به گزارش مشرق، شبکه بی‌بی‌سی فارسی با استفاده از آرشیو برخی مستندها و گفتگوهای منتشره در داخل کشور، مستندی را به نام «جام‌زهر» منتشر کرده است. موضوع این مستند، بررسی دلایل ادامه دفاع از میهن پس از فتح خرمشهر بوده و به دنبال تثبیت این ادعاست که ادامه دفاع پس از فتح خرمشهر، اشتباه و موجب وارد شدن خسارت‌های عظیم به کشور بوده است.
اما ادعاهای این مستند تاچه‌حد با واقعیت‌های تاریخی قابل اعتنا و متقن همخوانی دارد؟ برای پاسخ به این سوال، باید به بررسی مهم‌ترین مسائل مطرح‌شده در مستند پرداخت.
شبکه دولتی انگلیس که از اواسط دهه شصت به این‌سو تمایل خاصی به آیت‌الله منتظری نشان داده و به‌نوعی سعی کرده نقش تریبون رسمی وی را بر عهده بگیرد، در این گزارش نیز یکی از محورهای ادعایی مبنی بر اشتباه مسئولان جمهوری اسلامی در ادامه دفاع مقدس پس از فتح خرمشهر را «مخالفت آیت‌الله منتظری با ادامه جنگ» عنوان می‌کند!
اصلی‌ترین مستندات بی‌بی‌سی را می‌توان به این دو بخش از خاطرات وی مربوط دانست: «البته تا دو سه سال اول جنگ که قسمت‌هایی از کشور ما در تصرف عراق قرار گرفته بود جنگ یک ضرورت بود و چاره‌ای جز جنگ نداشتیم، ولی پس از فتح خرمشهر بسیاری از افراد و ازجمله خود من مخالف ادامه جنگ بودیم و مطالبه خسارت‌های جنگ نیز میسر بود و این معنا را تذکر می‌دادیم.»[۱] «و پس از فتح خرمشهر به دفتر ایشان پیغام دادم که ارتش انگیزه ورود به خاک عراق را ندارد و به‌علاوه ما را متجاوز به‌حساب می‌آورند و تجاوز از هر که باشد محکوم است، پس بجاست مقدمات صلح فراهم گردد؛ این در حالی بود که کشورهای عربی زیاد بر صلح اصرار داشتند و حاضر بودند خسارت‌های ایران را تااندازه‌ای جبران نمایند.»[۲]
کدام کشورها می‌خواستند به ایران غرامت بدهند؟
برای بررسی ادعای «تقبل پرداخت خسارت به ایران توسط برخی کشورهای عربی» باید به مستندات تاریخی مراجعه کرد و نظرات کسانی را مورد مداقه قرار داد که بیشترین ارتباط را با جنگ داشتند.
مرحوم هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، در گفتگویی که نشریه رمز عبور در تیرماه ۱۳۹۴ منتشر کرد، با اشاره به این ادعا می‌گوید: «در همان زمان یک سری خبرهای غیررسمی شایع می‌شد که فکر می‌کنیم هدف آن‌ها اخلال در روحیات رزمندگان ایرانی بود. متاسفانه در همان مقطع، مخالفان جنگ از آن شایعات استفاده می‌کردند و می‌گفتند کشورهای جنوب خلیج فارس گفته‌اند که ۵۰ میلیارد دلار به عنوان غرامت به ایران می‌دهیم. هیچ وقت ما آن کسی را که گفته باشد [حاضر به پرداخت ۵۰ میلیارد دلار خسارت به ایران است]، نشناختیم، ولی شایعه آن خیلی داغ بود. شاید مستمسک شایعه پردازان، یک خبر دروغ در یک روزنامه بود که تا الان هم سندش را ندیدیم. حتی بعدها که اسناد مربوط به جنگ را بررسی کردیم برای این شایعه منبعی از دولتمردان کشورهای عربی یا شخصیت‌های حقیقی و حقوقی سازمان‌های بین‌المللی پیدا نشد.» [۳]
رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام باز هم در مناسبت‌های مختلف درباره این شایعه دروغین توضیح داده است که از جمله آن می‌توان به سخنان وی در جلسه مجمع تشخیص مصلحت نظام در تاریخ ۱۳۹۳/۳/۳ اشاره کرد.
وی می‌گوید: «درباره برخی القائات سوء و شایعاتی که پس از فتح خرمشهر در مورد آمادگی اعراب برای پرداخت خسارت‌های ایران و ضرورت پایان جنگ از سوی افراد مغرض، معاند و یا بی‌اطلاع از تاریخ دفاع مقدس عنوان شده و متأسفانه هنوز هم در محافلی با مقاصد سیاسی و جناحی به‌اقتضای زمان هر از چندگاهی تکرار می‌شود، باید گفت هیچ پیشنهاد عملی و جدّی برای پرداخت خسارت‌های جنگ به ایران در آن زمان وجود نداشت و برخی کشورهای عربی در واقع می‌خواستند بدون پرداخت غرامت و خروج عراق از خاک ایران، جنگ پایان یابد و صدام نیز تقویت شود»[۴]
علی‌اکبر ولایتی، وزیر امور خارجه وقت ایران نیز در رابطه با ادعای پرداخت خسارت به ایران پس از فتح خرمشهر نیز می‌گوید: «این [پرداخت غرامت به ایران] درست نیست. من در مصاحبه‌ها گفتم و در روزنامه‌ها هم چاپ شده. گفتم هرکس سندی دارد که حکایت از این می‌کند که کشوری یا یک سازمان بین‌المللی به جمهوری اسلامی ایران یا به وزارت امور خارجه یا به هر مقام رسمی دیگری، رسماً اعلام کرده که ما حاضریم جنگ را پایان بدهیم و اعلام آمادگی کرده‌اند که می‌خواهند خسارت بدهند، اعلام کند.»[۵]
بر همین اساس می‌توان این ادعای مرحوم منتظری در قطعیت تقبل پرداخت خسارت به ایران توسط کشورهای عربی را هم در کنار سایر ادعاهای فاقد سند وی قرار داد که در طول سالیان گذشته، به دفعات در رسانه‌ها مطرح شده است.
