.
در واقع ۳ عامل اصلی «ی پ گ» را وسوسه کرده بود که بتوانند در سایه فروپاشی داعش، پروژه خود را برای ایجاد رژیم مستقل کرد در اراضی سوریه مستقر کنند و از نگرانی‌های منطقه‌ای ترکیه در این خصوص در امان بماند. عامل اول تصمیم دولت آمریکا برای باقی نگه داشتن نیروهای خود در سوریه برای مهار ایران و ادامه فرسایش روسیه و ارتش سوریه و حزب الله بود. دومین عامل این بود که نیروهای مذکور موفق شدند برخی منابع نفتی و مالی را به دست آورده و بر چاه‌های نفت و تاسیسات استراتژیک در دیرالزور و وادی الفرات مسلط شوند. حمایت آمریکا از تبدیل شدن نیروهای عشایر عربی در منطقه وادی الفرات به نیروهای مرزبانی و حمایت از دستاوردهای نیروهای کرد که موفق به تسلط بر حدود ۲۵ درصد از اراضی سوریه شده بودند، از دیگر عوامل بود که ی پ گ را وسوسه کرد که به سیاست مستقل خود نسبت به دمشق ادامه دهد.
در طرف مقابل، آمریکا از طریق حمایت از کردها تلاش دارد فشارهای بیشتری بر ایران و روسیه وارد کند. به این ترتیب کردها به یکی از بازوان اجرایی عملیات آمریکا در مناطق مختلف سوریه تبدیل شدند. این همان چیزی است که نگرانی ترکیه را در منطقه افزایش داده و به تبع آن ایران و روسیه و سوریه نیز اولویت ها و استراتژی خود را در شمال سوریه تغییر دادند.
انگیزه‌های آنکارا از آغاز عملیات نظامی
مبارزه با جریان‌های استقلال‌طلب کرد یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های ترکیه برای آغاز عملیات نظامی گسترده در مرزهای شمالی سوریه است. از سوی دیگر تلاش‌های شش‌ساله این کشور با پیروزی‌های میدانی گسترده ارتش سوریه به باد رفته است. آنکارا تأسیس رژیم مستقل کردنشین در مناطق مجاوز مرزهایش را خط قرمز اصلی خود به شمار آورده و تحت هیچ شرایطی حاضر به تعامل با این اتفاق نیست.
از سوی دیگر شکست توطئه‌های آنکارا در رابطه با براندازی دولت بشار اسد و تحویل دادن این کشور به جریان اخوان‌المسلمین که از چندین سال پیش آغاز شده بود، باعث شد این کشور به دنبال عرصه‌ای دیگر برای جبران شکست‌های خود در سوریه باشد. علاوه بر اینها نگاه تاریخی آنکارا به مناطق شمالی سوریه به این صورت است که آن را ملک خود به شمار می آورد.
ترکیه وقتی خود را از تحمیل شرایطش به روند سیاسی مذاکرات در رابطه با سوریه بویژه نشست سوچی و آستانه ناتوان دید، تلاش کرد با این ابتکار عمل شوکی را به روند مذاکرات وارد کند. البته آنکارا زمان طولانی را برای رایزنی‌های سیاسی و بین‌المللی جهت جلب توافق کشورهای مذکور برای عملیات نظامی در شمال سوریه هزینه کرد.
افق عملیات نظامی ترکیه در سوریه
تقریبا هیچ قدرت منطقه‌ای و بین‌المللی، مداخله نظامی ترکیه در مرزهای سوریه را تایید نمی‌کند، این موضوع پیچیدگی های عملیات نظامی آنکارا در عفرین را افزایش داده است. آمریکا در مسیر حمایت از کردها و تاسیس گارد مرزبانی و تشکیل مساحتی بالغ بر ۲۸ هزار کیلومتر برای نیروهای کرد با هدف ابقای نیروهای خود در سوریه و فشار بر روسیه و محور مقاومت، مخالف عملیات نظامی ترکیه است. از سوی دیگر مخالفت مسکو با اقدام آمریکا در حمایت از کردها و چشم بستن بر روی تحرکات ترکیه در نبرد عفرین نیز به مثابه چراغ سبز روسیه به ترکیه نیست. بلکه مسکو بیشتر از این عملیات به دنبال آن است که رهبران کرد را برای حضور در کنفرانس گفتگوی ملی سوریه در شهر سوچی روسیه با هدف تشکیل تدریجی سوریه متحد مجاب کند.
همچنین با وجود اتفاق نظر ایران با ترکیه درباره حفظ منافع دو کشور در سوریه و اهمیت ابقای سوریه به شکل متحد و یکپارچه به دور از اعطای حاکمیت فدرالی به کردها، اما این امر مانع نگرانی تهران از گسترش حضور نظامی و نفوذ سیاسی ترکیه در داخل سوریه نمی شود. علاوه بر اینها ادامه ماجراجویی‌های ترکیه در خاک سوریه همچنین با توافق دولت دمشق و کردهای سوریه، می‌تواند با واکنش جدی و خطرناک دمشق مواجه شود.
ترکیه مدعی است که عملیات نظامی مذکور را بر اساس ضرورت و سیاستی که به آنکارا تحمیل شده، آغاز کرده است. بن علی یلدیریم نخست وزیر ترکیه در تشریح عملیات مذکور می گوید که این عملیات در چهار مرحله انجام خواهد شد تا بتواند فضای امنیتی به عمق ۳۰ کیلومتر ایجاد کند. این در حالی است که رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه نیز در جریان نشست حزبی خود اعلام کرد که انتظار دارد عملیات مذکور به زودی به پایان برسد، چرا که هدف از این عملیات بازگرداندن تسلط بر عفرین است. او در عین حال ابراز داشت که این عملیات تا از بین بردن آخرین عنصر تروریست ادامه پیدا خواهد کرد.
با این اظهارات متناقض به نظر می‌رسد که ترکیه هنور چشم انداز نهایی خود از عملیات عفرین را ترسیم نکرده و برای پیشبرد این استراتژی به دنبال بررسی مواضع و رویکردهای بین‌المللی و همچنین تحولات منطقه‌ای و واکنش‌های طرف‌های حاضر در این معادله است. ابهام موجود در افق سیاست ترکیه نسبت به این عملیات دقیقا به علت پیچیدگی‌هایی است که به آن اشاره کردیم و همین موضوع آینده تحولات مربوط به عفرین را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است.