هم‌زمان با مذاکرات برای انعقاد این قرارداد، سوابق سوء شرکت توتال در کنار عدم پیش‌بینی سازوکار مناسبی برای شرایط بازگشت احتمالی تحریم‌ها، انتقادات زیادی را از سوی کارشناسان به همراه داشت. به‌عنوان‌مثال مهدی بهرامیان، رئیس سازمان بسیج حقوقدانان با اشاره به سابقه بد توتال در صنعت نفت کشور، گفت: «توتال طی 20 سال گذشته در چند مرحله قراردادهای متعددی با شرکت ملی نفت ایران به امضا رسانده و هر بار به بهانه‌های واهی پروژه‌ها را نیمه‌کاره رها کرده است».

بیشتر بخوانید:

۱۰۰ روز از برجام اروپایی هم گذشت؛ دولت همچنان منتظر است؟!

یکی از مصادیق این موضوع، همین فاز 11 پارس جنوبی است. شرکت ملی نفت ایران و شرکت توتال در سال 1379 برای توسعه بخش بالادستی فاز 11 پارس جنوبی به توافق رسیدند و تفاهم‌نامه‌ای به امضا رساندند. اما عملاً اقدام خاصی از طرف این شرکت فرانسوی صورت نگرفت و در نهایت توتال فرانسه که به دنبال خروج از این پروژه بود با ارائه رقمی بسیار بالا برای توسعه این فاز، ایران را در شرایطی قرار داد که نتواند پس از حدود 8 سال معطل ماندن فاز 11، این قرارداد را با شرکت فرانسوی به امضا برساند. شرکت ملی نفت ایران با پیشنهاد حدود 10 تا 11 میلیارد دلاری فرانسویها مخالفت کرد و به این ترتیب شرکت توتال از این پروژه کنار گذاشته شد.

چینی‌ها گزینه بعدی ایران برای توسعه فاز 11 پارس‌جنوبی بودند. این طرح در سال 1388 با هزینه 4 میلیارد دلاری به شرکت سی.ان.پی.سی واگذار شد. بعد از گذشت چهار سال از امضای قرارداد توسعه فاز 11 پارس جنوبی با این شرکت چینی، به‌دلیل اینکه چینی‌ها هیچ اقدام مؤثری برای توسعه این فاز انجام نداده بودند، طی یک توافق دوجانبه قرارداد توسعه این فاز با چینی‌ها فسخ شد.

در سال 1397 نیز تنها یک هفته بعد از اعلام خروج آمریکا از برجام توسط ترامپ، شرکت فرانسوی توتال با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که چنانچه این شرکت نتواند از آمریکا معافیت تحریمی دریافت کند، از پروژه توسعه فاز 11 میدان گازی پارس جنوبی کناره‌گیری می‌کند.

اشتباه بزرگ گره زدن رفع نیاز داخل به خارج از کشور

طبق زمان‌بندی اولیه، قرار بود 40 ماه بعد از امضای قرارداد، تولید گاز از میدان فاز 11 پارس جنوبی آغاز شود. اما با گذشت حدود 12 ماه، اقدام قابل‌توجهی در این میدان صورت نگرفته و برای ماههای متوالی اعلام می شود که مناقصات این پروژه در حال برگزاری است و یا اتمام یافته؛ این در حالی است که شرکت‌هایی چون پتروپارس، گروه مپنا، توسعه پتروایران، قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء(ص) و... می‌توانند این پروژه را در اختیار بگیرند و برای بخش‌هایی که نیازمند فناوری جدید است، از شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات فنی نفت و گاز استفاده کنند.

به‌عنوان‌مثال فاز 12 میدان گازی پارس جنوبی که ازنظر حجم عملیات و میزان سرمایه‌گذاری، عظیم‌ترین طرح تاریخ صنعت نفت ایران و یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های تولید گاز جهان است، نمونه بارز توانمندی شرکت‌های ایرانی در مدیریت پروژه‌های بزرگ گازی محسوب می‌شود. اهمیت توسعه این فاز به‌قدری بالا است که استفان میشل، مدیر بخش خاورمیانه و آفریقای توتال در این زمینه عنوان کرده است: «کارشناسان و مدیران شرکت توتال از عملکرد ایران در دوران عدم حضور در پارس جنوبی کاملاً غافلگیر شدند و عملکرد ایرانی‌ها به‌ویژه در فاز 12 بسیار ستودنی بود».

لزوم اخذ ضمانت‌های واقعی از شرکت‌های خارجی

توتال که پیش از این نیز توسعه فاز 11 پارس جنوبی را چندین سال معطل گذاشته بود، مجدداً به بهانه بازگشت تحریم‌ها و بدون پرداخت هیچ‌گونه خسارتی، از قرارداد توسعه این فاز خارج شد تا توسعه فاز 11 باز معطل نگه داشته شود. این امر به دلیل عدم اخذ ضمانت‌های واقعی از شرکت‌های خارجی برای وضعیت بازگشت تحریم‌ها بوده است.

بازگشت مقصران تأخیر در توسعه فاز 11 و تکرار تاریخ

یکی از مهمترین بخش های توسعه ای میدان گازی پارس جنوبی که مرزی ترین فاز این میدان بوده و برای تولید گاز و میعانات گازی نقطه ای مطلوب تر از دیگر نقاط این میدان مشترک است، همین فاز 11 پارس جنوبی است که به خاطر بدعهدی دو شرکت توتال فرانسه و سی.ان.پی.سی چین سالها با تأخیر در توسعه مواجه شده و اکنون نیز معطل امروز و فردا کردن این دو شرکت است. در واقع مقصران تأخیر در توسعه فاز 11 بار دیگر با اشتباه مدیریتی مسئولان صنعت نفت کشور در نگرفتن ضمانت لازم برای تأخیرهای تحمیلی به پروژه، فضا را برای تکرار تاریخ و معطل نگه داشتن بیش از پیش توسعه این بخش مهم از میدان مشترک گازی پارس جنوبی محیا دیده اند.

" مناقصات فاز 11 برگزار شده و کار در آن طرح با سرعت بیشتری در حال پیگیری است."

"سی‎ان‎پی‎سی می‌تواند طبق مفاد قرارداد جایگزین توتال شود که هنوز این موضوع قطعی نشده است."

"ایفای نقش اعضای کنسرسیوم توسعه دهنده این طرح مطابق مفاد قرارداد است و هنوز به طور رسمی، تغییری در مفاد قرارداد داده نشده است."

سه عبارت بالا، جدیدترین اظهار نظر رسمی در خصوص وضعیت توسعه فاز 11 پارس جنوبی است که روز گذشته از زبان محمد مصطفوی مدیر سرمایه گذاری و کسب و کار شرکت ملی نفت ایران بیان شده است. همانطور که مشخص است با وجود خروج توتال از این پروژه، هنوز هیچ تصمیمی برای جایگزینی این شرکت گرفته نشده و مشخص نیست که دست دست کردن شرکت ملی نفت به چه علت است.

لازم است وزارت نفت به‌جای اتکا به شرکت‌های خارجی که اجرای پروژه‌های کشور را معطل تصمیم آمریکا و سایر دشمنان ایران گذاشته‌اند، استفاده از توان داخلی و تقویت آن را در دستور کار خود قرار دهد.