آیا منتظری مخالف ادامه جنگ بود؟
اما ادعای منتظری درخصوص مخالفت با ادامه دفاع مقدس پس از فتح خرمشهر چقدر با حقایق تاریخی منطبق است؟
در همین زمینه مرحوم هاشمی رفسنجانی می‌گوید: «همان موقع، آیت الله منتظری-که بعدها مدعی شده بود چرا جنگ ادامه پیدا کرد-وقتی این شایعه [پرداخت غرامت ۵۰ میلیارد دلاری به ایران توسط برخی کشورهای عربی] پخش شده بود، با احتمال خیلی ضعیف آتش بس گفته بود: بعضی‌ها که بوی دلار به مشامشان رسیده، می‌خواهند جنگ را تمام کنند. این جمله اعتراضی آیت‌الله منتظری را یک نماینده نجف‌آبادی (دکتر هادی) که با بیت آقای منتظری ارتباط داشت، در مجلس گفت. در خاطرات آیت الله منتظری هست که بوی دلار به مشامشان رسید ولی ایشان نمی‌گوید که چرا جنگ را ادامه دادند. آن موقع، ایشان به عنوان طرفدار ادامه جنگ، معترض بود که بعضی‌ها می‌خواهند به خاطر بوی دلار، صلح کنند.»![۶]
علی اکبر ولایتی وزیرخارجه وقت نیز در گفتگویی با اشاره به تأثیرپذیری مرحوم منتظری از اطرافیان خاطره جالبی نقل می‌کند: «از اواسط جنگ، ایشان معتقد بود که باید جنگ را پایان بدهیم و تحت تأثیر اطرافیانش بود. ایشان نظراتش نه از آن اول کارشناسانه بود و نه در آخر. وقتی ما در وزارت خارجه می‌رفتیم آنجا با ایشان دیداری بکنیم، آخرین حرفی که یکی از نزدیکانش می‌زد، می‌شد حرف ایشان در مورد وزارت خارجه! بالاخره بنده در دوره جنگ، وزیر امور خارجه بودم. کشور آن همه گرفتاری داشت. ایشان شاه‌بیت حرفش به ما این بود که به آقای موسوی نخست‌وزیر بگویید: این سیب‌های زیادی که ما داریم را صادر کنید و موز وارد کنید! من به آقای موسوی گفتم، ایشان خندید و گفت: هر وزیری که از ما آنجا می‌رود، ایشان همین پیغام را می‌دهد! حالا ایشان در مورد استراتژی جنگ چه نظریه سازنده‌ای می‌تواند داشته باشد؟ بله، ایشان اوایل نظرشان یک چیز دیگر بود و بعد هم یک‌جور دیگر شد و عملاً حرف‌های نهضت آزادی را تکرار می‌کرد.»[۷]
اما در پایان بخش نخست از بررسی ادعاهای مطرح شده در شبه‌مستند شبکه دولتی انگلیس، جالب است بخشی از یک یادداشت منتشره در تارنمای بی‌بی‌سی فارسی را مرور کنیم که در آن برخلاف این فیلم، صراحتاً ادعای مرحوم منتظری در مخالفت با ادامه دفاع پس از فتح خرمشهر را رد کرده و استدلال جالبی هم برای اثبات مدعای خود می‌آورد: «با در نظر گرفتن روابط خانوادگی آیت‌الله منتظری و مسئولیت‌های اجرایی آن‌ها در سیاست صدور انقلاب، بسیار بعید است که آیت‌الله منتظری، آنچنان که وانمود می‌کند، با ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر مخالف بوده باشد.»[۸]
پی نوشت:
۱. خاطرات آیت‌الله منتظری جلد ۱ ص ۵۹۲
۲. خاطرات آیت‌الله منتظری جلد ۱ ص ۶۶۷
۳. http://akharinkhabar.ir/analysis/۱۷۳۳۶۲۲
۴. http://jamejamonline.ir/online/۱۵۰۵۳۶۴۲۴۲۰۶۲۰۲۵۰۰۸
۵ و ۷. https://www.tasnimnews.com/fa/news/۱۳۹۳/۰۴/۱۰/۴۰۴۰۸۱
۶. http://akharinkhabar.ir/analysis/۱۷۳۳۶۲۲
۸. http://www.bbc.com/persian/iran/۲۰۱۰/۰۹/۱۰۰۹۲۲_war۳۰th_iran_q
uestions_about_war